باغشاه بهشهر
مجموعه باغ شاه و عمارت چهلستون در مركز بهشهر قرار دارد و از جمله آثار به جا مانده از دورۀ صفوی است . عمارت دیوانخانه كه هم اكنون در اختیار شهرداری بهشهر است بر اساس آنچه كه جهانگردان و سیاحان در وصف آن نوشته اند تغییرات بسیاری كرده است . بر اثر گذشت زمان استخر بزرگ مقابل عمارت به فضای سبز تبدیل شده است . این بنا از داخل هم به دو طبقه تبدیل شده است اگر چه نمای خارجی آن در یك طبقه با طاق های قوسی شكل و پلكانی دو طبقه با كمی تغییر به همان گونه باقی است كه سیاحان تصویر آنرا بازگو كرده اند .
بهشهر یا همان اشرف البلاد با آثاری به جا مانده از دوران صفویه یادگار شكوه و عظمت تاریخی است كه این منطقۀ كوچك از كشور روزگاری را با آن سپری كرده است . در دوران قدرت خاندان صفوی مخصوصاً شاه عباس به دلیل ارادتش به مادرش خانم اشرف الملوك ابنیه و اماكنی برای تفریح و استراحت در این شهر احداث شد كه با گذشت زمان و پس از فروپاشی دوران حكومت آن خاندان اگرچه تعدادی از این بناها مانند باغ صاحب الزمان ( در فراشمحله كنونی ) به كلی از میان رفت و از تعدادی دیگر تنها خرابه ای بر جا ماند اما با احیای مجدد این مكانها و فراهم آوردن امكاناتی برای جذب توریست و گردشگر می توان شاهد شكوفایی مجدد این منطقه باستانی و تاریخی بود.
باغشاه از دید جهانگردان
پیتر دلاواله جهانگرد ایتالیایی ۶ سال پس از شروع بنای اشرف به اشرف آمد و در قصر سلطنتی دیوانخانه ( باغ شاه ) به حضور شاه عباس صفوی رسید . وی در مورد ویژگیهای این مكان در سفرنامۀ خود توضیحات مفصلی را ارائه می دهد . در سفرنامۀ وی آمده است : ((اطراف شهر باز است و جز قصر شاهی كه هنوز ساختمان آن به اتمام نرسیده و باغهای مربوط به آن و یك خیابان پر از دكان و مغازه و چند خانه كه بدون نظم در وسط درختان ساخته شده و اطراف آنرا زمینهای وسیعی احاطه كرده اسـت چیز دیـگری در آن وجـود نـدارد . در این محل چشـمه های آب شیـرین و زلال زیاد است و به اندازه ای در آنجا درخت وجود دارد كه خانه ها میان آن گم شده است و من موقع نوشتن یادداشت روزانه خود تردید داشتم كه آیا باید اشرف را شهری در میان جنگل بنویسم یا آنرا جنگلی بدانم كه بعلت سكونت افراد حالت شهر به خود گرفته است.))
وی در مورد ویژگیهای عمارت دیوانخانه نوشته است: (( این باغ كه باغ شاه یا دیوانخانه نامیده می شود عبارت از مربعی است كه در انتهای جلگه و در پای تپه های پر درخت واقع شده و پشت كاخ است. در بالای همین تپه هاست كه شاه دستور داده خانه های زیادی كه جزو عمارت باغ محسوب می شوند بنا كنند. دیوانخانه در وسط باغ واقع شده و عبارت از بنایی است كه طول آن سه برابر عرض آن است. جلوی این بنا كاملاً باز است ولی در عقب و طرفین آن دیواری است كه از پنجره های متعدد پوشیده شده است. فاصله كف عمارت از سطح زمین دو پله است و قسمت باز بنا درست رو به شمال یعنی پشت به طرف درب ورودی است. جلوی بنا خیابانی طولانی و سنگفرش قرار گرفته كه در وسط آن جویی جاری است و از حوضی كه در جلوی دیوانخانه ساخته شده دائماً آب به سوی این جوی جاری است.))
