عالی قاپو، این جاذبه گردشگری از نوع بناهای تاریخی و در شهرستان اصفهان بخش اصفهان واقع می باشد. دارای قدمت صفویان، و در آدرس اصفهان – ضلع غربی میدان نقش جهان واقع می باشد.در غرب میدان نقش جهان و روبروی مسجد شیخ لطف‌الله عمارتی بنام كاخ عالی قاپو وجود دارد. این عمارت یكی از عجایب معماری عهد صفوی در اوایل قرن یازدهم هجری است كه به امر شاه عباس كبیر ساخته شد.
در حقیقت این بنا به مثابه یك ورودی بزرگ و با شكوه، میدان نقش جهان را به مجموعه دولتخانه و عماراتی مانند ركیب‌خانه، جبه خانه، تالار تیموری، تالار طویله، تالار سرپوشیده ، كاخ چهلستون و دیگر عمارات مرتبط می‌كرده است.این كاخ كه در عهد صفویه به نام دولتخانه مباركه نقش جهان شهرت داشته،دارای ۳۸ متر ارتفاع می باشد و تنها بنایی است كه نسبت به سایر بناهای پیرامون میدان پیش‌آمدگی دارد و نمادی از قدرت حكومتی به شمار می رفته است.
بر اساس برخی مستندات تاریخی كاخ عالی‌قاپو، اولین بنای احداث شده بر فراز كاخی از عهد تیموریان می باشد و دورۀ ساخت آنرا به سال ۱۰۰۰ تا ۱۰۰۶ هجری قمری نسبت می دهند.
این كاخ دارای پنج در ورودی بوده است كه مهمترین آنها به نام عالی‌قاپو، مشرف به میدان امام است و سایر درها عبارت بودند از: در چهار حوض در قسمت شمال، در شاهی مشرف به دروازه شهر (معروف به دروازه دولت) در مغرب، در حرمسرا و در جبه‌خانه كه موسوم به در مطبخ بوده است.
شاردن در مورد عالی‌قاپو می‌نویسد: «این كاخ، بزرگترین كاخی است كه می‌توان در پایتختی مشاهده كرد. این كاخ به خاطر درب بزرگ رو به میدان آن، به عالی‌قاپو مشهور بوده و مردم احترام خاصی برای آن قایل بوده‌اند. اعتقاد و باورهای مردم بر این بوده كه درب مزبور از نجف اشرف و از مقبره حضرت علی بن ابی‌طالب (ع) به اینجا آورده شده، و به همین جهت، به نام عالی‌قاپو (باب عالی) نیز نامیده شده‌است.»
در زمان شاه عباس اول، ایرانیان این درب را مقدس می‌دانستند و هركس كه پای خود را روی آن می‌گذاشت، مجازات می‌شد. كسانی كه مورد لطف شاه قرار می‌گرفتند، با تشریفات خاصی مقابل درب قصر آمده و آن را می‌بوسیدند و با صدای بلند، عظمت و قدرت شاه را از خداوند مسالت می‌كردند. شخص شاه نیز به جهت احترامی كه برای آن قایل بود، هیچ‌گاه از مقابل آن سواره عبور نمی‌كرد. این درب یكی از مكان‌های بست‌نشینی و تحصن بوده كه متحصنین را به غیر از شخص شاه، كس دیگری نمی‌توانست از آنجا خارج كند.
شاه عباس اول سفرای خارجی و شخصیت‌های عالیرتبه را در این كاخ به حضور می‌پذیرفته است. بعد از شاه عباس اول نیز، جانشینان او در همین كاخ و الحاقات آن مانند عمارت حوض‌خانه و تالار مروارید، میهمانان خود را به حضور می‌پذیرفته‌اند.
از ویژگیهای كاخ عالی قاپو اینست كه به هر نمای بیرونی آن بنگریم، تعداد طبقات متفاوتی را برای ساختارش به نمایش می گذارد. از نمای ضلع شرقی، دو طبقه از، نمای ضلع غربی پنج طبقه و از طریق راه پله ویژه ملاقاتهای شاهانه، هفت طبقه نشان می دهد.
پس از عبور از ورودی اصلی رو به میدان و گذر از فضای سر پوشیده به ورودی اصلی كاخ می رسیم كه در بالای سردرب آن عبارت “انا مدینة العلم و علی بابها” به چشم می آید كه با فرض صفوی بودن آن به این موضوع اشاره می نماید كه یكی از محورهای اصلی سیاسی شاه عباس اول، اختلاط مذهب شیعه با ساختار حكومتی بوده و از ثمرات بارز آن می توان از وحدت ملی، اعتلای معنوی و شكوفایی اقتصادی ایران زمین نام برد.
