كِرْمانْشاهْ نهمین شهر پر جمعیت و یكی از كلان شهرهای ایران و مركز استان كرمانشاه در ایران می‌باشد كه دارای جمعیتی بالغ بر۸۸۴،۷۰۶ نفر و مساحت ۹۳٬۳۸۹٬۹۵۶ متر مربع است. شهر كرمانشاه بزرگترین شهر كردنشین و مهمترین شهر در منطقهٔ مركزی غرب ایران است. كرمانشاه از شهرهای تاریخی و فرهنگی ایران به شمار می‌رود و پیدایش آن به سده چهارم میلادی باز می‌گردد و از آن دوران تا حمله اعراب به ایران به عنوان دومین پایتخت ساسانیان مورد توجه حكومت بود. در دوران سلجوقیان در قرن یازدهم میلادی كرمانشاه به عنوان شهر ارشد كردستان انتخاب شد. در قرون وسطی شهر كرمانشاه یا قرمیسین در حكم یكی از نواحی چهارگانه عراق عجم شناخته می‌شد. در آن زمان اغلب اوقات ایالت جبال را عراق عجم می نامیده‌اند تا با عراق عرب اشتباه نشود كه به طور تقریبی نیز با ناحیه ماد باستانی مطابقت داشت. با گذشت یازده سده از حملهٔ اعراب به ایران، این شهر در دوران قاجار دوباره شكل شهرنشینی خود را باز یافت و به‌دلیل قرارگرفتن در چهارراه دو محور شمال به جنوب و خاور به باختر و نیز همسایگی با كشور عراق و واقع‌شدن بر سر راه شهرهای زیارتی كربلا و بغداد از اهمیت بسیاری برخوردار است.این شهر در جنبش مشروطه سهمی به سزا داشت و در جنگ جهانی یكم و دوم به تصرف نیروهای بیگانه در آمد و پس از پایان جنگ تخلیه شد. همچنین این شهر در جنگ ایران و عراق، خسارت‌های زیادی دید.
شهر كرمانشاه از شمال به كوه فرخشاد، از شمال باختری به كوه طاق‌بستان و از جنوب به سفید كوه ختم می‌شود و یكی از شاهراه‌های ارتباطی خاور و باختر و كهن‌ترین راه گذر از ایران به میان‌رودان است.
شهر كرمانشاه دارای آب و هوای معتدل كوهستانی است. در سده چهارم میلادی شهر كرمانشاه كه در آن دوران روستای خوش آب و هوایی بود به عنوان دومین اقامتگاه پادشاهی ساسانیان برگزیده شد. در دوران ساسانیان باغ‌های بزرگی در این منطقه ساخته شد و تا مدت‌ها مكان خوش‌گذرانی شاهان ساسانی بوده‌است.
كرمانشاه مركز كشاورزی ایران است و بیشتر درآمد اقصادی این شهر نیز از این راه‌است. همچنین میزان صادرات مواد خوراكی، مصالح ساختمانی و صنایع دستی كرمانشاه در ۳ ماه نخست سال ۱۳۸۸ در مجموع ۹٪ از صادرات كل كشور را شامل می‌شود.
پیشینه نام كرمانشاه
كرمانشاه در دوره‌های مختلف دارای نام‌های مختلفی بوده كه معمولاً با تغییر از حكومتی به حكومتی دیگر صورت می‌گرفته‌است، در قدیمی‌ترین شكل خود اولین بار در دوران باستان و در زمان فرمانروایی كاسی‌ها كرمانشاه را با نام الیپی می‌خوانند و در دوران هخامنشیان از كرمانشاه با نام‌های كامبادن، كارمیسین، كارمیشین، كرمینشان و غیره یاد می‌شود.
پس از اسلام، اعراب نام كرمانشاه را به قرمسین تغییر دادند و در دوره‌های بعدی كرمانشاه با نام كرمانشاهان و كرمانشاه خوانده می‌شد. نام كرمانشاه پس از پیروزی انقلاب ۵۷ به قهرمانشهر و چندی بعد به باختران تغییر پیدا كرد؛ ولی از آن‌جایی كه این امر با اعتراضات گستردهٔ مردم همراه شد، در نتیجه چندی بعد با تلاش‌های اسماعیل ططری و با تصویب قانونی نام شهر به نام قدیمی خود تغییر یافت.
