شهرستان آمل

شهرستان آمل در مركز استان مازندران قرار دارد و از شمال به شهرستان محمودآباد، از شرق به شهرستان بابل، از شمال شرقی به شهرستان بابلسر و از غرب به شهرستان نور و از جنوب به استان تهران محدود می‌شود.

این شهرستان با جمعیتی برابر با ۳۴۳٬۷۴۷ نفر جمعیت (شهر آمل؛ ۱۹۷٬۴۷۰ نفر) و ۳۱۸۵ كیلومتر مربع مساحت دارای دو شهر آمل و رینه و سه بخش مركزی، لاریجان و دابودشت است.

شهر آمل واقع در جلگه مازندران و طرفین رود هراز با ارتفاع ۷۶ متر از سطح دریا در ۵۲ درجه و ۲۱ دقیقه طول شرقی و ۲۶ درجه و ۲۵ دقیقه عرض شمالی و در فاصله ۷۰ كیلومتری غرب ساری، مركز استان، ۱۸ كیلومتری جنوب دریای خزر و شش كیلومتری شمال دامنه كوه البرز و ۱۸۰ كیلومتری شمال شرقی تهران قرار دارد.

تاریخچه

شهرستان باستانی آمل كه از واژه آمل كه گونه پهلوی آن آموی (Amui) است، نصراله هومند در جزوه آشنای مختصری با شهر آمل می‌نویسد: «تز میان همین اقوام مهاجر آریائی (آزادگان) مادها و آماردها شاخه‌ای دیگر با نام آموهائی برای به دست آوردن سرزمینی بزرگ و آباد از سرزمین اصلی خود مهاجرت نموده و در كناره رود هراز (هرهز) آرام یافتند. چنان‌كه این قوم توانستند در كنار (ه) غربی همین رود شهری را بنا كنند و نام قبیله و قوم هود را بر آن شهر بنهند. با گذشت زمان به گونه‌های: آموری، آمو، آمل بدل شد.» و سرانجام نتیجه می‌گیرد :«منظور از این همه اشارات و یادآوری‌ها این بود كه «آموئی‌ها» مردمان اولیه سرزمین آمل و اطراف از سمت غرب به شرق مهاجرت نكردند بلكه از شرق دریای خزر به مازندران (تبرستان) مهاجرت نموده ساكن شدند و… واژه‌هایی مانند آمارد، آملد، امرته را نمی‌توان ریشه لغوی شهر آمل به حساب آورد در صورتی كه با اندكی دقت و توجه می‌توان (ریشه واژه آمل را به این‌گونه به دست آورد: آمل – آمو – آموی- آمویه.»)

باتوجه به اسناد تاریخی این شهر حداقل از دوره ساسانی تا دوره مغول پایتخت مازندران بوده‌و در سه سلسله پایتخت رسمی ایران بوده‌است علویان، مرعشیان، اشكانیان و در دوران اساطیری منوچهر و بهرام و فریدون نیز پایتخت ایران بوده‌است. موقعیت استراتژیك شهر آمل و رودخانه هراز، توسعه بخش‌های كشاورزی، تجاری، صنعتی و گردشگری منطقه را در سالهای اخیر تسهیل نموده‌است. محصولات عمده كشاورزی آن، برنج، گل و گیاه، دانه‌های روغنی كلزا، سبزیجات و علوفه می‌باشد.

