معبد اسرار آمیز زیگورات چغازنبیل

زیگورات چغازنبیل بنایی ایلامی است. ایلامیان ساكنان اولیهٔ ناحیه ای از ایران بودند، كه امروز خوزستان نامیده می شود. كاوش ها نشان می دهد كه ایلامیان با همسایگان سومریشان در غرب مراودهداشته اند.
شاه ایلام اونتاش گال در حوالی سال ۱۲۵۰ ق. م در یكی از شهرهای شوش به نام دوراونتاش این بنا راساخته و به خدای بزرگ ایلام تقدیم كرده است.
زیگورات چغازنبیل قدیمی ترین بنای تاریخی شناخته شده در ایران است كه دارای ابعادی چشمگیر بوده و پهلو به پهلوی اهرام مصر می زند
زیگورات چغازنبیل ۵۰ متر بلندی و مساحتی برابر۱۰۵×۱۰۵مترمربع داشته است. این بنا كه با كاربرد معبد و مقبره به كار می رفته از پنج برج متّحدالمركز با ارتفاع های مختلف تشكیل شده است.
هر طبقه از روی سطح محوطه جداگانه ساخته شده و بالا رفته است. به طوری كه از طبقهٔ اول به صورت چند قوطی توی هم به نظر می رسیده است
چهار دروازهٔ بنا دقیقاً در چهار جهت اصلی است. معبد بر بام بنا قرار داشته، و در وسط هر یك از چهارطرف زیگورات یك مجموعه پلكان وجود داشته است. دیوارهای زیگورات كه بیشتراز خشت خام بوده، با ملات ساروج و قیر ساخته و در بسیاری از جاها پوشیده از آجر لعابدار كوره پزی با رنگ های آبی و سبز و درخشش فلزی بوده است.
این بنا دو ویژگی مهم دارد . اول آنكه بر روی آجرهای نما خطوطی به شكل خط میخی كه همان خط ایلامی می باشد، حك شده است. دوم آنكه قدیمی ترین تاق قوسی شكل ایران در این بناست.
سقف پله های این بنا تاقی، نیم دایره ای شكل و بدون تیزه دارد

منبع: كتاب آشنایی با بناهای تاریخی
مؤلف: ویدا تقوائی

زمان بازدید: ۷:۳۰ الی ۱۹
تلفن: ۰۶۱۴۲۸۶۷۲۱۳

عیلامیان كه بودند؟
عیلامیان (ایلامیان) مردمانی از نژاد «آسیانی» یا «زاگرو- عیلامی»بودند كه در اوایل هزاره چهارم پیش از میلاد وارد دوران شهرنشینی شدند و در زمره اقوام ماقبل آریایی ایران به شمار می‌آیند.  دین شان مانند بسیاری دیگر از اقوام باستانی، مبتنی بر پرستش ارباب انواع بود.

در نظر آن‌ها جهان آفریده رب النوع مؤنثی بود كه با یك رب النوع مذكر ازدواج كرده بود و نه تنها همسر او بلكه مادرش نیز به حساب می‌آمد. به همین دلیل، نسب عیلامیان از طریق مادر منتقل می‌شد. آن‌ها  در 2700 پیش از میلاد  موفق به تأسیس سلسله حكومتی به مركزیت شوش شدند و دولتی را شكل دادند كه به شكل فدراتیو اداره می‌شد.

 ایالت‌های عیلام مستقل از دولت مركزی بودند، اما حدود استقلال‌شان بسته به ضعف یا قدرت دولت مركزی كم و زیاد می‌شد. هسته اصلی كشور عیلام شامل خوزستان، لرستان، پشتكوه (استان ایلام كنونی) و كوههای بختیاری بود و دایره نفوذش در اوج قدرت تا مركز ایران پیش می‌رفت.

عیلام همسایگان متمدنی داشت و طی چند هزار سال بده و بستان فرهنگی با ایشان بر غنای تمدن خویش افزود. نخستین همسایگانش، آكد و آشور بودند كه گاه از در سلطه بر عیلام وارد می‌شدند و قدرت سیاسی اش را محدود می‌كردند. بعدها این دو درهم آمیختند و تمدن بابل را شكل دادند.