با عبور از درب ورودی از فضایی می گذریم كه گنبدی بسیار زیبا بر فراز آن قرار دارد. این فضا دارای مساحتی حدود ۶۴ متر مربع و ارتفاعی حدود ۱۱ متر می باشد كه به عنوان یكی از زیبا ترین الگوهای نقوش اسلیمی و ختایی است. با حضور در هر یك از كنج های این فضا و ادا نمودن كلمه ای ،فردی كه دركنج متقارن قرار گرفته است ،صدا را به مراتب شفافتر و بلند تر می شنود كه این خود یكی از ویژگیهای اكوستیكی این فضاست كه در بدو ورود نظرهر بیننده را به خود جلب می نماید.
كاخ عالی قاپو دارای سه دستگاه پله می باشد كه دو مسیر آن بصورت مارپیچ و یكسره طراحی شده اند و با ۹۴ پله به طبقه آخر منتهی می شود. بازدید كننده برای رفع خستگی نیز می تواند در هر طبقه از آن خارج شده و در بالكن های موجود درغرب هر طبقه كاخ توقف نموده و مجدداً بالا رود.
در سال ۱۰۵۳ هجری قمری در زمان سلطنت شاه‌عباس دوم، تالاری با ۱۸ ستون چوبی به ارتفاع ۱۰ متر به طبقه سوم كاخ عالی‌قاپو اضافه شد. ستون‌های الحاقی با آئینه پوشیده گردیده و سقف آن با صفحات بزرگ نقاشی تزئین یافت. دیوارهای تالار دارای دو پوشش تزئینی است كه اولی در زمان شاه عباس دوم و دومی در زمان شاه سلطان حسین به آن الحاق شده‌است. در میان تالار، حوضی مسی با ابعاد ۵ × ۷ متر و عمق ۶۰ سانتیمتر وجود دارد. منبع نیز در ارتفاع ۵ متری حوض قرار دارد و دارای فواره‌ای است كه از مرمر و مس ساخته شده‌است.
از فراز آخرین طبقه كاخ عالی‌قاپو و تالار باشكوه آن، شاهان صفوی و میهمانان آنها به تماشای بازی چوگان، چراغانی، آتش‌بازی و نمایش‌های میدانی می نشسته اند. وسعت این تالار ستوندار حدود ۴۸۰ مترمربع است و كف ایوان بین ستون‌ها با تیرهای چوبی، شناژبندی شده و به استحكام بنا افزوده است. از ایوان كوچكی كه پشت این تالار است گنبد زیبا و ساده توحیدخانه نمایان است.
یكی دیگراز زیباترین فضاهای موجود در این كاخ، تالار موسیقی با گچ‌بری‌هایی زیبا در طبقه ششم است. وسعت بخش مركزی تالار موسیقی كه به شكل چلیپا طراحی شده، حدود ۶۳ مترمربع است.
این فضای دلنشین دارای ظرافت هنری خاصی است و فضاهای مجوف در داخل مقرنس‌ها به اشكالی گوناگون شامل ظروف مختلف به شكل نیمرخ ، از گچ ساخته شده‌اند ، علاوه بر جنبه تزئینی، نقش اكوستیكی نیز ایفامی كند كه «فرد ریچاردز» ، نقاش معروف، درباره تزئینات گچ‌بری این اتاق می‌نویسد: «… این تورفتگی‌ها مانند قطعات مختلف پازل با تناسب خاصی كنار یكدیگر قرار گرفته‌اند…».
آنچه عالی‌قاپو را در زمره آثار باشكوه و نفیس قرار داده‌است، علاوه بر معماری متفاوت و بی‌نظیر آن، تزئینات منحصر بفرد در هر طبقه آن می‌باشد كه بدست هنرمندان معروف عهد صفوی یعنی رضا عباسی و شاگردان او پرداخته شده است.
اگرچه بعد از دوره صفوی به تزئینات این بنا، خرابی‌ها و لطمه‌های جبران‌ناپذیری وارد شده است، با این حال هنوز هم شاهكاری‌هایی از گچ‌بری‌ها و نقاشی‌های عهد صفویه را دربردارد. مینیاتورهای هنرمندانه رضا عباسی، نقاش بنام عهدشاه‌عباس، نقاشی‌های گل و بوته، شاخ و برگ، اشكال وحوش و طیور و گچ‌بری‌های زیبای آن كه به شكل انواع جام و صراحی در طاق‌ها و دیوارها تعبیه شده‌است، از نقوش جالب توجه این بنای تاریخی است .تزئینات یاد شده در بخش های مختلف كاخ مانند اتاق‌ها، سقف‌ها، راهروها و پلكان‌ها به چشم می‌خورد.
بنای عالی‌قاپو به عنوان یك كاخ حكومتی خوش ساخت و زیبا دستاورد دیگری است از هنر معماری دوران صفوی كه از فراز ایوان ستوندار آن منظره شهر باستانی اصفهان و تغییر و تحولات ۱۰۰۰ ساله آن به خوبی نمایان است.
