شهر دزفول

دزپل یا دژپل را در اصطلاح محلی دزفیل و دژپیل گویند و معرب آن دسفول است. دزفول در زمان ساسانیان همزمان با پلی كه در كنار آن بر روی رود دز به منظور برقراری ارتباط بین پایتخت جدید یعنی جندی‌شاپور و شوشتر ساخته شد، بنا شده است.

دزفول در اصل اندامیش نام داشت و تا اوایل قرن سیزدهم نیز به همین نام معروف بوده است. احتمالا نام دزفول یا دزپل از نام همان پل مشتق گردیده است. دز به معنی قلعه است. شهر دزفول در روی تپه‌ای به ارتفاع دویست و ده متر از رودخانه بنا شده و سردابهای عمیقی دارد.

دزفول مانند شوشتر مدتها تحت‌الشعاع جندی‌شاپور بود و پس از ویران شدن آن، رونق یافت، سپس به سبب عدم توجه به تعمیر شبكه آبیاری عهد ساسانی، آسیب دید. دزفول از هجوم مغول محفوظ ماند، ولی بعدا تحت فرمان ایلخانان در آمد، در مقابل امیر تیمور مقاومتی نشان نداد. نادرشاه چند بار به دزفول آمد و برای حفظ آن در مقابل لران قلعه دزشاه را در نزدیكی دزفول كنونی بنا نهاد.

مراكز دیدنی

آسیاب‌های قدیمی رعنا و گله‌گه
آرامگاه یعقوب لیث صفاری
تپه چغامیش
شهر باستانی جندی شاهپور
حمام وزیر
حمام كرناسیون
پل دزفول
پل كرخه
كاروانسرای دزفول
بند بالا رود
منطقه حفاظت شده دز
دریاچه سد دزفول
هور مزرعه
مسجد جامع دزفول
مسجد لب خندان
مسجد علیشاه
بقعه ابو دانیال
بقعه پیر روبن
بقعه شاه ركن الدین
بقعه علی مالك
آبشار شوی
پارك خانواده دزفول
پل قدیم دزفول

مكان های دیدنی و تاریخی

از قدیمی‌ترین آثار تاریخی شهر می توان به محوطه های پیش از تاریخ، شهر قدیمی جندی شاپور(اولین مركز دانشگاهی ایران)، پل ساسانی(با ۱۴ دهانه اصلی و ۱۲ دهانه فرعی)، بافت‌زیبای‌معماری سنتی و بناهای قدیمی اشاره نمود. آسیاب های دزفول، مسجدجامع،‌بقعه سبز قبا، بازار قدیم شهر، مسجد لب خندق، بقعه شاه ابوالقاسم،مجموعه تاریخی شاه ركن‌الدین، بقعه محمد‌بن‌جعفر‌طیار(ع) ، بقعه‌رودبند و خانه تیز نو(اداره میراث فرهنگی دزفول) از جمله مناطق دیدنی و تاریخی این شهرستان به شمار می‌آیند.

صنایع و معادن

صنایع كارخانه‌ای دزفول بسیار زیاد و متنوع است. كارخانه‌های گچ پاكتی، موزاییك سازی، آجر سفال، آجرهوفمن، لوازم ساختمانی، قیر سازی، بافندگی، تولید پوشاك، تولید مواد غذایی، یخچال و فریزر سازی، تولید تیرچه و بلوك ساختمانی، تهیه و تولید منبع های فلزی، اطاق سازی كامیون و وانت، ساخت ادوات كشاورزی، ‌سنگبری آهك پزی و انواع كارخانه های صنایع غذایی از قبیل كمپوت سازی، ‌تولید ماكاورنی، تولید شكر و … در این شهرستان فعالیت دارند. معادن شن و ماسه كه تحت نظارت دولت است‌در ۳ مسیر زیر قرار دارد.
۱-معدن مسیر رودخانه دز واقع در جنوب شهر دزفول
۲-معدن گلال كهنگ واقع در ۲۱ كیلومتری جنوب خاوری دزفول
۳-معدن مسیر رود كرخه واقع در ۲۲ كیلومتری باختر دزفول
هم‌چنین می توان به معادن سنگ كچ نمك روستای ایسپره ( واقع در ۵ كیلومتری سردشت ) و معدن متروك سنگ سیلیس دار ( واقع در خاور پل كهنك ) ۲۲ كیلومتری جنوب خاوری دزفول اشاره كرد.