 رابطه عیلام و بابل همیشه مسالمت‌آمیز نبود و بارها بین‌شان جنگ درگرفت. ابتدا عیلام بر بابل چیره گشت و به چنان قدرتی رسید كه نام شاهانش به تورات راه یافت اما بعدتر «نبوكدنصر» یا همان بخت النصر معروف، عیلام را شكست داد و تحت سلطه بابل درآورد.

در واقع همین جنگ‌ها بود كه موجب شد بعدها در دوران جدید، بسیاری از آثار تمدن‌های بین النهرین – مانند منشور حمورابی – در شوش كشف شود و پاره ای آثار عیلامی نیز از محوطه‌های باستانی بین النهرین (عراق امروزی) بدست آیند.

مدتی بعد بابل به دست دولت آشور برافتاد و آشور و عیلام با یكدیگر همسایه شدند. این، سرآغاز نگون بختی عیلامیان بود. پس از چند رشته جنگ بی حاصل، آشور بانی پال به خاك عیلام حمله برد و ضمن غارت معابد و خزاین ثروتمند عیلام، خاكش را به توبره كشید. بدین سان دولت عیلام در 640 پیش از میلاد برافتاد.

بخش جنوبی آن به مركزیت شوش ضمیمه قلمرو آشور شد و بخش‌های شمالی به پارس‌ها رسید. 80 سال بعد، پارس‌ها سلسله هخامنشی را بنیان نهادند و پایتخت زمستانی خود- شوش- را بر بقایای تمدن عیلام بنا كردند.

 بنابراین، تمدن هخامنشی تاثیرات زیادی را از تمدن عیلام پذیرفت و خط و زبان عیلامی یكی از خطوط مهم اداری در دستگاه حكومت هخامنشیان بود. برای نمونه، بسیاری از گل نوشته‌های كشف شده در تخت جمشید به خط میخی و به زبان عیلامی نوشته شده اند.

عیلامیان گرچه در زوایای تاریك تاریخ گم شدند، لیكن میراثی را از خود برجای نهادند كه رد پایش را می‌توان تا دوران ساسانی در فرهنگ و تمدن ایران باستان به روشنی تعقیب كرد. تمدن آنان تا هفتاد سال پیش كه كاوش‌های باستان شناسی در جنوب و جنوب غرب ایران آغاز شد، ناشناخته بود. اما به زودی آثار شگرفی از دل خاك بیرون آمد و تصویری از یك تمدن بسیار پیشرفته را پیش چشم انسان معاصر قرار داد.

متاسفانه در سه دهه گذشته بسیاری از محوطه‌های باستانی مربوط به تمدن عیلام در عملیات تسطیح اراضی كشاورزی از میان رفتند اما هنوز هم محوطه‌های مهمی از این تمدن كهن باقی مانده كه هر یك می‌توانند زوایای تازه ای از فرهنگ و تمدن عیلامیان را نمودار سازند.

چغازنبیل
«ذیقَورَّت» با تشدید بر روی «ق» و«ر» واژه ای اكدی است. این واژه كه ایرانیان آن را زیگورات تلفظ می‌كنند از فعل  zaqāru به معنای " بلند و برافراشته ساختن " گرفته شده است. چغازنبیل نیز واژه ای مركب است. چغا به معنای بلندی (تپه) است و زنبیل به معنای سبد.

 از آنجا كه این معبد تا چند دهه پیش زیر خاك بود و مثل یك سبد واژگون به نظر می‌رسید، محلی‌ها آن را چغازنبیل می‌خواندند؛ یعنی تپه ای كه شبیه سبد واژگونه است. در واقع همین شكل سبدگونه كه وجودش در یك دشت نسبتا هموار عجیب به نظر می‌رسید، موجب جلب توجه باستان شناسان شد و نشانه‌هایی از وجود بناهای كهن در این محدوده را نمودار ساخت.

مهم‌ترین شهر عیلامی
زیگورات در شهر «دور- اونتاش» جای داشت كه از مهمترین شهرهای عیلامی به حساب می‌آمد و دورادورش را حصاری با هفت دروازه فراگرفته بود.

این حصار خود نیز با چند معبد كوچك تر، درون حصار دیگری بود و هردوی آنها درون حصار سومی به طول چهار كیلومتر جا گرفته بودند.
 
