شهر طَبَس (تبس)، مركز شهرستان طبس (وسیع‌ترین شهرستان ایران) و شهری كویری است در غرب خراسان جنوبی ایران. این شهر پیشتر جزئی از استان یزد بود كه در سال ۱۳۹۱ به استان خراسان جنوبی ملحق شد.
این شهر در مدار ۳۳ درجه و ۳۵ دقیقه شمالی و نصف‌النهار ۵۶ درجه و ۵۵ دقیقه شرقی، در منطقه‌ای با آب و هوای بیابانی واقع شده‌است. ارتفاع شهر طبس از سطح دریا حدود ۶۹۰ متر است. در شرق شهر طبس رشته‌كوه بلندی به نام رشته كوه شتری قرار گرفته كه ضلع شرقی چاله بزرگ طبس را تشكیل می‌دهد. معادن غنی ذغال سنگ این شهرستان حاكی از وجود جنگل‌های انبوه و دریاچه‌های بزرگ در گذشته‌های دور در این منطقه می‌باشد. این معادن، طبس را در ردیف یكی از غنی‌ترین مناطق كشور به لحاظ ثروت ملی قرار داده‌است.
علت نام
بعضی گفته‌اند نام آنجا تب بس بوده است تب در فارسی به معنی حرارت و داغی است. یعنی بسی داغ . عده ای نیز نام آن را به زبان های سلوكیان مرتبط دانسته‌اند.ناصر خسرو در سفر نامه این شهر را طبس گیلكی خوانده است.
طبس در زمین‌لرزه شهریور ۱۳۵۷ به طور كامل نابود شد و بعد از آن بازسازی‌هایی در آن انجام شد.
آب طبس از یك‌پارچه شدن چشمه‌های پرشماری كه از راه یك قنات به این شهر آورده می‌شوند و در جایی به نام «فره‌ونگ» از زیر زمین بیرون می‌آیند تأمین می‌شود. این آب در راه خود به خاطر شیب طبیعی زمین چند آسیاب را نیز به راه می‌اندازد. این آب در قدیم پس از آبیاری و گذر از باغ گلشن، وارد شهر شده و باغ‌های و محله‌ها را آبیاری می‌كند و آب‌انبارها را پر از آب می‌نماید.
دور بودن شهر طبس از شهرهای حاصل‌خیز و سختی راه كویر، جابه‌جایی هرگونه كالای فاسدشدنی به طبس را ناممكن می‌نمود و بنابر این مردم طبس میوه و سبزی خود را در محل تولید می‌كردند. فراورده‌های صادراتی این شهر را نیز فراورده‌های خشك و فاسدنشدنی مانند گندم و غله بوده‌است. در برخی نقاط پیرامون طبس حتی برنج نیز به عمل می‌آید و برنجزارهایی در آنجا وجود دارد.
طبس در ۲۹ تا ۳۰ قمری به‌دست عرب‌ها اشغال شد و تاریخ‌نگاران سده‌های آغازین اسلامی همواره از آن به عنوان جایی كه درختان نخل و مركبات دارد یاد كرده‌اند. بر اساس مستنداتی كه هرودوت تاریخ نویس، ارائه نموده و به نقل از جلد اول كتاب سرزمین خورشید ترجمه استاد ذبیح الله منصوری، میت ری داتس از جمله موبدان زرتشیتی بوده كه در طبس می زیسته و به عنوان ناپدری كورش كبیر وی را در همین منطقه تا سن شانزده سالگی تربیت و بزرگ نمود.طبس(تببس)در دوره نهضت اسماعیلیان یكی از مراكز مهم اسماعیلیان خراسان بود. از نوشته‌های سفرنامه‌نویسان این‌گونه برمی‌آید كه باغ‌های طبس به جز قلعه‌باغ و باغ كلج قدمتی بیش از دوره افشاریان ندارند. خیابان گلشن در پایان دورهٔ زندیان و هنگامی كه لطف‌علی خان زند به طبس می‌آید و به پیشنهاد او تأسیس شد.
زمین‌لرزه طبس
در شهریور سال ۱۳۵۷، زمین‌لرزه‌ای به شدت ۷٫۸ ریشتر طبس و روستاهای مجاور آن را ویران كرد. این زمین‌لرزه كه یكی از بزرگ‌ترین زمین‌لرزه‌های سدهٔ اخیر در ایران بوده‌است، حدود ۱۵٬۰۰۰ كشته به جای گذاشت. طبس تا قبل از زمین لرزه سال ۱۳۵۷ جزئ مناطق با خطر نسبی متوسط پهنه بندی شده بود. تحقیقات و پژوهش های ریخت زمین شناسی و نو زمین ساختی نشان می دهد كه طبس به دلیل وضعیت خاص زمین شناسی مستعد زلزله های با قدرت بالا بوده ولی ابزارهای موجود در گذشته توان شناسیایی این پتانسیل را نداشته است. دكتر محمد آریامنش زلزله شناس و استاد دانشگاه، كه خود از بازماندگان همین زمین لرزه می باشد معتقد است كه تا قبل از زلزله سال پنجاه و هفت حد اقل سه زمین لرزه بزرگ در این منطقه روی داده است .وی طی سالیان متوالی پژوهش های مختلفی را در زمینه وضعیت لرزه خیزی و زلزله شناسی و چشمه های لرزه زا در طبس ارائه داده است.
اماكن دیدنی
باغ گلشن
ارگ طبس (كهندژ)
امامزاده حسین بن موسی الكاظم
روستای ییلاقی خرو
آب گرم مرتضی علی
طاق شاه عباس
سد كریت (قدیمی‌ترین و بزرگ‌ترین سد قوسی جهان)
روستای اصفهك
روستای ازمیغان(شالی كاری و نخیلات)
قلعه و مزار روستای پیرحاجات (قرن ۴ هجری)
كرانه‌های زیبای كویر
روستای دیدنی و تاریخی نای‌بند
روستای جوخواه و كاروانسراهای شاه عباسی متعلق به دوره صفویه در ۱۸كیلومتری طبس.
كال جنی و خانهٔ شریف گرگی در شمال جاده طوفان.
روستای جنت آباد در شرق طبس از جاده جوخاه (خور بیابانك)
روستای فهالنج
كویر طبس(محل سقوط هلیكوپتر های آمریكا)
دیهشك(نخلستانها و مزارع سبزی و آرامگاه منشی باشی )
جدایی از یزد و بازگشت به خراسان
طبس كه پیشتر شهری در استان خراسان بود، در سال ۱۳۸۰ و قبل از تقسیم استان خراسان بزرگ، به استان یزد ملحق شد؛ ولی چند سال پس از تقسیم استان خراسان، در زمستان سال ۱۳۹۱، به استان خراسان جنوبی ملحق شد.