نام كرمانشاه در افسانه‌ها
در افسانه‌ها بنای شهر كرمانشاه را بدست طهمورث دیوبند پادشاه افسانه‌ای پیشدادیان بیان كرده‌اند.
باورها در مورد نام كرمانشاه
در مورد نامگذاری كرمانشاه باورهای متفاوتی است، عده‌ای نام كرمانشاه را به بهرام چهارم منسوب می‌دانند كه در سدهٔ سوم تا چهارم میلادی پادشاه شهر كرمان بوده و پس از تأسیس كرمانشاه این شهر را با نام او می‌خوانند.
تاریخ باستان
كرمانشاه كه در میانه‌های رشته كوه زاگرس قرار دارد به دلیل وضعیت آب و هوایی، كوهستانی بودن و وجود پناهگاه و غارهای طبیعی همواره مورد توجه انسان‌های عصر سنگ بوده‌است.
كرمانشاه از لحاظ بقایای سكونت‌های پیش از تاریخ، یكی از مناطق بسیار غنی و مهم در ایران و غرب آسیا است. قدیمی‌ترین آثار سكونت بشر در كرمانشاه مربوط به دورهٔ دیرینه‌سنگی است كه شامل چند تبر دستی سنگی است كه در منطقهٔ گاكیه و غرب هرسین یافت شده‌است.این آثار دست‌كم حدود ۲۰۰ هزار سال قدمت دارند. آثار مهمی از دوران عصر سنگ در غارهای كرمانشاه كشف شده‌است كه بیشترشان مربوط به دوره‌های میان‌سنگی و نوسنگی است.
مردم كرمانشاه در دوران باستان بسیاری از نخستین‌های تاریخ را به نام خود ثبت كرده‌اند؛ نخستین انسان‌هایی كه در حدود ۹ هزار سال پیش با گرم شدن زمین غارنشینی را ترك كرده و به زندگی یكجانشینی روی آورده‌اند ساكنان این بوم بوده‌اند كه نخستین خشت خام را تولید و در ساخت خانه و صنعت از آن استفاده كرده‌اند. و نخستین روستای خاورمیانه در دروان نوسنگی از ۹۸۰۰ ق. م تا ۷۴۰۰ ق. م در این مكان شكل گرفته‌است. كرمانشاهیان در دروان باستان با اختراع سفال نخستین انسان‌هایی بودند كه رو به فعالیت‌های صنعتی آوردند و آثار زیادی از دوران پیش از تاریخ در كرمانشاه یافت شده‌است.
موقعیت
شهر كرمانشاه از شمال به كوه فرخشاد، از شمال غربی به كوه طاق بستان و از جنوب به سفید كوه منتهی می‌شود كه در قسمت مركزی استان كرمانشاه با موقیعت ۴۷ درجه و ۴ دقیقهٔ شرقی و ۱۹ درجه و ۳۴ دقیقهٔ شمالی قرار دارد و دارای ۲۴۵۰۰ كیلومتر مربع گستردگی و ارتفاع ۱۲۰۰ متر از سطح دریا است. كرمانشاه یكی از شاهراه‌های ارتباطی شرق و غرب و قدیمی‌ترین راه عبور زائران عتبات عالیات است كه به همین سبب تاثیرات فرهنگی و معنوی برجا گذارده‌است.كرمانشاه در دروازه زاگرس قرار دارد. رشته كوه زاگرس كه فلات ایران را از سرزمین‌های همسایه جدا كرده‌است در مسیر كرمانشاه، به دشت‌های وسیع و كوه‌های عمدتاً مجزا و دره‌های وسیعی منتهی می‌شود كه از قدیم برای رسیدن به میان‌رودان مورد استفاده قرار گرفته‌است.
فاصلهٔ زمینی شهر كرمانشاه در شرایط مطلوب تا بغداد، ۳۹۰ كیلومتر، تا تهران، ۵۹۰ كیلومتر از اتوبان ساوه و ۵۱۰ كیلومتر از اتوبان قم، تا مرز خسروی (مرز ایران و عراق) در حدود ۲۰۰ كیلومتر و فاصلهٔ هوایی آن تا تهران ۴۱۳ كیلومتر است.