كشاورزی و دام داری

كشاورزی در این شهرستان در رده بالایی از تولید قرار گرفته و شغل اصلی اهالی دزفول به شمار می رود. دشت حاصل خیز دزفول و وجود رودخانه های مهمی از قبیل دز و كرخه باعث شده كه انواع تولیدات كشاورزی و باغ‌داری از قبیل گندم، جو، برنج، بنشن، نباتات علوفه ای، پنبه، تره بار، چغندر قند، نیشكرو مركبات مختلف به خصوص پرتقال در این ناحیه به دست آید. نوع كشت غالبا آبی است و روش كشت به دو صورت مكانیزه و نیمه مكانیزه انجام می شود. علاوه بر این دو مركز كشت و صنعت مدرن و بزرگ در حوالی دزفول و دو مركز تحقیقات كشاورزی در سطح این شهرستان مشغول فعالیت هستند.دام‌داری نیز در شهرستان دزفول بسیار فعال بوده و شامل پرورش گوسفند، بز، گاو، گاومیش، شتر و انواع طیور بومی می شود. هم‌چنین دام‌داری های صنعتی به تعداد بیش از ده واحد در نقاط مختلف این شهرستان دایر شده كه شامل شش واحد گاوداری های شیری و چهار واحد پروار بندی می شود. این دام‌داری ها به صورت مدرن و با امكانات خوب اداره می شوند.

مشخصات جغرافیایی

شهرستان دزفول یكی از شهرستان های استان خوزستان است كه از شمال به شهرستان های اندیمشك و الیگودرز(استان لرستان) از خاور به بخش های لالی ( شهرستان مسجد سلیمان) وگتوند (شهرستان شوشتر) و از جنوب و باختر به شهرستان شوش محدود می گردد. شهرستان دزفول از ۲ بخش مركزی و سردشت تشكیل شده است. در این شهرستان تنها منطقه شهری دزفول به عنوان مركز شهرستان محسوب می شود. شهر دزفول مركز شهرستان دزفول از نظر جغرافیایی در ۴۸ درجه و ۲۴ دقیقه ی درازای خاوری و ۳۲ درجه و ۲۲ دقیقه ی پهنای شمالی و در ارتفاع ۱۴۰ متری از سطح دریا واقع شده است. آب و هوای شهرستان دزفول گرم و خشك است و مهم ترین رودخانه آن دز است. شهرستان دزفول دارای یك فرودگاه بوده و خط آهن سراسری كشور نیز از نزدیكی این شهر (اندیمشك) عبور می كند وراه های زمینی دزفول عبارتند از:
بزرگ‌راه دزفول – اندیمشك به درازای ۱۰ كیلومتر
راه‌ آسفالته اصلی دزفول – شوشتر به درازای ۶۷ كیلومتر
مسیر آسفالته دزفول – لالی به درازای ۸۵ كیلومتر

وجه تسمیه و پیشینه تاریخی

«دزپل» یا «دژپل» را در اصطلاح محلی دزفیل و دژپیل گویند و معرب آن دسفول است. دزفول در زمان ساسانیان همزمان با ساختن پلی در كنار آن بر روی دز به منظور برقراری ارتباط بین پایتخت جدید یعنی جندی شاپور و شوشتر بنا شده است. دز به معنی قلعه می باشد و احتمالا نام دزفول یا دزیل از نام همان پل مشتق شده است. دزفول در اصل «اندامیش» نام داشت و تا اوایل قرن سیزدهم نیز به همین نام بوده است. شهر دزفول در روی تپه‌ای به ارتفاع ۲۱۰ متر از رودخانه بنا شده و سرداب های عمیق دارد. دزفول مانند شوشتر مدت‌ها تحت الشعاع جندی شاپور بود و پس از ویران شدن آن رونق یافت. سپس به سبب عدم توجه به تعمیر شبكه آبیاری درعهد ساسانی آسیب دید. دزفول از هجوم مغول محفوظ ماند اما بعدها تحت فرمان ایلخانان درآمد و در مقابل امیر تیمور مقاومتی نشان نداد. نادر شاه چند بار به دزفول آمد و برای حفظ آن در مقابل لران، قلعه «دز شاه» را در چند كیلومتری شمال خاوری شهر بنا نمود. در طول تاریخ بعد از اسلام دزفول گاهی آباد و گاهی ویران گردید اما پیشرفت واقعی آن پس از ایجاد سد دز در ۳۰ سال اخیر به وجود آمد. این شهرستان در طول جنگ آسیب های زیادی دید و پس از جنگ بازسازی شده و اكنون به زیبایی و آبادی یك شهرستان معمولی است.

