قلعه ماركوه

معرفی قلعه ماركوه

قلعه‌ها از مهم‌ترین آثار تاریخی و معماری ایران هستند. در ایران قلعه‌ها با كاركردهای مختلف ساخته می‌شدند. برخی كاركرد نظامی داشتند و برخی دیگر به‌عنوان محل اسكان والی یك شهر یا ایالت بودند. برخی دیگر از این قلعه‌ها، مكان‌هایی برای اداره شهر محسوب می‌شدند. جایگاه و موقعیتی كه قلعه در آن بنا می‌شود، می‌تواند نشانی بر كاركرد آن باشد. قلعه‌های خارج از شهر و روستا كه موقعیت كوهستانی دارند، كاركردهای نظامی و دفاعی دارند و برای مقابله با دشمن و به قصد دفاع از مردم ساخته شده‌اند. موقعیت و مختصات معماری قلعه ماركوه نشان می‌دهد كه این قلعه تاریخی نیز در زمره قلعه‌های نظامی قرار می‌گیرد.

قلعه ماركوه بر بالای كوه ماركوه در سمت شرق كتالم از توابع شهر رامسر واقع شده است. قلعه ماركوه كه یكی از آثار تاریخی استان مازندران می باشد در سال ۱۳۷۹ توسط سازمان میراث فرهنگی و گردشگری با شماره ۳۴۸۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. این قلعه یك قلعه استراژیك بوده كه از لحاظ نظامی در قرون ۳ – ۶ و ۸ هجری مورد استفاده قرار گرفته است. این قلعه در دوره‌های مختلف اسلامی به عنوان پایگاه نظامی در مقابل تهاجم دشمنان مورد استفاده قرار می‌ گرفته است.

از ویژگی‌های مهم قلعه ماركوه، شباهت معماری آن به قلعه بابك است. چشم‌انداز این قلعه یكی از جذاب‌ترین ویژگی‌های آن به حساب می‌آید. قلعه ماركوه یكی از قلاع استراتژیكی است كه از بالای آن می‌توان تصویری زیبا از شمال تا دریا را مشاهده كرد. تصویر كوه‌های البرز یكی دیگر از چشم‌اندازهایی است كه از بالای قلعه مشاهده می‌شود. یكی دیگر از مواردی كه به بازدید از قلعه و تعداد بازدیدكنندگان آن می‌افزاید قرارگیری چشمه‌های آب گرم این منطقه در كنار قلعه ماركوه است.

قلعه ماركوه در اسفند ۱۳۷۹ با شماره ثبت ۳۴۸۴ به‌عنوان یكی از آثار ملی ایران ثبت شده است.

همانطور كه از نامش بر می آید قلعه ماركوه روی كوه ماركوه قرار دارد و با گذشت چندین قرن هنوز آثاری از آن بر جای مانده است. تاریخ بنای این قلعه به طور دقیق معلوم نیست اما وقایعی كه در نیمه اول قرن ششم هجری قمری در آن جا رخ داد حكایت از قدمت تاریخی قلعه دارد و بیانگر آن است كه این قلعه پیش از آن تاریخ نیز معمور بوده و مورد استفاده قرار می گرفت، احتمالا تاریخ بنای آن به پیش از اسلام می رسد.

مساحت قلعه ماركوه حدود ۶۰۰ متر مربع است و از این معماری عظیم تنها ۴ حصار جانبی و برج‌ های پشتیبان آن باقی مانده است. مصالح به كار رفته در قلعه ماركوه عمدتا سنگ و ساروج و گچ است. وضع داخلی قلعه ماركوه از لحاظ وسعت به نحوی است كه گنجایش صد سرباز را دارد و همگی به راحتی می توانند در آن سكنی گزینند. در وسط قلعه چاهی است كه بر اساس روایات محلی، روزگاری میان آن و قلعه ای به نام قلعه باغ كه در نیاسته رامسر واقع است و فاصله بالنسبه زیادی با ماركوه دارد راه ارتباطی وجود داشت. وجود قطعات سفالین شكسته در داخل قلعه ماركوه حاكی از آن است كه آب آشامیدنی قلعه از چشمه های دورد دست تامین می گردید.

طول ضلع شرقی آن ۷۰/۱۷ متر و قعر آن ۳۰/۲ متر و ارتفاعش ۳۰/۶ متر و طول ضلع غربی آن ۹ متر تمام است. ضلع شمالی با سنگی كه در امتداد آن قرار دارد به دو قسمت تقسیم می شود : قسمت غربی آن ۸۰/۱۴ متر و قسمت شرقی آن كه از سر سنگ جدا می گردد ۱۵ متر است (از آستارا تا استارآباد،ج ۳،ص ۳۷).

نقاره خانه قلعه ماركوه :

میزرا حسن خان اعنماد السلطنه كه این قلعه را از نزدیك دیده است می نویسد : “در تنكابن كوهی است موسوم به ماركوه و دخمه های متعدد و شب پره های زیادی در این دخمه ها هست كه خود را به آدم و چراغ می زنند و مانع از دخول به دخمه ها می باشند. بالای آن كوه، جایی است مشهور به نقاره خانه، هرگاه سنگی بر آن موضع بزنند صدایی مثل طبل حادث می شود و تا نیم فرسخ آن صدا می رود” (مرآه البلدان، ج ۱، ص ۸۱۲).

كوه ماركوه یا قله ماركوه علاوه بر این كه نام این كوه است نام روستایی نیز می باشد كه در دامنه شمالی آن قرار دارد و در حال حاضر داخل محدوده شهر كتالم است و آن را ماركوبن می نامند و جاده آسفالته كتالم به تالارسر از كنار آن می گذرد.