آب و هوا
شهر كرمانشاه دارای اقلیم معتدل كوهستانی است. در قرن چهارم میلادی شهر كرمانشاه كه در آن دوران روستای خوش آب و هوایی بود به عنوان دومین اقامت گاه سلطنتی ساسانیان انتخاب شد. در دوران ساسانیان باغ‌های بزرگی در این منطقه ساخته شد و تا مدت‌ها مكان تفریحی شاهان ساسانی بوده‌است. در دوران اسلامی نیز بارها شهر كرمانشاه را شهری خوش آب و هوا توصیف كرده‌اند كه در آن آب‌ها جاری است و درختان و میوه جات فراوان دارد و كالاها در آن ارزان‌اند.ابن فقیه در كتاب البلدان كه در سال ۲۹۰ هجری نگاشته‌است در مورد كرمانشاه می‌نویسد:
او-قباد- از مداین تا رود بلخ در همه راه هیچ سرزمینی كه هوایش از كرمانشاهان تا گردنه همدان-اسدآباد- خوش‌تر و آبش گواراتر و نسیمش لذت بخش‌تر باشد نیافت این بود كه قرمسین را ساخت.
بیشترین ساعات آفتابی كرمانشاه به ۲۹۹۹ ساعت می‌رسد، بیشترین ساعات آفتابی در ماه‌های تیر و مرداد و كمترین آن در ماه‌های دی و بهمن است. موقعیت اقلیمی و اكولوژیك استان كرمانشاه با توجه به میزان متوسط بارندگی و رطوبت نسبی سالیانه به نحوی است كه دامنه كوه‌ها و دشت‌های آن عموماًٌ پوشیده از جنگل و مرتع بوده و در پاره‌ای از نقاط نیز زمین‌های زارعی آبی و دیمی است. میانگین دمای سالانهٔ شهر كرمانشاه درحدود ۱۴سانتی‌گراد و میزان بارش سالانهٔ این شهر ۴۵۶٫۸ میلی‌متر است.
اقتصاد
كرمانشاه مركز كشاورزی ایران است و بیشتر درآمد اقصادی كرمانشاه از این راه‌است. در حوزهٔ شهرستان كرمانشاه دو شهرك صنعتی وجود دارد كه بیش از ۲۵۶ واحد صنعت و تولیدی در آن احداث شده‌است. این شهرستان به لحاظ نیروی كار ارزان می‌تواند فعالیت صنعتی چشم گیر ی داشته باشد. میزان صادرات مواد غذایی، مصالح ساختمانی و صنایع دستی كرمانشاه تنها در ۳ ماه نخست سال ۱۳۸۸ مجموع ۹ درصد از صادرات كل كشور را شامل می‌شود. بازارچهٔ مرزی پرویز خان سال ۱۳۸۷ رتبهٔ اول فعالیت را میان بازارچه‌های مرزی كشور كسب كرد. در شش ماه اول سال ۱۳۸۷ بیش از ۲۳۸٬۶۵۲ تن كالای غیرنفتی به ارزش ۱٫۵۳۱ میلیون دلار را از مبادی‌های خروجی استان كرمانشاه صادر شد و همچنان مقام اول صادرات به كشور عراق و مقام هشتم صادرات كشور ایران را به خود تخصیص داد. مهمترین كارخانه‌های شهر كرمانشاه عبارتند از: كارخانه‌های قند، پالایشگاه كرمانشاه، پالایشگاه نفت آناهیتا، مجتمع پتروشیمی كرمانشاه، كارخانه سیمان غرب، كارخانه سیمان سامان، كارخانهٔ اسید سیتریك كرمانشاه (تنها كارخانهٔ اسید سیتریك خاورمیانه).
شركت پالایش نفت كرمانشاه
در سال ۱۳۰۱ وجود نفت خام به مقدار كافی در غرب ایران به اثبات رسید و از این زمان فعالیت استخراج و پالایش بااحداث شركت پالایش نفت كرمانشاه كه در آن زمان «پالایشگاه كرمانشاه» نام داشت شروع گردید.
شركت پالایش نفت كرمانشاه با توجه به آن كه پس از گسترش شهر كرمانشاه در مركز شهر قرار گرفت ولی یكی از واحدهای صنعتی سبز صنعت نفت با ۱۲۶ هزار متر مربع فضای سبز است.
فرودگاه بین‌المللی
فرودگاه بین‌المللی اشرفی اصفهانی به عنوان استانداردترین و مهمترین فرودگاه غرب كشور مورد استفاده قرار می‌گیرید.
پروازهای خارجی:دبی، دمشق، جده، سلیمانیه.