از میان شهرهای خوزستان بزرگترین و دومین شهر دیدنی بعد از اهواز، دزفول است. شهرستان دزفول دارای چهار بخش "مركزی"، "سردشت"، "چغامیش" و "شهیون" می باشد. 

دزفول به دلیل اینكه بر سر شاهراه ارتباطی تهران - اهواز واقع شده است، اولین مركز تجاری شمال خوزستان محسوب میشود. اقتصاد این شهر بیشتر بر پایه كشاورزی، دامداری و صنایع كارخانه ای استوار است.

همچنین به سبب وجود رودخانه های بسیاری در شهر دزفول، مقام نخست كشاورزی از جمله تولید سبزیجات و صیفی جات را در ایران دارد. 

دزفول شهری با فرهنگ های متفاوت و اقوام مختلف از جمله لر، بختیاری، دزفولی و اقلیت های عرب، ترك و كرد، تشكیل شده است كه بیشتر مردم آنجا به زبان فارسی با گویش محلی دزفولی صحبت میكنند. 

تاریخچه شهر كهن دزفول:

دزفول از شهرهای دامنه رشته كوههای زاگرس است كه پیشینه آن به دوران ساسانیان باز میگردد. اما ریشه های سكونت در آن مربوط به 5 هزار سال پیش است. نام قدیم دزفول، دژپل به معنای پلی كه دارای دژ است، می باشد. 

بهترین زمان برای سفر به شهر دزفول:

دزفول دارای آب و هوای گرم و نیمه مرطوب است و به همین سبب دارای تابستان های بسیار گرم و زمستان های معتدل است. این شهر به دلیل آب و هوای كوهستانی و جلگه ای طبیعت زیبا و جذابی دارد. پس با توجه به این آب و هوا، نیمه دوم سال زمان مناسبی برای سفر و بازدید از این شهر زیباست. 

جاذبه های توریستی دزفول:

دزفول هم از جهت جاذبه های گردشگری طبیعی بسیار غنی ست و هم به سبب تاریخ كهنی كه دارد از جاهای دیدنی و جاذبه های تاریخی متعددی برخوردار است. 

در ادامه این مقاله شما را با برخی از جاذبه های طبیعی و تاریخی دزفول آشنا میكنیم، پس با ما همراه باشید. 

1.دریاچه شهیون:

از جمله زیباترین و دیدنی ترین مناطق شهر دزفول  است كه پشت دوكوه تنگوان و شاداب واقع شده است. انبوهی از درختان كنار و بادام كوهی نیز در این منطقه وجود دارد كه طبیعت چشم نوازی را به آن بخشیده است. در كنار این دریاچه زیبا میتوان به ورزش ها و تفریحاتی مثل اسكی، شنا، قایقرانی و ... پرداخت. 

2.دره كول خرسان یا دره ارواح:

اگر اهل هیجان هستید و دوست دارید به مناطق عجیب و اسرارآمیز سفر كنید حتما سری به دره شگفت انگیز كول خرسان بزنید. با برداشتن هر قدم در دره ارواح جلوه های خارق العاده و متفاوتی جلوی چشمانتان نمایان می شود. این دره در ۲۵ كیلومتری شهرستان دزفول و در جاده این شهر به سمت شهیون نرسیده به بیشه بزان قرار دارد.

صخره های بلند سر به فلك كشیده و مسیرهای تنگ و باریك كه گاهی فقط امكان عبور یك نفر از بین آنها وجود دارد، از ویژگی هایی ست كه باعث اسرار آمیز شدن این منطقه شده است. 

كول خرسان دارای آب دائمی، آبشار، آبچكان، بیشه زار و انواع روییدنی های خاص این منطقه می باشد.

3.آبشار شوی، عروس كوهستانی دزفول:

یكی دیگر از جاهای دیدنی شهر دزفول، آبشار دل انگیز شوی است. آبشار شوی مثل نگینی نه تنها در ایران بلكه در خاورمیانه می درخشد و به عنوان یكی از آثار ملی و طبیعی ایران به ثبت رسیده است.

آبشار شوی به آبشار نیاگارای ایران مشهور است چرا كه با 85 متر ارتفاع بلندترین آبشار خاورمیانه است كه تماشای آن برای دوستداران طبیعت جذاب و مهیج خواهد بود. 

