غار كیارام

غار كیارام كه در محل به نام «غار وسط دل دل» معروف است، در ۶ كیلومتری روستای فرنگ از توابع فارسیان (در ۱۳ كیلومتری گالیكش) شهرستان مینودشت قرار دارد. غار كیارام به لحاظ قدمت، قدیمی‌ترین غار مسكونی شناخته شده در استان گلستان محسوب می‌شود. در سال ۱۳۴۲ خورشیدی، چارلز مك بورنی از دانشگاه كمبریج انگلستان مكان باستانی فوق را شناسایی و اقدام به گمانه‌زنی نمود. بر اساس آثار به دست آمده از حفاری، قدمت این مكان به دوره پارینه سنگی میانه (حدوداً صدهزار سال قبل از میلاد) می‌رسد و این غار در این دوران محل سكونت گروه‌های شكارچی و جمع‌آوردگان غذا بوده است.
بر دیواره صخره ایی سمت راست دهانه غار ( ضلع شمالی )، نگاره گردونه مهر كه در داخل یك دایره حجاری شده است را مشاهده نمود. قطر تقریبی داره حدود ۱۰ الی ۱۵ سانتی متر و عمق حجاری بین ۱ تا ۳ میلی متر متفاوت است. جهت حركت ضلع ها یا شاخه های گردونه مهر در جهت حركت عقربه های ساعت است. گردونه های مهر هندی ( كه تیره دیگر از قوم آریایی هستند ) بر خلاف جهت حركت ساعت است. متاسفانه به علت گذشت زمان و جنس صخره ها این نگاره در حال كم رنگ شدن و نهایتاٌ محو كامل است.
این غار به لحاظ قدمت، قدیمی‌ترین غار مسكونی شناخته شده در استان گلستان محسوب می‌شود.در سال ۱۳۴۲ خورشیدی، چارلز مك بورنی از دانشگاه كمبریج انگلستان مكان باستانی فوق را شناسایی و اقدام به گمانه‌زنی كرد.
بر اساس آثار به دست آمده از حفاری، قدمت این مكان به دوره پارینه سنگی میانه (حدوداً صدهزار سال قبل از میلاد) می‌رسد و این غار در این دوران محل سكونت گروه‌های شكارچی و جمع‌آوردگان غذا بوده است.از سقف غار قطرات آب می چكد كه در نتیجه آن یك بستر آهكی را تشكیل داده است.دسترسی آسان، نزدیكی به منبع تأمین آب ( رودخانه فصلی جلوی دهانه غار )، روشنایی نسبی داخل غار، امنیت و موقعیت جغرافیایی آن از جمله ویزگی هایی است كه سبب برتری این غار و علت استفاده دراز مدت و پیوسته آن در طول تاریخ و استقرار در آن شده است. اطراف غار پوشش جنگلی انبوه و متراكم دارد.
ارتفاع دهانه غار در بلندترین نقطه در حدود ۲۴۰ سانتیمتری و كمترین ارتفاع در انتهای آن حدود ۲۰ سانتیمتری است. عمق غار در حدود ۲۴ متر است.سقف غار از جنس رسوبات سنگی آهكی است، و در آن نحوه قرار گیری رگه های زمین ساختی كه به طرز جالبی روی هم قرار گرفته، بسیار مشخص است. بخشی از سقف غار فرو ریخته و آثار ریزش و آوار در كف غار كاملاً مشهود است. در دهانه غار رگه های سیاه رنگ براقی دیده می شود كه در استفاده مستمر و استقرار طولانی به وجود آمده است.دسترسی به غار بسیار آسان و مسیر رسیدن به آن دشوار نیست.
در جلوی غار یك رودخانه فصلی وجود دارد كه ۷ متر پایین تر از كف غار است.مصنوعات و ابزارهای سنگی این غار شامل تراشه ، ابزارهای كوچكی است كه مشابه مصنوعات و ابزارهای سنگی فرهنگی موستری غارهای زاگرس و غار تشیك تاش ازبكستان است. بقایای جانوری به دست آمده شامل گاو وحشی، گوزن قرمز و كرگدن است. غار كیارم تنها محوطه پارینه سنگی است كه بقایای كرگدن در آن شناسایی شده است. بقایای جانوری بدست آمده حاكی از وجود یك محیط جنگلی در اطراف غار در آن دوره بوده است. این غار مورد سكونت گروه های شكار و جمع آورندگان غذا بوده است.