پروازهای داخلی: تهران، مشهد، كیش، بندرعباس، كرمان، شیراز، عسلویه، ساری.
راه آهن
در سال ۱۳۵۵ مطالعات برای احداث راه آهن كرمانشاه انجام شد و انجام این عملیات با شروع جنگ ایران و عراق اجرایی نشد و پس از آن نیز این پروژه تا مجلس ششم به فراموشی سپرده شد، پروژهٔ راه آهن كرمانشاه در سه فاز انجام می‌شود. فاز اول اراك-ملایر، فاز دوم ملایر-كنگاور و فاز سوم كنگاور-كرمانشاه. عملیات ساخت این پروژه در سال ۱۳۸۰ آغاز شدو قرار بود در سال ۱۳۸۵ تكمیل شود، اما عملیات اجرایی دوباره راه آهن كرمانشاه در سال ۱۳۸۵ آغاز شد و عنوان شد كه این پروژه در سال ۱۳۸۷ تكمیل می‌شود.این در حالی است كه در سال ۱۳۸۸ فاز دوم پروژه هنوز آغاز نشده بود. یكی از دلایل عقب ماندن این طرح اختصاص دادن بودجه طرح‌های ریلی كشور از جمله راه آهن كرمانشاه به طرح راه آهن بافق-مشهد بوده كه با این كار پروژهٔ بافق-مشهد چهار سال زودتر از موعد مقرر تمام شد. ساخت این پروژه تا پایان سال ۱۳۹۰ به كرمانشاه و تا پایان سال ۱۳۹۲ به مرز خسروی و به راه آهن خانقین عراق متصل می‌شود. با این حال پایان این پروژه در زمان تعیین شده بعید به نظر می‌رسد.
قطار شهری
در ۱۲ اردیبهشت سال ۱۳۸۶ خط ریلی كرمانشاه به طول ۱۴ كیلومتر در شورای عالی هماهنگی ترافیك به تصویب رسید و در ۱۵ تیر ماه ۱۳۸۷ سازمان قطار شهری كرمانشاه تأسیس شد. این خط قطار شهری شامل ۱۱ ایستگاه می‌شود و میدان فردوسی را به میدان طاق بستان متصل می‌كند كه این پروژه در پنج سال به پایان می‌رسد.عملیات احداث خط قطار شهری كرمانشاه در سال ۱۳۸۸ به منوریل تغییر كاربری داد و مقرر شد در برخی از قطعات مسیر به صورت زیر زمینی و در برخی دیگر به صورت هوایی برای حمل مسافران استفاده شود. به این ترتیب هزینه اجرای این پروژه پنجاه درصد كاهش می‌یابد و عنوان شده‌است كه به دلیل «تفكر مهندسی و اصلاح الگوی مصرف» قطار شهری كرمانشاه به منوریل تغییر یافته‌است.
آثار تاریخی
كرمانشاه پیش از اسلام یكی از شهرهای مهم ایران به شمار می‌رفت و پس از اسلام بارها توسط اعراب مورد حمله قرار گرفت؛ مسعر ابن مهلهل كه در قرن چهارم از كاخ‌های باستانی شاهان ایران در كرمانشاه دیدن كرد و شرح ویران كردن آن توسط اعراب را نوشته‌است. گرچه این مساله با توجه فاصله زمانی مسعر ابن مهلهل از صدر اسلام مورد تردید است؛ مخصوصا با توجه به اینكه كرمانشاه – كه اعراب آن را قرمیسن می‌خواندند- در زمان بنی عباس شهری آباد و معمور بوده است.
جاذبه‌های تاریخی پیش از اسلام شهر كرمانشاه بیشتر آثار باقی‌مانده از دوران ساسانیان است كه سرآمد آنها طاق بستان است كه به گونه‌ای نماد شهر كرمانشاه هم به حساب می‌آید و در پایین تر از محوطهٔ تاریخی طاق بستان و شهر تاریخی كامبادنه منطقه‌ای به نام شكارگاه خسروپرویز وجود دارد كه در زمان خسروپرویز برای شكار تفریحی كاربرد داشته‌است كه در نقش برجسته‌های طاق بستان این شكارها به تصویر كشیده شده‌اند. سنگ‌نبشته بیستون نیز از آثار ثبت شدهٔ ایران در میراث جهانی یونسكو، در دامنه كوه بیستون قرار دارد.
