دروازه قرآن

شاید در نگاه اول دروازه قرآن شیراز در كنار دیگر جاذبه های مهم و تاریخی شهر شیراز چندان به چشم نیاید؛ اما خوب است بدانید كه بازدید از این بنای كوچك اما دلنشین و فضای اطراف آن، لذت سفر شما را چند برابر می كند. رفتن بر سر مزار خواجوی كرمانی، از كارهایی است كه در هنگام بازدید از اینجا می توانید انجام دهید.بوستان اطراف دروازه قرآن بسیار باصفاست، در هنگام گشت و گذار در این مكان تاریخی بازدید از این بوستان را فراموش نكنید. تماشای عبور ماشین ها و آدم ها از بالای بوستان، نوشیدن چای و خوردن بستنی و فالوده های معروف شیراز در اطراف دروازه قرآن را از دست ندهید.دروازه قرآن در شب به دلیل چراغانی های رنگارنگش بسیار تماشایی و باصفاست.

شیراز، عروس شهرهای جنوب ایران، در میانه دشتی پهناور و در محاصره كوه ها بنا شده و گسترش یافته است. شیراز چند ورودی دارد و بر سر راه یكی از ورودی های آن، راهی كه اصفهان را به مرودشت و فیروزآباد متصل می كند، دروازه ای به نام دروازه قرآن دیده می شود. این دروازه در میانه كوه های باباكوهی و چهل مقام و بر روی تنگه ای به نام تنگه الله اكبر قرار گرفته است و به دلیل قرآنی كه بر بالای آن وجود دارد، به این نام خوانده می شود. دروازه قرآن یا آن گونه كه در گذشته معروف بود، طاق قرآن، اكنون در كنار فلكه طاووسیه و در فاصله ده متری مقبره خواجوی كرمانی جای گرفته است. این بنا در تاریخ ۱۹/۹/۱۳۷۵ با شماره ۱۸۰۰ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

تاریخچه دروازه قرآن شیراز
نخستین باری كه بنای دروازه قرآن بر تنگه الله اكبر، در ابتدای راه ورودی اصفهان به شیراز ساخته شد، سلسله آل بویه بر ایران و عراق حكمرانی می كردند. از میان امرای آل بویه، عضدالدوله دیلمی مشهورترین و بزرگترین امیران بود و در سال ۳۶۹ ه.ق پادشاه ایران شد و در شیراز، پایتخت آن روزهای ایران، بر تخت نشست. به دستور او بناهای متعددی در شیراز ایجاد و آبادانی های فراوانی برقرار شد. یكی از این بناهای زیبا، سازه دروازه قرآن بود كه به دستور عضدالدوله برپا شد و جلوه خاصی به ورودی شهر داد. به فرمان او بر بالای این دروازه، قرآنی نهاده شد تا مردم از زیر آن رفت و آمد كرده و به حكم بركت قرآن، مسافرت خود را به سلامت و امنیت به اتمام برسانند؛ اما عدم توجه و رسیدگی به این سازه باشكوه، موجب تخریب و شكسته شدن دروازه قرآن شد تا اینكه كریم خان زند، موسس سلسله زندیه و حاكم ایران، دستور به بازسازی آن داده و شكل جدیدی از دروازه قرآن ایجاد كرد. معماران برای قرار دادن قرآن ها بر روی دروازه، در بالای آن اتاقكی ایجاد كرده و دو جلد قرآن نفیس نوشته شده به خط ثلث را در آن جای دادند.
بعد از این بازسازی تا مدتی دروازه قرآن به شكوه و زیبایی خود بازگشت؛ اما چند زلزله كه در زمان حكومت قاجارها اتفاق افتاد آسیب هایی بر بنا وارد كرد كه توسط محمد زكی خان نوری بازسازی و مرمت شد. او برای راحتی مسافران در دو سمت بنا، اتاق هایی ساخت كه به عنوان پاسگاه و راهداری مورد استفاده قرار می گرفت. علاوه بر اینها، آب انباری نیز در كنار این دروازه به وجود آمد كه آب آن از ركن آباد، چشمه معروف شیراز تامین می شد و جان مسافران را تازه می كرد.
تا سال ۱۳۱۵ شمسی دروازه قرآن برپا ماند و مسافران را به سلامت از زیر طاق های خود عبور می داد؛ اما این موضوع دوام چندانی نیاورد. مسوولان شهرداری، این بنا را در مسیر طرح توسعه راه شمال شرقی شیراز می دیدند. آنها كل سازه را با دینامیت و به سختی، تخریب كردند و قرآن های موجود در آن را به موزه پارس شیراز منتقل كردند. در سال ۱۳۲۷ هجری شمسی، یكی از بازرگانان مشهور و خوشنام شیرازی، حاج حسین ایگار كه به نام اعتماد التجار معروف بود، دروازه قرآن كنونی را با فاصله كمی از محل دروازه قبلی بنا كرد. بنا به وصیت او اتاق كوچك سمت چپ دروازه كه مشرف به دره كنار بود، به عنوان آرامگاه او مورد استفاده قرار گرفت.
البته در شیراز به غیر از دروازه قرآن پنج دروازه دیگر نیز وجود داشت كه از این دروازه ها تنها دروازه قرآن باقی مانده است. هرچند این دروازه ها حضور فیزیكی ندارند؛ اما در حافظه مردم ثبت شده اند و برای دادن آدرس مورد استفاده قرار می گیرند. نام دروازه های دیگر كه در تاریخ آمده دروازه اصفهان، دروازه سعدی، دروازه قصابخانه، دروازه كازرون و دروازه شاه داعی الی اله است.