4.آسیاب های آبی دزفول:

آسیاب های آبی دزفول، سازه هایی آبی در بستر رودخانه دز است كه به عنوان بند و آسیاب كاربرد داشته است. قدمت این آسیاب های آبی به دوره تاریخی صفویه و قاجاریه بازمیگردد.

در ساخت این سازه ها از مصالحی نظیر قلوه سنگ رودخانه ای، آجر با ملات ساروج استفاده شده است. بخش زیادی از این آسیاب ها به مرور زمان و به جهت فرسایش آب از بین رفته است و بازمانده آن در سه بخش از رود دز قرار گرفته است. بخش اول در بالادست در پارك ساحلی دز، بخش دوم در كنار پل جدید دزفول و بخش سوم در كنار پل تاریخی دزفول قرار دارند.

5.شهر تاریخی گندی شاپور یا جندی شاپور:

منطقه باستانی گُندی شاپور یا به تعبیری جندی شاپور، یكی از شهرهای دوران ساسانی بوده است كه حاصل امپراتوری «شاپور یكم» است. به عقیده بسیاری از تاریخ‌شناسان و پژوهشگران، بازمانده این شهر در بین دزفول و شوشتر، در روستای شاه آباد واقع شده است.

 در واقع به باور آن‌ها، طبق شواهد تاریخی، سازه‌های باستانی بازمانده در این منطقه به شهر گُندی شاپور تعلق دارد. این در حالی است كه بسیاری از پژوهشگران این فرضیه را رد كرده و ارتباط گُندی شاپور و روستای شاه آباد را نادرست می‌‍‌دانند.

اما آن‌چه مهم است، تاریخچه شهر باستانی گُندی شاپور است. این شهر مركز علم جهان در تاریخ  بوده است. شهری كه اولین دانشگاه در آن تأسیس شد و به علم پزشكی اهمیت ویژه‌ای داد.

6.بقعه متبركه صوفی احمد

روستای صوفی احمد دزفول یكی از مناطق دیدنی طبیعی و زیبای شمال شهرستان دزفول می باشد كه در بخش شهیون واقع شده است. این منطقه به دلیل موقعیت جغرافیایی خاص خودش، به صورت بكر و دست نخورده باقی مانده است. در میان این منطقه كوهستانی، بقعه متبركه حضرت صوفی احمد كه سفیر امام رضا علیه السلام بوده، قرار گرفته است. بدون تردید منطقه صوفی احمد یكی از بكر ترین و زیباترین مناطق كوهستانی دزفول است. همچنین مجاورت با رود دز فرصت شنا، قایق‌سواری و ماهیگیری را نیز در این منطقه ممكن كرده است.

7.خانه تاریخی سوزنگر، سازه‌ای آجری از دوران قاجار 

دزفول شهر بناهای آجری است و در این منطقه از ایران، خانه‌ها و عمارت‌های قدیمی بسیاری خواهید دید كه با ردیف‌های متوالی آجر بالا رفته‌اند و تزئیناتی چشمگیر دارند. نمونه‌ای از این بناها، خانه تاریخی سوزنگر است كه از دوران حكومت قاجار به جامانده است. معمار این خانه یك اثر هنری كامل خلق كرده و با ظرافت خاصی آجرها را در اندازه‌های مختلف تراش داده تا حاصل كار، خانه‌ای متفاوت با دیگر بناهای آجری شود.

8.قنات قمش چوقابفون

دزفول از شهرهایی است كه حفر قنات در آن قدمت بالایی دارد. «قمش» نام نوعی قنات در این شهر است كه دزفولی‌ها به‌منظور هدایت آب رود به سمت شهر، این قنات‌ها را كنار دز حفر می‌كردند.

 قمش (قنات) به معنی كاریز و مجرای آب زیرزمینی است كه قدمتی چندهزار ساله در دزفول دارد و در گذشته برای استفاده از آب رودخانه حفاری شده اند.

ماجراجویی در این قنات با سربطاقی سنگی و آجری‌اش و عطر خاك نمزده شروع می‌شود و با پشت سرگذاشتن تقریباً 70 پله، به سرزمینی نورانی و رنگارنگ می‌رسیم. در حال حاضر فقط 300 متر از این قنات برای بازدید آماده شده است.

9.آرامگاه یعقوب لیث صفاری

یكی دیگر از جاذبه های گردشگری دزفول آرامگاهیست كه محوطه تاریخی جندی شاپور واقع شده است. مقبره این سردار ایرانی كه موسس سلسله صفاریان هم بوده در ده كیلومتری شهر دزفول جای گرفته است.