طاق بستان
طاق بستان مجموعه‌ای از سنگ‌نگاره‌ها و سنگ‌نبشته‌های دورهٔ ساسانی است كه در شمال غربی كرمانشاه واقع شده‌است. این مجموعه در قرن سوم میلادی ساخته شده‌است و ارزش هنری و تاریخی زیادی دارد. چند صحنه تاریخی از جمله تاج‌گذاری خسرو پرویز، تاج‌گذاری اردشیر دوم، تاج گذاری شاهپور دوم و سوم و همچنین چند سنگ‌نوشته (كتیبه) به خط پهلوی كتیبه‌ای در آن كنده‌كاری شده‌است. ۰
سنگ نبشته بیستون یا كتیبه بیستون، از آثار دوره هخامنشیان واقع در سی كیلومتری شهر كرمانشاه در دامنه كوه بیستون است. سنگ‌نبشته بیستون یكی از مهمترین و مشهورترین سندهای تاریخ جهان و مهمترین متن تاریخی در زمان هخامنشیان است كه شرح پیروزی داریوش بزرگ را بر گوماته مغ و به بند كشیدن یاغیان را نشان می‌دهد. این اثر از سال ۲۰۰۶ یكی از آثار ثبت شدهٔ ایران در میراث جهانی یونسكو است.
آثار تاریخی دورهٔ قاجار
بیشتر بناهای تاریخی پس از اسلام شهر كرمانشاه بیشتر مربوط به دورهٔ قاجار می‌شوند، زمانی كه شهر كرمانشاه به دلیل موقعیت خود مورد توجه قرار می‌گیرد، این بناها كه در نزدیكی بازار كرمانشاه و محلهٔ فیض آباد؛ محلهٔ قدیمی شهر قرار دارند شامل مسجدهای قدیمی، تكایا و خانه‌های قدیمی هستند، بازار كرمانشاه كه در دوران پهلوی به چهار قمست تقسیم شده‌است بیشتر این بناها را در خود و مناطق اطراف خود جای داده‌است، كه شامل تكیه معاون الملك، مسجد عمادالدوله، مسجد جامع كرمانشاه، مسجد جامع شافعی، تكیه بیگلربیگی، مسجد حاج شهباز خان، مسجد شاهزاده، مسجد دولتشاه، خانه خواجه باروخ و غیره می‌شوند.
تكایای شهر كرمانشاه و اكثر مساجد تاریخی این شهر مربوط به دوران قاجار و پهلوی اول می‌باشند و معماری قدیمی شهر نیز در این حال و هوا فرو رفته‌است. تكیه معاون الملك معروفترین ترین اثر از دوره قاجاریه در شهر كرمانشاه‌است كه كه كاشی‌های منحصربه‌فردش آن را از دیگر تكایا متمایز می‌كند. این بنا در بافت قدیمی شهر در محلهٔ آبشوران بنا شده‌است كه به دستور حسین خان معین الرعایا در سال ۱۳۱۵ هجری قمری ساخته شده‌است. شهر كرمانشاه هم اكنون دارای ۷۶ باب مسجد و ۱۱ باب كانون فرهنگی و ۸ كتابخانه عمومی است.
گردشگاه‌ها
پارك جنگلی طاق بستان كه در شمال شرقی شهر كرمانشاه قرار دارد شامل كوهستان‌ها، چشمه‌ها، فضای سبز، دریاچه‌های مصنوعی، مجموعه نقش برجسته‌های ساسانی و شكارگاه خسرو پرویز می‌شود كه به دلیل آب و هوای معتدل مورد توجه پادشاهان ساسانی قرار گرفته‌است و از آن به عنوان شكارگاه سلطنتی استفاده كرده‌اند كه امروزه به دلیل امكانات تفریحی و آثار تاریخی یكی از پر جاذبه‌ترین مناطق كرمانشاه مورد استفاده قرار می‌گیرد.
همچنین غار پرآو بزرگترین غار عمودی دنیا و دومین اثر طبیعی ملی كرمانشاه، از مكان‌های مهم برای غارنوردی است كه هر ساله غارنوردان داخلی و خارجی زیادی را راهی كوه پراو می‌كند.