جاذبه‌های گردشگری و آثار تاریخی و طبیعی

قله دماوند، امامزاده ابراهیم، بقعه میر بزرگ مرعشی، بقعه سید میر حیدر آملی، قلعه ملك بهمن، نقش برجسته ناصرالدین شاه یاشكل شاه، پارك جنگلی میرزا كوچك خان، حرم و زائر سرا امامزاده عبدالله، پل دوازده چشمه، برج آرامگاهی ناصرالحق اطروش، پارك ملی لار و سد لار، مسجد آقاعباس، مسجد حاج علی كوچك، قلعه كهرود، دهكده الیمستان، مسجد جامع آمل، امامزاده قاسم، منطقه تفریحی آب گرم لاریجان(كوهستان، چشمه، آب معدنی)، كاروانسرای كمبوج، كاروانسرای تنگ سفید آب، قله دو برار و كوه قره داغ، مقبره سلطان شهاب الدین، گرم رود، آبشار سر آسیاب، آبشار دو كوهك، قلعه شیر، یخچال دوبل سل، حمام صفوی دینان، سقانفار زرینكلا، خواجه یعقوب، آب گرم شاهندشت، منطقه تفریحی آب اسك و امیری و نوا و لاسم و خشواش(آب معدنی، كوهستان، چشمه، علفزار)، رودخانه و جنگل بلیران، حسینیه آمل، حمام شاه عباسی، حمام میر صفا یا میر(صفی)، غار كمربن، قلعه كوه، راه ساسانی تنگ بند بریده، مقبره درویش شیخ اسماعیل، پل سنگی، امامزاده عبدالله وانا، سقانفارها، حسینه و تكایا طایفه‌های آمل، تكیه شاهاندشت، برج سی شاهاندشت، رباط سنگی آبشار اول و دوم، قلعه آرودشت لار، پارك نمونه تفریحی امام زاده عبدالله هلومسر (كوهستان، جنگل)، آب معدنی استرا باكو، آبگرم رینه، آب معدنی آمولو، آبشار شاهاندشت، آبشار تیمره، آبشار پرومد، بقعة شمس آل رسول، آتشكده، بازار قدیمی، چشمة آبگرم آب آهن یا آب فرنگی، حمام اشرف السلطان، برج هشتل، غار گل زرد، غار سیاه پور، كاخ شهرداری، شهر قدیم آمل(خانه‌ها، عمارت‌ها، كاخ‌ها، دخمه‌ها)، آبشار سنگ دركا، پل معلق، تالاب سرخرود آمل، حاشیه‌های رودخانه هراز، دخمه‌های كافر كلی، آبشار یخی، مسجد حاج علی كوچك، قبرهای گبری پلمون، آبشار و چشمه كلرد و آملو، جنگل زیارو(بام آمل)، ساختمان دارایی(موزه تاریخ)، مدرسه امام خمینی(مدرسه و عمارت پهلوی)، قدمگاه خضر نبی، خانه حاج علی ارباب، خانقاه و مسجد امام حسن عسگری، چشمه آبگرم قلابن استرابكو، آب آهن فرنگی، غار اسك، امامزاده هفت تنان و محمد قریشی، مقبره مولانا سید حسن ولی، سقانفار هندوكلا، برج دیدبانی امیری، كاوانسرای لار، آبشار یخی، آبشار شیخ علی خان، آبشار آب مراد، آبشار و قله كاعون، كوه و قله دو برار لاسم آمل، قله امامزاده قاسم، شكاركاههای لاریجان، آبشار دریوك و آبشار كوه اره، دشت نمارستاق و دشت لرا(لهرا)، غار الیاس تنگه، حسینیه مدنی، چشمه آب گرم، تپه باستانی قلعه كش، تخته سنگ كوه، آبشار ماهان، تكیه‌های آمل، دشت شقایق پلور، عمارت مدنی، مقبره شیخ شهاب الدین، قلعه ماهانه سر و محوطه شهر قدیم آمل و تپه‌های باستانی و تپه‌های اساطیری منطقه هراز و لاریجان آمل.

تاریخ

شهر آمل از شهرهای بسیار قدیمی ایران در استان مازندران است.ابن خردادبه:<<از زمان پادشاهی فریدون تا زمان بهرام گور آمل پایتخت دنیای مسكون بود>>.حمدالله مستوفی بنای شهر را به طهمورث پادشاه پیشدادی نسبت می‌دهد.شهر آمل یك شهر توریستی و زیبا در قلب شمال كشور است. فردوسی از آمل چنین ذكر كرده‌است: از آمل گذر سوی تمیشه كرد نشت اندر آن نامور پیشه كرد از آمل همه بندگان تواند به ساری پرستندگان تواند چنین تا به شهر بزرگان رسید ز ساری و آمل به گرگان رسید یا راوی این چنین ذكر می‌كند: رسیدم به آمل شهر هفت رنگ همه شاعر و عارف و مرد جنگ بزرگان ایران زمین و بزرگان شهیر ز میر حیدر فخر رازی و ابن جریر

