در ادامه مبحث تقسیم بندی طرح های فرش ایرانی به طرح بته ای و اسلیمی می پردازیم همانطور كه قبلا ذكر شد براساس یك تقسیم بندی نقشه های فرش ایران به نوزده گروه اصلی و تعداد زیادی طرح های فرعی تقسیم می شود كه برای آشنایی بیشتر به برخی آن ها اشاره می شود.
بته ای
این طرح از جمله نگاره هایی است كه از هزاران سال پیش به گونه های متفاوت زینت بخش نفیس ترین بافته ها و سایر آثار هنری بوده است. اصل و منشأ بته سال ها است كه مورد بحث پژوهشگران است و هر كدام آن را به نوعی تفسیر كرده اند. برخی معتقدند بته نقش شعله و نماد آتش مقدس زرتشتیان است، عده ای دیگر آن را به میوه درخت كاج، درخت سروی كه باد به آن وزیده است، بادام، زاهدان مادر، پرنده مهر ( پرنده ای كه طبق باورهای سنتی مشرق زمین، دروازه بان بهشت است) و اثرمشت بسته شبیه كرده- اند كه مانند مهری در دوران گذشته توسط شاهزادگان و امرا به پای اسناد زده می شد و این گونه نقش بته را “بته میری” می نامند.
بته میری نقش جواهرات سلطنتی نیز بوده است و جلوی تاج قدیمی پادشاهان به این شكل با جواهرات مختلف تزئین می شد. این طرح علاوه بر ایران، در شبه قاره هند نیز از دیرباز رواج داشته است. بعضی عقیده دارند “میر”ممكن است مخفف كشمیر باشد، شال های كشمیری كه طرح میر داشتند قبل و بعد از شروع قرن جدید در اروپا بسیار رایج بودند. به هر حال، تاریخچه و تعبیر نقش بته هر چه كه باشد این نقش، سرنخ مفیدی برای شناسایی محل بافت قالی ها و بافته ها به شمار می آید. زیرا در بسیاری از مناطق به گونه ای ویژه و با برداشتی منحصر به همان منطقه به كار می رود. از انواع بته می توان بته میری (بته كوچك)، بته ترمه ای (بته متوسط)، بته خرقه ای ( بته بزرگ كه دسته كوچكی از آن بیرون آمده است، كه شاید نام دیگرش همان بته مادر و بچه باشد) و بته قهر و آشتی را نام برد كه بیشتر در قالی های سنندج دیده می شود.نقش بته و گونه های متفاوت آن از رایج ترین نقش ها در استان های خراسان، كرمان، كردستان و قم و سرابند استان مركزی و درمیان عشایر قشقایی ( به ویژه بته قباد خانی) و عشایر بختیاری در طرح قابقایی یا باغی آن هاست.
اسلیمی
در این نوع طرح ها، تمامی بندها و نگاره های فرش پیوستگی و ارتباط كاملی دارند، به نحوی كه به نظر می رسد نقاش از هنگام شروع طرح تا پایان آن، قلم از كاغذ برنداشته و ارتباط مداومی بین قسمت های متفاوت نقش به وجود آورده است.شكل اصلی این طرح را شاخه های دورانی در میان برگ ها تشكیل می دهند. این شاخه ها الهام گرفته از طرح درخت است. اسلیمی انواع بسیار زیادی دارد و معمولاً در بیشتر قالب های این طرح تكرار می شود؛ منتهی در بعضی فرش ها این طرح مسلط است. معروف ترین اسلیمی ها، “اسلیمی دهن اژدری” است. در این نوع اسلیمی، انتهای هر شاخه به دو شاخه متقارن منشعب و به صورت فكین باز اژدها نشان داده می شود. روی ساقه و شاخه ها جوانه هایی در نقاط مختلف تزیین شده اند كه آن ها را “اسلیم” می نامند.شاید كلمه اسلیمی از اسلیم به معنای جوانه باشدو شاید هم این لغت مصغر اسلامی باشد و می دانیم كه در هنرهای اسلامی از این طرح بسیار استفاده شده است. این طرح نیز به لحاظ تغییرات و دخل و تصرف ها به گروه های فرعی بسیاری تقسیم شده است؛ مانند: تمام اسلیمی، اسلیمی بندی، اسلیمی شكسته، اسلیمی دهان اژدری، اسلیمی لچك ترنج، اسلیمی ترنج دار و اسلیمی ماری.