غار پراو
این غار در كوه پراو از سلسله جبال زاگرس در شمال شهرستان كرمانشاه واقع شده است. غار پر آوا بزرگترین غار آهكی دنیاست و ساختمان آن به دوران سوم زمین‌شناسی مربوط است. در داخل این غار 26 حلقه چاه به عمق‌های مختلف 5 تا 42 متر وجود دارد. دهانه غار به صورت سوراخ نسبتا كوچكی است كه به فضاهای كوچك و بزرگ و شعب متعدد و سنگ‌های عظیم كه در بین هر كدام از آنها حفره‌ها و پرتگاه‌هایی به‌وجود آمده، منتهی می‌شود. در آذرماه غار به وسیله «چكیده» و «چكنده»های یخی پوشیده می‌شود و زیبایی خاصی به آن می‌بخشد. صعود به این غار به تجهیزات پیشرفته غارنوردی نیاز دارد و افراد عادی نمی توانند داخل بروند.
غار كاوات
غار كاوات از جمله غارهای آبخوان كارستیك، دیدنی و معروف استان كرمانشاه و شهرستان جوانرود است كه در سلسله كوه‌های شاهو در شمال دره باصفای قوری قلعه روستای شبانكاره از توابع جوانرود واقع شده كه یكی از دو منبع اصلی آب شرب شهر جوانرود و روستاهای اطراف آن می‌باشد
مسجد جامع كرمانشاه
این مسجد از آثار قابل توجه اواخر دوره زندیه است كه در سال 1196 هجری قمری توسط حاج علی خان زنگنه حاكم كرمانشاه به جای مسجد قدیمی‌تری بناشده است. آنچه از بنای قدیمی مسجد باقی مانده، بخشی از شبستان ستون‌دار و هشتی ورودی است. شبستان‌كنونی به غیر از محراب تزئینات خاصی ندارد. در گوشه جنوب غربی بنا، پلكانی برای دسترسی به بالاخانه‌ای‌كه گویا زمانی قسمتی از مدرسه بود، ساخته شده است.
تكیه معاون الملك
حسینیه معاون الملك مشتمل بر سه بنای عباسیه، حسینیه و زینبیه است كه در مركز شهر كرمانشاه واقع شده است. تكیه 2 حیاط و یك عمارت در میان دارد و دیوارهای حسینیه به طور كلی از كاشی‌های گوناگون با رنگ‌های متنوع و زیبا پوشیده شده است. صورت رجال و بزرگان دوره قاجار به‌ویژه بزرگان مذهبی و عشایر كرمانشاه را با قلمی ظریف و رنگ‌های جذاب بر كاشی‌ها نقش كرده‌اند. موضوع بعضی از كاشی كاری‌ها به روایات، قصه‌ها و داستان‌های تاریخی و اساطیری و اخبار دینی و مذهبی مانند: بارگاه حضرت سلیمان، وقایع صحرای كربلا و عاشورا و رستم و سهراب مربوط است.
غار آسنگران
غار آسنگران در شمال غربی كوه‌های پررو در تنگه‌ای به نام «تنگ كوه» در 22 كیلومتری جاده كرمانشاه - سنندج قرار گرفته است. غار آسنگران چهارچاه به عمق‌های 4 ،8 ،16 و 36 متری دارد كه چاه‌های سوم و چهارم آن به هم راه دارند. در پایان غار، فضای استخر مانندی وجود دارد.
مسجد دولتشاه، كرمانشاه
این مسجد در میدان جوانشیر شهر كرمانشاه واقع شده و از آثار دوره قاجاری است كه‌توسط محمد علی میرزای دولتشاه (حاكم كرمانشاه در سال‌های 1221 تا 1237 هجری قمری و سرحددار عراقین) بناشده است. بنای مسجد دولتشاه در دوره اخیر تعمیر شده و سردر، صحن و شبستان زنانه و مردانه دارد. این مسجد به مسجد حاج ابوتراب معروف است و نام آن بر كتیبه كاشی سردر مسجد خوانده می‌شود.
مسجد عمادالدوله، كرمانشاه
این مسجد در شهر كرمانشاه واقع شده و از آثار دوره قاجاری است. مسجد عمادالدوله به صورت چهار ایوانی بنا شده و مشتمل برسردر، صحن، ایوان، شبستان ستون‌دار و حجره‌های متعدد است.