در تاریخئ طبرستان ابن اسفندیار كاتب (تألیف ۶۱۳ ه-ق)چنین آورده‌است:<<در قباله‌های كهن مذكور است كه معنی آمل به واژه طبری آهوش است وهش وهل مرگ را گویند و كنایه از این است كه تو را هرگز مرگ مباد>>. در كتاب راهنمای شمال فرخ عفاری در تاریخچه آمل چنینی آورده‌است: خسرو پرویز آمل را توسعه داد از آن به بعد این شهر مدت‌ها مقر حكومت و پایتخت حكام محلی مازندران بود. مازیار به امر محمد ابن موسی نماینده مأمون این شهر را ۸ ماه محاصره كرد وسرانجام فتح و بعد از تصرف شهر دستور خراب كردن دیوارهای آن را صادر كرد اما بعد پشیمان شد. اصطخری در كتاب مسالك و ممالك چنین آورده‌است:<<و از همه طبرستان ابریشم بسیار خیزد خاصه به آمل>> ابن حوقل چنین نوشته: <<آمل از قزوین بزرگتر و بسیار پر جمعیت تر بود>>. ابن اسفندیار (۶۱۳ه-ق) آمل را بازار جهانی روزگار خود معرفی و ذكر كرده بود. ابن راوی در كتاب خود آمل را بزرگتر از اصفهان و قزوین می‌خواند. بعضی از مورخان و جغرافی نویسان سابقه‎ آمل را به دورهْ پیشدادیان و كیائیان نسبت داده‌اند و آثار آمل را به مادها نسبت داده‌اند.. احتمالاًُ مردم آمل در زمان حكومت مهدی خلیفهْ عباسی، به دین اسلام گرویدند و بعد از آن بناهای اسلامی در آنجا ساخته شد. اوایل قرن هفتم حسام الدین اردشیر مركزیت را از ساری به آمل آورد و قصر خود را در آنجا برپا داشت. در سال ۷۹۵ هـ. ق امیر تیمور گوركانی آمل و ساری را غارت كرد و فرمان قتل‌عام ساكنین آن‌ها را صادر كرد و سه قلعهْ مهم از جمله ُ ماهان سر ُ را با خاك یكسان كرد. از آن پس آمل روبه ویرانی نهاد. آمل جدید در جوار شمال آمل قدیم بنا شده‌است. ابن اسفندیار آملی، مؤلف كتاب تاریخ طبرستان نام شهر آمل را برگرفته از نام دختری افسانه‌ای به نام آمله می‌داند كه دختر یكی از امیران دیلمی و همسر فیروزشاه، حاكم بلخ بوده‌است.

آمل در قدیم شهری آباد، وسیع و پر جمعیت بود. ابوالفضل بیهقی، در كتاب تاریخ خود در فصل حركت مسعود غزنوی با لشكریانش به آمل، این شهر را چنین توصیف می‌كند: «و امیر به شتاب براند و به آمل رسید روز آدینه ششم جمادی‌الاولی، و افزون پانصد و ششصد هزار مرد بیرون آمده بودند؛ مردمان پاكیزه‌روی و نیكوتر، و هیچ‌كدام را ندیدم بی‌طیلسان شطوی یا توزی یا تستری یا ریسمانی… و گفتند عادت این است… و من كه بوالفضلم پیش از تعبیه لشكر در شهر رفته بودم، سخت نیكو شهری دیدم، همه دكانها درگشاده و مردم شادكام» در قرن پنجم وقتی با همت خواجه نظام‌الملك طوسی، وزیر كاردان و با كیاست سلجوقیان و صاحب كتاب معروف سیاست‌نامه (سیرالملوك)، قرار شد مدارسی به سیاق دانشگاه‌های امروزی به نام نظامیه در شهرهای بزرگ جهان آن روز از جمله بغداد، دمشق، بلخ، نیشابور و بخارا تأسیس شود آمل از جمله شهرهایی بود كه در كنار شهرهای فوق صاحب نظامیه گردید، و از این رو آن را هفت شهر می‌نامند و هرودت می‌گوید:مردم آریایی هزاران سال پیش از میلاد مسیح در آمل سنكی گزیده‌اند.

