آیین سنتی ” گلریزان ” در اصل براساس یك سنت دیرینه رسم پهلوانی در ایران آغاز شد و سرآغازی برای فتوت مردان نیك ضمیر بوده است. عنصرالمعالی در كتاب خویش ویژگیهای جوانمردی را اول “خرد” ، دوم “راستی” و سوم “مردمی” بر می شمارد و آنها را از نشانه‌های رادمنشی و جوانمردی و عیاری می‌داند. همچنین در كتاب “مینوی خرد” برای جوانمردی سه اصل خرد، درستی و رادی به عنوان ویژگیهای بارز یاد شده است .
“عبدالرزاق كاشانی” در كتاب فتوت‌نامه نیز جوانمرد را انسانی آزاده و نیك‌سرشت می داند. وی معتقد بود، برای رسیدن به كسوت جوانمرد باید راه‌های دشواری را طی كرد تا بر دیو نفس فائق و پیروز شد. برای رسیدن به كسوت جوانمردی در نزد ایرانیان سه اصل مهم “شریعت”، “طریقت” و “حقیقت” طی می‌شود، تا جوانمردی و بخشندگی پا گیرد. در اصل پهلوانی، رادی و بخشندگی همان گلریزان است، كه خاستگاه این بخشندگی طبیعت و بهار بوده، چرا كه بهار و طبیعت هرچه دارد به امر خداوندگار به زمین می‌بخشد تا حیاتی دوباره یابد و فردوسی رادی و درستی را شكل‌شناسی پهلوانان اساطیری خود می‌داند كه
همه مردمی باید آیین تو/ همه رادی و راستی دین تو
ایرانیان از دیر باز براساس تكریم و نوع دوستی خود همواره بر آیین گلریزان همت گماشته‌اند و این آیین را شكرانه نعمت خدادادی خویش می‌دانند كه مانند ابر بهاری طراوات زیستن دوباره بر مستمند و نیازمند روا می‌دارند آن گونه كه “وقت گلشن، خوش كه گلریزان ابر رحمت است” .
این سنت ایرانیان در رادی و رادمنشی و پهلوانی همواره یك افتخار بوده و بسیاری از شرق‌شناسان از این امر به نیكی یاد می‌كنند به گونه‌ای كه پروفسور “مانوئل كوربن” محقق دیرینه‌شناس و مردم‌شناس برجسته غربی آن را نمادی از زیباترین حركت‌های بشری در طول تاریخ می‌داند كه فقط مختص ایرانیان بوده است. وی، در كتاب خود به صراحت یاد می‌كند كه در ایران مردانی قابل احترام برای برداشتن موانع از پیش پای دیگران هرچه در توان خود داشته را به دیگران بدون هیچ منتی می‌بخشیدند. آیین گلریزان بخشی از تاریخ بزرگ ایرانیان است و برخی از مورخان ثبت این سنت را از زمان حمله مغول عنوان كرده‌اند، كه در “باشتین” خراسان عیارانی برای كمك به نیازمندان، در سردابه شالی قرمز پهن كردند و آنان كه زور بازو و توان مالی داشته، قدم پیش نهاده و هرچه داشتند برای كمك رو كردند.
ذكر پهلوانان در آیین گلریزان گرفتن دست مستمندان و اقتدا به حضرت علی‌بن ابی طالب(ع) نخستین امام شیعیان بوده و صاحب زنگ نیز در این آیین، پهلوانان و جوانمردان را به گلریزان فرا می‌خوانده است .مهمترین آثار تاریخی به جای مانده از آیین معنوی و سنتی گلریزان در ایران بنای تاریخی “سی و سه پل” است، كه در آن هنگام شاه عباس برای ساخت این بنا، از مردم استمداد كرد و آیین گلریزان برپا شد. مردم نیز به پهلوانان مهرگستر القاب “راد آیین”،”زاد مهر” ،” گلریز” و “رادی” نسبت می‌دادند و بین پهلوانان و عیاران نیز برگزاری آیین گلریزان و كمك به مستمندان نشانه‌ای از پیش كسوتی و مرشدی و صاحب زنگی بوده است.
هنگامی كه جوانمردان و رادان وارد گود می‌شدند، مرشد و صاحب زنگ با نواختن صدای زنگ از آنان “رخصت” می‌طلبید و پهلوانان خطاب به پیر میدان‌دار گود از او می‌خواستند تا برای كسی كه ناتوان است، گلریزی كند و فریاد “اگر ناتوانی بگو یا علی (ع)، اگر خسته جانی بگو یا علی (ع)” بلند می‌شد. در پس زمان، گلریزان از گود زورخانه‌ها به خانه‌ها كشیده شد به گونه‌ای كه زنان نیز در این سنت حسنه حضور یافته و حتی برای انداختن سفره نذر ابوالفضل(ع) كه با نذری‌های زنان گسترده می‌شد، نوعی گلریزان كوچك برپا می‌داشتند.
اكنون با گذر زمان آیین سنتی گلریزان و رادی در ایران جلوه‌ای با شكوه‌تر به خویش گرفته و مردان و زنان توانمند و جوانمرد برای آزادی زندانیان غیر عمد در بند، گلریزی می‌كنند.
گلریزان به معنای رایج اجتماعی آن زاییده فرهنگ فتوت و پهلوانی مبتنی بر الگوهایی همچون “پوریای ولی” است كه با تعمیم ریختن گل بر سر پهلوانان به گرد آوری كمك برای افراد گرفتار و دربند گسترش معنا یافته است. گلریزان به واقع ریختن و ایجاد گل زندگی و امید در چله سرما رنج و سختی و گرفتاری است كه با ریختن گلی از شاخسار زندگی خود باغ بقا و بهار وصل را به خانواده‌های در رنج هدیه می‌كنند. این مفهوم كه تجلی اجرایی دستور دینی “انفاق” است ساز و كار حمایتی متناسب با فضای اجتماعی و فرهنگی زندگی گذشته ایرانیان و نهادهای اجتماعی موجود آن دوره بوده است.
زورخانه در فرهنگ ایرانی اسلامی نه فقط محل پرورش جسم كه فضایی برای تهذیب نفس و همچنین امكان و مجالی برای مراودات اجتماعی و شكل‌گیری رفتارهای گروهی همچون گلریزان بوده است. گلریزان اما رواج گذشته را ندارد و تحت تأثیر شرایط گذار اجتماعی، افزایش جمعیت و شهرنشیی و كاهش ارتباطات مبتنی بر محله‌ها باعث افت و به محاق افتادن گلریزان شده است. از آثار مهم برپایی جشن گلریزان همزیست‌گرایی و همدلی در جامعه است كه چنانچه فردی از افراد جامعه بنا به دلایل غیر عمد و سهوی دچار گرفتاری شد، جامعه برای نجات او همراه و همدل باشد.
از منظر روانشناسی اجتماعی یكی از مهمترین نیازهای اجتماع احساس خوب داشتن نسبت به یكدیگر است و در یك معنای وسیع‌تر نوع دوستی و انسان‌دوستی نیاز اساسی جامعه است. گلریزان سنت حسنه‌ای است كه سمبل و نماد نوع‌دوستی انسان‌ها است و تقویت آن می‌تواند در ابعاد مختلف زندگی اجتماعی اثر گذارد. تاثیر اقتصادی گلریزان یكی از مهمترین دستاوردهای این حركت انسانی است كه كمك‌های مردم در فعالیتی به كار گرفته می‌شود كه هم دستاورد معنوی دارد و هم مشكلی را از كسی برطرف می‌سازد.