بر كاشی كاری ایوان مسجد، كتیبه‌ای مشتمل بر قصیده‌ای در ذكر نام پادشاه - ناصرالدین‌شاه - نام بانی و تاریخ آن 1285 هجری قمری نوشته شده است. روی ایوان‌شرقی صحن مسجد، اتاقكی چوبین ساخته‌اند. ورودی مسجد از طریق این ایوان شرقی است كه با در چوبی‌بزرگی به راسته زرگرها مرتبط می‌شود.
نقش گودرز دوم اشكانی، بیستون
در جهت شرقی نقش برجسته میتریدات روی همان صخره، نقش یكی از جانشینان او یعنی گودرز دوم (51 - 46 م) كنده كاری شده است. در این نقش پیروزی گودرز دوم بر رقیبش مهرداد نشان داده می‌شود. این نقش دو سوار مسلح به نیزه را نشان می‌دهد. در دست فرشته حلقه گل پیروزی دیده می‌شود. در پشت سر گودرز نقش یكی از نزدیكانش حكاكی شده است. كتیبه‌ای به خط یونانی قدیم، نام این دو پادشاه را در برداشته كه امروزه به جز نام گودرز، بقیه كتیبه محو شده‌است.
كتیبه بیستون ، بیستون
متن كتیبه بیستون در سال 522 پیش از میلاد به دستور افسر جوان انگلیسی - هنری راولینسون - بر دل كوه حجاری‌شده به شرح جنگ‌های 2.5 ساله داریوش و مبارزات او برای رسیدن به سلطنت را تشریح می‌كند.
بر گرداگرد نقوش بیستون، كتیبه‌ای به سه خط و زبان پارسی باستان، ایلامی و آكدی به گویش بابلی نو كه متداول آن زمان بود، نگاشته شده است. ترجمه ایلامی كتیبه در سمت راست نقوش و نسخه دوم آن در سمت‌چپ به موازات كتیبه پارسی باستان و متن بابلی آن در بالای نسخه دوم ایلامی بر سینه كوه كنده شده است. كتیبه‌ها و ترجمه‌های تكمیلی اضافی نیز در اطراف دیواره تراشیده سمت راست دیده می‌شود. متن پارسی‌باستان كتیبه در 44 سطر به خط میخی زیبایی بر سطحی صیقل خورده، كنده شده است.
داریوش هخامنشی در تمام كتیبه‌ها هر بند را با این جمله آغاز می‌كند: «داریوش شاه می‌گوید» تكرار و بیان این جمله عظمت و قدرتی خاص به سبك نگارش كتیبه داده است. داریوش در سراسر كتیبه، پیروزی خود را خواست اهورامزدا دانسته و به این ترتیب تا حدی كتیبه رنگ دینی به خود گرفته است.
نقوش داریوش، صخره بیستون
این نقوش بر صخره بیستون به صورت برجسته كنده شده است. چهره اصلی این مجموعه، داریوش است كه تاجی كنگره‌دار بر سر دارد و پای چپ خود را بر سینه گئومات گذارده است. پشت سر او دو نفر از نگهبانان مخصوص ایستاده‌اند. بر بالای سر داریوش، نقش فَروَهر در پرواز است. فروهر در دست چپ حلقه‌ای را كه نشان پادشاهی است به داریوش هدیه می‌كند.
در برابر داریوش 90 تن از شورشگران‌كشورهای تابعه دست بسته و طناب برگردن، ایستاده‌اند. نقش داریوش در كوه بیستون، چون دیگر نقوش عهدهخامنشی، نشانه‌ای از نفوذ هنر بابلی و آشوری در تمدن هخامنشی است.
فراتاش (فرهاد تراش)، بیستون
در جهت جنوب حجاری داریوش بزرگ در كوه بیستون، دیواره حجاری شده عظیمی قرار دارد كه در بین مردم به «فراتاش» و «تخت فرهاد» معروف است و گفته می‌شود كه در حدود هزارسال بعد از داریوش، به فرمان خسرو دوم ساسانی در كوه بیستون تراشیده شده است. اهالی منطقه حجاری‌های فوق را كار فرهاد كوه‌‌كن می‌دانند و معتقدند كه فرهاد در عشق شیرین زن خسرو پرویز، بدین كار سنگین تن درداده است.
داستان شیرین و فرهاد الهام بخش شاعران زیادی در این مرز و بوم شده كه از جمله آن می‌توان به مثنوی عاشقانه خسرو و شیرین نظامی گنجوی اشاره كرد. طول دیواره فراتاش 180 متر است و در هیچ نقطه‌ای از ایران هیچ كوهی به این اندازه تراشیده نشده است.