گنبد مخروطی و دندانه‌دار این آرامگاه، شناسنامه این بنای باستانی شده است و یكی از جاذبه‌های مهم تاریخی در بین دیدنی های دزفول محسوب می‌شود یعقوب لیث صفاری را احیا كننده زبان پارسی هم نامیده اند. وی اولین شهریار ایرانی است كه زبان پارسی را برای نخستین بار ۲۰۰ سال پس از ورود اسلام به ایران دوباره به‌عنوان زبان رسمی ایران اعلام كردو پاس نداشتن این زبان در میان درباریان او، با واكنش تند این پادشاه همراه بوده است. این پادشاه كسی بود كه خلیفه عباسی را شكست داد و با زنده نگه داشتن زبان فارسی، تحولی مهم در میان مردم و درباریان به‌وجود آورد.

10.تپه های باستانی چغامیش

قدمت شهر باستانی چغامیش به حدود 50 قرن پیش از میلاد به دوران پیش از اختراع خط بازمی‌گردد. در چغامیش بود كه برای اولین بار در ایران خط و كتابت ظهور كرد. تپه‌های ارزشمند و باستانی چغامیش گنجینه تمدن‌های زیادی از جمله ساسانیان، پارتیان، عیلامیان است كه در حال حاضر در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

دره توبیرون یكی دیگر از جاذبه های گردشگری دزفول است كه دارای طبیعتی بسیار بكر و شگفت انگیز می باشد. این دره در بخش سردشت در شمال دزفول و قبل از رسیدن به تنگه سرا قرار گرفته است.

ارتفاع دیوارهای ترسناك این دره در برخی نقاط به بیش از صد متر هم می رسد. درون این دره شگفت انگیز كه حاصل هزاران سال فرسایش آبی است، انبوهی از درختان انجیر وحشی، آبشار ها، آبچكان ها و دیگر گیاهان خودرو می باشد كه زیبای آن را دو چندان كرده اند.

12. بافت قدیم دزفول

بافت قدیم دزفول، بافتی آجری است و در كنار رودخانه دز شكل گرفته و شامل ۲۸ محله قدیمی است. معماری خاص و تزئینات آجری بی نظیر در بافت قدیم دزفول ، این شهر را به شهر آجر معروف نموده است . بافتی كه با معماری خاص خود ، هویت و روح معماری دزفول را در خود جای داده است.

از مهمترین دیدنی های بافت تاریخی دزفول می توان به خانه تاریخی تیزنو، خانه تاریخی سوزنگر، خانه تاریخی قلقچی، حمام كرناسیون، حمام شاه ركن الدین، خانه تاریخی سید صدر، خانه تاریخی گلچین، ساباط سیلانی، ساباط زرشناس و … اشاره نمود.

13.روستای لیوس 

اگر به دزفول سفر كردید بازدید از روستای لیوس را از قلم نیندازید. این روستا از جمله روستاهای سنگی كشور است كه هنوز با گذشت زمان بافت سنتی، معماری و آداب و رسوم گذشته خود را حفظ كرده است.

روستاى لیوس در ۷۳ كیلومترى شمال شهرستان دزفول در بخش سردشت واقع شده است. این روستا علاوه بر بافت زیباى تاریخى خانه ها ، داراى جاذبه هاى گردشگرى طبیعى و بكر شامل كوهستانها ،مراتع بسیار زیبا ، باغهاى میوه ، رود خانه، آبشار و… می باشد. این روستا داراى یك سبك خاص معمارى می باشد كه از تمام بخشهاى موجود در یك ساختمان استفاده بهینه می گردد.

به طور مثال از ستونهاى ساختمان به عنوان انبار گندم استفاده شده است . چنار و چشمه جارى در كنار آن یكى از چشم اندازهاى زیباى این روستا می باشد. این روستا در فصول بهار و پاییز و زمستان به علت آب و هواى مناسب می تواند پذیراى گردشگران زیادى از سراسر جهان باشد.

14.كت های دزفول

كت‌های دزفول خنك كننده‌های دست‌ساز انسان‌های كهن هستند كه به‌صورت حفره‌های غار مانند در كنار رودخانه دزفول حفر شده‌اند. این كت‌ها از جاهای دیدنی دزفول در روزهای گرم سال برای فرار از گرمای خوزستان در جوار رود جاری و زلال دز است