تاریخچه قرآن های دروازه شیراز
همان طور كه از اسم دروازه قرآن بر می آید، این بنا در طول عمر خود جایگاه قرآن هایی با دستخط و قدمت های مختلفی بوده است. اكنون می خواهیم با قرآن هایی كه در طی تاریخ، مهمان دروازه قرآن بودند و به آن اعتبار و آبرو می بخشیدند، بیشتر آشنا شویم.از نخستین قرآنی كه به دستور عضدالدوله دیلمی بر روی دروازه قرآن گذاشته شده بود، اطلاعاتی در دست نیست كه متعلق به چه دوره ای و به دستخط چه كسی نوشته شده است.

*قرآن هفده من
قرآن هایی كه به دستور كریم خان زند در درون اتاقك بالای دروازه گذاشته شده است، داستان های متفاوتی دارند و از شهرت بسیار برخوردارند. این قرآن ها به دلیل وزن زیادی كه داشتند به “قرآن هفده من” مشهور شده و مورد احترام مردم بودند. قرآن های هفده من امروزه در موزه پارس نگهداری می شوند.
داستان های زیادی در مورد نویسندگان این قرآن وجود دارد. برخی معتقدند این قرآن نفیس خطی، نوشته امام حسین (ع) است و برخی دیگر نگارش آن را به امام زین العابدین نسبت می دهند؛ ولی بیشتر مردم اعتقاد دارند قرآن هفده من به خط سلطان ابراهیم، فرزند شاهرخ گوركانی در دو جلد و به خط ثلث نگاشته شده است؛ اما محمد مهدی نجفی، رییس موزه پارس، اعتقاد دارد كه شیوه نگارش این قرآن نه با خط ثلث كه با خط محقق قوی و با قلم سه دانگ نوشته شده است. نگارش ساده این قرآن ها و اینكه بدون تذهیب بوده اند، نشان می دهد كه این قرآن در دوره شاهرخ گوركانی و به خط او نوشته شده است.
هر كدام از این قرآن ها شامل ۱۵ جزء بوده و مردم بر این باور بوده اند كه هر صفحه هفده من و كل قرآن نیز هفده من است و این از معجزات این قرآن است. اما آنچه كه در واقعیت وجود دارد این است كه هر جلد از این قرآن ها وزن اولیه ای بیش از ۵۱ كیلوگرم داشته اند. اما به مرور زمان و با آسیب هایی كه به جسم این قرآن ها وارد آمده، از وزن شان كاسته شده است. اكنون هر كدام از آنها بیش از ۲۱ كیلوگرم وزن دارند. این قرآن ها در قَطعی به اندازه ۴۸ در ۷۲ سانتی متر و بر روی كاغذی به جنس “بلیغی” نوشته شده اند. این قرآن ها قطری بیش از ۲۵ سانتی متر و ۶۰۰ برگ دارد. هر صفحه از این قرآن ها ۱۱ سطر و در حواشی و اطراف برخی از برگ های آن مهر و یادگارهایی از افراد و شخصیت ها در دوره های مختلف وجود دارد.