پیشنهاد ویژه

مسیر دسترسی به ماركوه و قلعه ماركوه :

برای دیدن این كوه كه می توان آن را بام رامسر هم نامید باید وارد مسیر جاده رامسر ـ تنكابن شوید تا جنوب شرقی شهر كتالم این كوه تك و تنها را ببینید. به دامنه ماركوه كه رسیدید، جاده ای نیمه آسفالت شما را به بقایای دژ باستانی ماركوه راهنمایی می كند. از اینجا به بعد باید خودتان را برای بالا رفتن از ۳۱۱ پله آماده كنید. پله ها البته كوتاهند و عرض مناسبی برای عبور دارند. با این حال یادتان باشد زمان بالا رفتن از پله ها بطری آب را دم دستتان بگذارید.

به بالای پله ها كه رسیدید، مطمئن باشید طبیعت هدیه غافلگیر كننده ای برای شما دارد كه تمام خستگی تان را به در می كند.

تاریخچه قلعه ماركوه

قلعه ماركوه در قرن سوم اسلامی ساخته شده است و مورد استفاده قرار می‌گرفت. منابع تاریخی كاركرد قلعه را علاوه بر قرون سوم اسلامی، به قرن‌های ۶ و ۸ هجری قمری نیز مربوط می‌دانند. هرچند نشانه‌هایی كه منابع تاریخی از قلعه می‌دهند، مربوط به ساخت قلعه در بعد از ورود اسلام به ایران است؛ اما نظر به اهمیت قلاع ایرانی در عهد باستان و برخی نشانه‌های معماری قلعه، ذهن را به این سمت می‌برد كه به احتمال بسیار، در اصل ماركوه یك قلعه ساسانی بوده كه در دوره اسلامی بازسازی شده و در قرون سوم مورد استفاده نظامی قرار گرفته است.

طبق منابع تاریخی مانند زبده‌التواریخ و كتاب خواجه رشید‌الدین، قلعه به تسخیر اسماعیلیان درآمده است. این را می‌توان در زمره اولین اشارات مكتوب به قلعه ماركوه به شمار آورد. اسماعیلیان از سمت الموت به قلعه ماركوه آمدند و آن را به محاصره خود در آوردند. آن‌ها با در اختیار گرفتن قلعه الموت، به راه ابریشم تسلط یافتند و با تسخیر قلعه ماركوه، بر منطقه گیلان حاكم شدند. یكی دیگر از منابع تاریخی كه از قلعه ماركوه سخن به میان آورده، اعتماد‌السلطنه است كه در دوره قاجار، كتاب خود را نگاشت. در این اثر تاریخی، مختصات قلعه ماركوه به‌طور مختصر توضیح داده شده است. از این قلعه، سفال‌های زیادی به دست آمده كه برخی از آن‌ها به‌شكل كوزه بوده‌اند و كاركرد آن‌ها به احتمال بسیار، برای استفاده از آب بوده است. 

وجه تسمیه قلعه ماركوه

نام قلعه ماركوه برخاسته از موقعیت قلعه است؛ زیرا قلعه روی كوهی ساخته شده است كه به ماركوه شهرت داشت. در مورد این كوه نظرات و روایات متفاوتی ذكر شده است. برخی این كوه را مقدس می‌دانند و داستان مربوط به آن را به عهد پرستش مهر یا میترا نسبت می‌دهند. برخی نیز بر این عقیده‌ هستند كه در گذشته‌های دور، معبدی مربوط به مذهب میترا در این كوه وجود داشته است و كوه قداست خود را از آن می‌گیرد.

معماری قلعه ماركوه

مساحت قلعه ماركوه در حدود ۶۰۰ متر مربع است. در حال حاضر از معماری این قلعه باشكوه تنها چهار حصار جانبی و برج‌های پشتیبانی آن باقی مانده‌اند. اكنون قلعه دارای یك ورودی در قسمت شمال شرق است و اتاق بازسازی شده‌ای از سنگ لاشه و ملات و سیمان در آن وجود دارد كه در حال حاضر محل سكونت نگهبان فعلی قلعه است. در قلعه ماركوه بقایای چندین اتاق نیز دیده می‌شود. آخرین بخش ساختمان قلعه كه قابل‌مشاهده است پلكان قلعه به شمار می‌رود كه به برج‌های جنوب شرق و جنوب غرب متصل می‌شوند.

مصالح به كار رفته در قلعه ماركوه به‌طور عمده شامل سنگ و ساروج و گچ می‌شود. وضع داخلی قلعه ماركوه از لحاظ وسعت به‌صورتی است كه گنجایش صد سرباز را دارد و همه به‌راحتی می‌توانند در آن ساكن شوند. در وسط قلعه سردابی وجود دارد كه در گذشته تصور می‌شد تونلی مخفی در نزدیكی ساحل است؛ اما بعدا مشخص شد این بخش زیرزمینی، تنها یك آب‌انبار است. 

بازدید از قلعه ماركوه

بازدید از قلعه ماركوه رایگان است و برای آن نیازمند پرداخت هزینه‌ای نیستید. بهترین زمان بازدید از این قلعه، هنگام روشنایی روز است؛ چراكه نور كافی در شب برای بازدید از قلعه وجود ندارد. اگر قصد بازدید شبانه را داشتید، حتما با نگهبان قلعه هماهنگی‌های لازم را به عمل آورید.