شهر دور – اونتاش خود میان دو رود پرخروش خوزستان -یعنی كرخه و دز- قرار گرفته كه وجودشان موجب حاصلخیزی خاك‌های این منطقه شده بود و زمینه شكل‌گیری تمدن‌های كهنی مانند تمدن عیلام را فراهم آورد. 

 
3 سكوی مدور
درون حصار اصلی و مقابل سه ضلع از چهار ضلع زیگورات، سه سكوی مدور با كتیبه‌هایی به خط میخی دیده می‌شود. باستان شناسان حدس می‌زنند كه این سكوها پایه مجسمه‌های بزرگ شاه عیلام بوده اند.

همچنین در برابر شش دروازه از دروازه‌های هفت گانه زیگورات، آثار معابد كوچك نمایان است. این معابد به دیگر خدایان عیلامی اختصاص داشتند و زیارت آن‌ها مقدمه ای بود برای عبادت اینشوشیناك كه بزرگتر و نیرومندتر از دیگر خدایان عیلامی به شمار می‌آمد.    

 
راه و چاه سفر
با توجه به گرمای خوزستان، فصل سفر به این استان و دیدن زیگورات چغازنبیل، از اواسط پاییز تا اوایل بهار است. زیگورات چغازنبیل بین دو شهر شوش و شوشتر قرار گرفته، به گونه ای كه فاصله‌اش با شوش 42 كیلومتر و با شوشتر كمتر از این مقدار است.

این راه را یا باید با خودروی شخصی بروید یا با خودروی كرایه‌ای. هتل دو ستاره نصر شوش و مهمانسرای جهانگردی شوشتر با یك ستاره، تنها امكانات اقامتی نزدیك زیگورات هستند.  

تندیس‌های غول‌پیكر
از درهای چوبی معبد كه با میله‌های شیشه ای تزئین می‌شدند، چیزی باقی نمانده، اما پاشنه سنگی درها در گوشه ای از محوطه به چشم می‌خورند. شواهد باستان شناختی نشان می‌دهند كه كنار این درها مجسمه‌های غول پیكری به شكل گاو نر وجود داشتند كه وظیفه‌شان حفاظت از زیگورات بود. در واقع، قطعاتی از این گاوهای سفالین از محوطه زیگورات بدست آمده اند. بعدتر قرار دادن تندیس حیوانات واقعی یا افسانه ای – مثل گاو بالدار – برای محافظت از یك مكان در تخت جمشید نیز دیده می‌شود.

نزدیك حصار سوم زیگورات و در سمت جنوب شرقی آن بقایای كاخ‌های شاهان عیلامی و مقابرشان به چشم می‌خورد. در این بخش پنج آرامگاه زیرزمینی به همراه آثاری چون تزیینات شیشه ای و گل میخ‌های لعابدار كشف شده است. این جا را می‌توان جایگاه ابدی شاهان عیلام دانست. متاسفانه فرانسوی‌ها طبق توافقی كه با دولت ایران صورت داده بودند، بخشی از آثار بدست آمده در این مقابر را به كشور خود بردند

برای نمونه، در سال 1378 طی توافقی كه میان  سازمان میراث فرهنگی ایران و سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسكو) به امضا رسید، بنیاد اعتباری ژاپن و موسسه كراتره فرانسه (موسسه بین المللی حفاظت از بناهای خشتی) طرحی را برای حفاظت و مرمت محوطه تاریخی چغازنبیل تدوین كردند كه در قالب تأسیس  مركز مطالعات پروژه حفاظت و مرمت چغازنبیل شكل اجرایی به خود گرفت. هفت تپه از دیگر محوطه‌های پراهمیت عیلامی است كه در 17 كیلومتری چغازنبیل قرار گرفته است .

این مركز كه در كنار موزه هفت تپه قرار دارد، دارای بخش‌هایی مانند كتابخانه ، آزمایشگاه ، كارگاه مرمت ، تالار كتیبه‌ها ، بخش رایانه و بخش اداری و آرشیو است و بسیاری از آثار و مواد فرهنگی بدست آمده از چغازنبیل در آن نگهداری می‌شود.