مردم شیراز اعتقاد عجیبی به این قرآن ها داشتند و به همین دلیل اول ماه قمری به این دروازه می آمدند و از زیر آن رد می شدند و خود را تا پایان ماه در برابر بلایا بیمه می كردند. این رسم تا ۴۰ سال پیش نیز انجام می شد. در برخی روایات نیز آمده كه این كار رسم هر جمعه مردم بوده است. در حكایت ها و روایت های متعدد آمده است كه نادرشاه افشار، موسس سلسله افشاریه، قرآن های هفده من و دیگر قرآن های نگاشته شده تاریخی و باارزشی كه تا آن زمان وجود داشته را در جنگ ها به همراه خود می برده است. قصد او از این كار این بود تا در جنگ و سفر در امان و پناه آنها قرار بگیرد و قرآن ها پشتوانه معنوی كاروان جنگی اش شود. علاوه بر او حاكمان و فرمانروایان بسیاری از كشورهای همسایه این قرآن ها را برای دوری از بلا، جنگ و آسیب به امانت می گرفتند و پس از مدتی آنها را باز می گرداند.
اثر این قرآن ها را می شد حتی تا گفته ها، ضرب المثل و واگویه های اهالی شیراز ردیابی كرد. به طوری كه اگر كسی كار كوچكی انجام داده و در مورد آن زیاد صحبت كند گفته می شود، مگر “قرآن هفده من تمام كرده ای” كه این همه در مورد كارت صحبت می كنی. این عبارت اشاره به بزرگی و كار سخت نوشتن قرآن هفده من اشاره دارد.

*جلوه قرآن در بنای امروزی
در بنای امروزی دروازه قرآن، آیاتی از قرآن به خط ثلث و نسخ دور تا دور دروازه را مزین كرده است. در پیشانی شمالی طاق آن، آیه ۹ سوره اسراء “إِنَّ هَذَا الْقُرْآنَ یِهْدی لِلَّتِی هِیَ أَقْوَمُ وَیُبَشّرُ الْمُؤْمِنِینَ الَّذینَ یَعْمَلُونَ الصَّالِحَاتِ أَنَّ لَهُمْ أَجْرًا كَبیرًا؛ قطعا این قرآن به [آیینی] كه خود پایدارتر است راه می‌‏نماید و به آن مؤمنانی كه كارهای شایسته می‌‏كنند، مژده می‌‏دهد كه پاداشی بزرگ برایشان خواهد بود” نوشته شده است.
بر پیشانی جنوبی و سمتی كه رو به شهر شیراز قرار دارد آیه ۸۸ سوره اسراء «قُل لَّئِنِ اجْتَمَعَتِ الإِنسُ وَالْجِنُّ عَلَی أَن یَأْتُواْ بمِثْلِ هَذَا الْقُرْآنِ لاَ یَأْتُونَ بمِثْلِهِ وَلَوْ كَانَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ ظَهِیرًا؛ بگو اگر انس و جن گرد آیند تا نظیر این قرآن را بیاورند مانند آن را نخواهند آورد هر چند برخی از آنها پشتیبان برخی [دیگر] باشند” حافظ مردم و شهر بی مثال شیراز شده است.
گوشه غربی طاق نیز آیه ۹ سوره حجر «إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذّكْرَ…؛ بی‌‏تردید ما این قرآن را به تدریج نازل كرده‌‏ایم …» و ادامه این آیه در گوشه شرقی «… وَإِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ؛ … و قطعاً نگهبان آن خواهیم بود» نقش بسته است.