مجسمه هركول ، بیستون
در حاشیه جاده بیستون به كرمانشاه، نقش برجسته مرد نیرومندی پهلو داده بر پوست‌شیر نمایان است. این نقش برجسته شخصی نیرومند و عریانی را نشان می‌دهد كه موی و ریش مجعددارد و بر پهلوی چپ روی نقش شیری در زیر سایه درختی لمیده است. در سمت چپ آن پیاله‌ای دیده می‌شود. این نقش دست راستش را روی پای راست قرار داده و پای چپش را تكیه‌گاه پای دیگر كرده است. طول مجسمه 147 سانتی متر است.
در پشت سر مجسمه، كتیبه و نقوشی دیده می‌شود كه به خط یونانی قدیم نوشته شده است. نقوش كنار كتیبه عبارت است از نقش یك درخت كه بر شاخه آن كمانی‌زده شده و دو سر آن نوك اردكی است. همچنین تیردانی پر از تیر بر شاخه درخت آویخته شده است. در دو طرف سكویی كه مجسمه بر روی آن قرار دارد، دیوارهای سنگی دیده می‌شود. دیوارها از سنگ نتراشیده چیده شده و با اندود گچ، روی آن را پوشانده‌اند.
نقش میتریدات اشكانی، بیستون
در زیر كتیبه هخامنشی بیستون، كهن‌ترین نقش برجسته پارتی كه تا امروز شناخته شده، بر جای مانده است. این نقش در سال 100 قبل از میلاد كنده كاری شده است و به نظر می‌رسد كه شاه اشكانی با انتخاب این مكان قصد داشته خود را از اعقاب هخامنشی قلمداد كند. این نقش از نظر هنری فاقدهر گونه حركت و از لحاظ تكنیك كودكانه است. نام كسانی كه در نقش دیده می‌شوند به خط یونانی نوشته شده‌است.
كاروانسرای بیستون (شیخ علیخان)
این كاروانسرا در بیستون واقع شده و در زمره كاروانسراهای چهارایوانی است كه توسط شیخ علیخان زنگنه (والی كرمانشاه) ساخته شده است. شكل ساختمان آن مستطیل است. در اطراف حیاط مستطیل شكل آن 47 اطاق برای مسافران ساخته شده است. كاروانسرا چهار برج دایره‌ای شكل در چهار گوشه و 14 اطاق در طرفین ورودی دارد. با توجه به نوع مصالح و آجر كاری بنا قدمت كاروانسرا به دوره‌صفوی می‌رسد، ولی در پی بنا از سنگ‌های حجاری شده دوره ساسانیان استفاده شده است. در بیستون بقایای كاروانسرای دیگری با پلان متفرقه به‌جا مانده كه به دوره اواخر ساسانی و اوایل اسلام مربوط است.
پل خسرو ، بیستون
بر سر راه قدیمی بیستون به تخت شیرین و سرماج، پایه‌های عظیم پلی معروف به پل‌خسرو به جا مانده است. بنای پل خسرو را به خسرو شاهنشاه ساسانی نسبت می‌دهند. پل خسرو تنها پلی است‌كه عرب‌ها از آن گذشته و پس از عبور از تخت شیرین و سرماج به نهاوند رفته و یزدگرد سوم آخرین شهریارساسانی را در آن شهر مغلوب كرده‌اند. پل خسرو با گذشت زمان، آسیب فراوان دیده است، به طوری كه درروزگار صفویه این پل غیر قابل استفاده بوده است.
پرستشگاه پارتی، بیستون
در شمال حجاری داریوش در بیستون، آثار بنایی از دوره پارتی باقی‌مانده است. این‌بنا پرستشگاهی است كه در زمان اشكانیان و همزمان با آثار دیگر این دوره در بیستون ساخته شده است. این پرستشگاه دوره پارتی كه روبروی تخته سنگ نقوش اشكانی قرار دارد، از دو صفه تشكیل شده كه بوسیله 10 پله بهم مربوط می‌شوند. این پله‌ها به طور نامنظم تا نقش ولگش ادامه دارد. در میان صفه بالایی، آتشدانی از سنگ‌كنده‌كاری شده است. سفالینه‌هایی از دوره پارتی در پیرامون دامنه كوه بیستون دیده می‌شود.