ملگونوف دانشمند روسی در مورد بنای دیوانخانه در كتاب خود به نام سفرنامۀ مازندران آورده است: ((عمارت شاه عباسی كه بنام دیوانخانه معروف بود در سال ۱۷۴۳ میلادی خالی شد و از نظر افتاد. در برابر عمارت حوضی است به عرض ۵۰ قدم، به طول ۶۰ قدم، به عمق یك ذرع و نیم و در دو طرف آن جویی سنگی تا دروازه قرار دارد و اطراف آن سوراخی برای نهادن شمعها تعبیه شده است. در جدار داخلی آبراهه های اصلی سوراخهایی ایجاد كرده بودند كه ممكن بود در حدود هزار شمع روشن را در آنها نگاه داشت. شمعهایی نیز در اطراف استخر بزرگ روشن می كردند و به این مناسبت نام استخر نور بر آن اطلاق كردند.))
ژاك دمورگان فرانسوی كه برای انجام تحقیقات علمی به مازندران آمده بود در مورد دیوانخانه این چنین نوشت: ((در وسط باغشاه، باغ بزرگی پر از سروهای صد ساله و تخت گلهای آراسته یافت میشود. در تمام طول این باغ جوی های منشعب از كوهستان كه از آبشارهای متعددی نزول میكند جاری بوده ، حوض یا استخر وسیع چهارگوشی را آب می دهد.
. . . سابقاً این استخر در جلوی یك عمارت قابل سكنی تر از خرابه های قصر كهن ولی با سلیقه ای نفرت انگیز جانشین شده است. (قصر دیوانخانه كه طعمۀ حریق شد و سپس در زمان نادر شاه ساختمان دیگری بجای آن ساختند.)
. . . همه چیز مرا به قبول این نكته وا میدارد كه این قصر برای مقر بزرگان به كار میرفته است . حیاط های بزرگ ، باغها و ایوانها این محل را بسیار مفرح می داشت . نكته عجیبی كه من در باغات كشف كردم این است كه هر یك از سنگهای بزرگی كه تشكیل سنگفرش را می دهد حروف اول اسمایی را با خود دارد . در میان آنها شماره زیادی از حروف گرجی جلب توجه می كند.))
رابینو محقق انگلیسی و نائب كنسول آن كشور در زمان محمد علی شاه قاجار به مازندران سفر كرد و در سفرنامۀ خود كه مازندران و استرآباد نام دارد اطلاعات گرانبهایی در مورد اشرف به نگارش درآورد.
((اشرف كه اكنون رو به ویرانی است عظمت خود را مدیون شاه عباس صفوی است. انحطاط این شهر در واقع با سستی خاندان صفوی شروع شد. این شهر سابقاً خرگوران نام داشت و متعلق به پیرزنی بود. شاه عباس آنرا از او خرید و شهر جدیدی در سال ۱۰۲۱ قمری تاسیس كرد.))
دونالد ویلبر عضو موسسه باستان شناسی ایالت متحده آمریكا در كتاب باغهای ایرانی و كوشكهای آن در مورد بنای دیوانخانه می نویسد: ((بر روی سر در اصلی، تالاری بنام تالار نقاره خانه قرار داشت. چون در اصفهان و سایر شهرهای بزرگ ایران معمول بود كه طلوع و غروب آفتاب را به وسیلۀ طبل و نقاره اعلام كنند. ساختمان مزبور (دیوانخانه) در زمان نادر شاه سوخت و به امر نادر شاه ساختمان دیگری به جای آن ساخته و به چهلستون معروف گشت.
. . . در پشت عمارت استخری كه در حدود ۳۰ تا ۴۰ متر مربع مساحت و عمق زیادی داشت قرار گرفته بود.
تنها اطلاعی كه از این ساختمان در دست است این است كه این بنا در حادثه حریقی از بین رفت و در زمان نادر شاه (۱۷۴۷ـ ۱۷۳۶ )ساختمان دیگری در آن محل بنا كردند و این بنای جدید را چهلستون نامیدند كه اغلب ساختمان و باغ قبلی را نیز به همین نام می شناسند. این ساختمان را تنها ۱۲ ستون برپا نگه داشته بود ولی مشهور است كه مردم ایران عدد چهل را بعنوان مترادفی برای تعداد زیاد به كار میبرند.))
البته ویلبر در توضیح دیوانخانه دچار اشتباه شده و مكانی را كه دلاواله توضیح مفصلی در مورد آن داده و آن را دیوانخانه نامیده نمیشناسد . ((هیچگونه توضیحی از این باغ و عمارت آن داده نشده و نام آن نیز معلوم نیست.))