معماری دروازه قرآن شیراز

سازه دروازه قرآن به مانند اكثر دروازه های ایران، طاقی شكل و با آیاتی از قرآن كریم تزیین شده است. بر اساس توصیفاتی كه از دروازه قرآنِ ساختِ كریم خان زند وجود دارد و تصاویری كه از مرمت آن توسط زكی خان به دست آمده است، به نظر می آید در گذشته و در قسمت بالایی دروازه، اتاقی وجود داشته كه مزین به پنجره های مشبك بوده است. دروازه كنونی اندازه ای بزرگ تر از دروازه قبلی دارد و دهانه آن به صورت قوسی تیزه دار شكل گرفته است. دو ورودی كوچك در جرزهای دو طرف آن ایجاد شده و اتاق مستطیل شكل بالای آن، جایگاه قرآن است. پیشانی نماهای آن با كاشی های هفت رنگ ساخته شده است

خوشگذرانی در دروازه قرآن

در ادامه شما را با امكانات و تفریحاتی كه در بازدید از این بنای تاریخی با آن ها روبرو هستید، آشنا خواهیم كرد:

بوستان خواجوی كرمانی
در سمت مقابل و كنار دروازه شیراز، مجموعه ای تفریحی وجود دارد كه به واسطه وجود قبر خواجوی كرمانی (شاعر پرآوازه ایران) بوستان خواجوی كرمانی نامیده شده است. در طی تغییراتی كه در طول شهرسازی ها و گسترش جاده و شهر به وجود آمده، دره ضلع شرقی دروازه قرآن از بین رفته، كوه های آن تغییر شكل یافته و شكل گردشگاه به خود گرفته است. پس از بازدید از دروازه قرآن می توان قدری در این تفرجگاه نشست و به تماشای عبور و مرور مردم وقت گذراند.
آب نمای موزیكال، مقبره خواجوی كرمانی و ساختار پله ای شكل بوستان كه امكان تماشای قسمتی از شهر شیراز از بلندای كوه را می دهد از جذابیت های این بوستان است.

دروازه قرآن شیراز یكی از ۶ دروازه باقیمانده این شهر و یكی از آثار دیدنی شیراز به شمار می‌رود.دروازه قرآن از زمان آل‌بویه در همین مكان فعلی بارها ویران و تجدید بنا شده است.ویران شدن این بنا در سال ۱۳۱۵ ه.ق به دستور والی وقت یكی از این نمونه‌هاست.دروازه قرآن كنونی را نیكوكاری به نام حسین ایگار ساخته و به مردم شیراز هدیه كرده است.در بالای طاق بزرگ این دروازه اطاقی تعبیه شده كه دو قرآن كتابت شده به دست سلطان ابراهیم نوه شاهرخ تیموری در آن نگهداری می‌شده است.
مردم شیراز قدیم، اول هر ماه قمری با عبور از زیر قرآن كه آن را به حضرت علی علیه‌السلام منتسب می‌دانستند خود را در برابر خطرها و بلاها بیمه می‌كردند.آنها عقیده داشتند كه كلام‌الله مجید تا پایان ماه آنان را از هر بلایی حفظ می‌كند.
این دو قرآن كه در اصطلاح آن را قرآن هفده‌ منی می‌نامیدند هم اینك در موزه پارس شیراز در معرض دید علاقه مندان قرار دارد و یكی از شاهكارهای نگارش كتاب آسمانی مسلمانان جهان به شمار می‌رود.دروازه قرآن شیراز در كنار تفرجگاه گهواره دید و مقبره خواجوی كرمانی از شاعران مشهور كشورمان قرار دارد وگردشگران بسیاری با عكس گرفتن در كنار این اثر تاریخی خاطرات شیرینی را با خود به همراه می‌برند.