مشاهیر

محمد بن جریر طبری, علی بن سهل بن ربن طبری، محمد بن محمود آملی، سراج قمری، ابن اسفندیار آملی، اولیاءالله آملی، میر حیدر آملی، طالب آملی، جواد فاضل، میرزا هاشم آملی، میرزا سلطان مازندرانی، حسن حسن‌زاده آملی، محمد یزدادی، ابوالقاسم فرسیو، عبدالله جوادی آملی حاسب طبری، ایرج میرزا، عماد طبرسی, شیخ محمد آملی, صوفی مازندرانی, احمد بن عماد طبری, یحیی بن ابی منصور, فریدون, آرش كمانگیر، منوچهر، عبدالقادری گیلانی آملی، شمس الادبا، فخر رازی طبرستانی، لطف الله لاریجانی، سید ابوالحسن شمس‌آبادی، علی لاریجانی، محمد تقی آملی، حماد طبری، میرزا شفیع مازندرانی, ابراهیم خواص، مؤید بالله آملی، محمد محمد آملی، سید محمدعلی داعی‌الاسلام، صوفی مازندرانی، محمدتقی دانش‌پژوه، محمد بن جریر بن رستم طبری، احمد مشیرالسلطنه، عبدالحسین نوایی، عبدالله احمدیه، هبه الله لالكایی، عماد طبرسی، میرزا ابراهیم مازندرانی، مولانا زمانی ابوالعباس قصاب آملی، خلیل بن بكر آملی، علی اقبال، شروین بن مرزبان، ابن هندو، اولیاءالله آملی، عزالدین آملی، عمادالدین ابو جعفر طبری، اسماعیل خواجویی، محمد شریف العلماء مازندرانی، سید رضی لاریجانی، غلامحسین بنان، ركن الدین آملی، قیس رازی، فرهنگ شریف، ملأ علی كنی ابن فرخان طبری، محمد بن ایوب طبری، ابوسهل بیژن كوهی، حكیمی و چندین تن از اهالی سرشناس این منطقه هستند و لازم به ذكر است كه آمل معروف به پایتخت مفاخیر ایرانی در جهان می‌باشد.

فرهنگ و مراسم‌ها

از نظر شعر، ادب، هنر، خطاطی، تاریخ، سیاست، فقه، تفسیر و فلسفه مشاهیر زیادی از این شهر برخاسته‌اند. آمل از فرهنگ و تمدن بسیار كهن و اصیل آریایی برخوردار است و به دلیل داشتن این تمدن باستانی و دیرینه مراسم‌های باستانی و به دلیل علاقه به دین و مذهب مراسم مذهبی بس با شكوهی در این دیار كهن برگزار می‌گردد، پس از گرویدن مردم آن به اسلام، برخی از مراسم باستانی بسته به فرهنگ مردمان مختلف مازندرانی با آداب اسلامی در آمیخته و بنا بر این شیوه اجرای آن در هر روستا با روستای دیگر متفاوت است.

تیرگان

تیرماسیزه شو یا تیرگان یكی از جشن‌های ایرانی در روز تیر از ماه تیر برابر با سیزدهم تیرماه است. عده‌ای این جشن را در روزهای دیگر و از جمله در دهم تیر برگزار می‌كنند كه به اعتقاد استادان ایران‌شناس نادرست است.جشن همه ساله در كوه دماوند, آمل انجام می‌شود و همه ساله توسط زرتشتیان ایران در بیشتر شهرهای جهان و ایران نیز برگزار می‌شود.

ورف چال

از آیین‌های قابل توجه و در عین حال منحصربه‌فرد مازندران كه مراسمی ملی هم به شمار می‌رود در ارتباط با آب، مراسم ورف چال روستای اسك واقع در جاده هراز است. این رسم قدیمی , و باستانی بسیار جالب، در یكی از روزهای جمعه در فاصله اول تا پانزدهم اردیبهشت ماه هرسال و زمانی كه آخرین برف‌های زمستانی منطقه در حال ذوب شدن است، انجام می‌شود. زمان اجرای این مراسم قبلاً از طرف بزرگان محل كه وظیفه هدایت و راهنمایی مردم و جوانان را دارند به اطلاع عموم می‌رسد. در روز مشخص، كلیه مردان محل برای انجام مراسم ورف چال واقع در دامنه كوه دماوند پس از صرف صبحانه، با برداشتن غذای ظهر و بساط و میوه و چای ار روستا خارج می‌شوند. طبق رسم، صبح زود تمام مردان باید از روستا خارج شوند و دیگر حق بازگشت به خانه را ندارند. با خروج مردان، تمام امور روستا دراین روز در دست زن‌های محل است. زنان با اجتماع در مساجد و نقاط عمومی روستا، به اجرای برنامه‌هایی مانند:عروس و داماد، شاه و وزیربازی، سنگ بازی و سایربازیها و سرگرمی‌های محلی می‌پردازند و از ورود هر مردی به داخل روستا جلوگیری می‌كنند. درصورتی كه مردی به تذكر و اخطار زنان توجه نكند و داخل روستا شود به شدت با چوب زنان تنبیه می‌شود.مردان روستا نیز پس از رسیدن به محل ورف چال، اقدام به جداكردن قطعات برف از كوه می‌كنند و هركس به اندازه توانش مقداری از آخرین برف زمستانی را داخل چاه بزرگ می‌ریزد. به اعتقاد اهالی روستای اسك، این چاه را شخصی به نام سیدحسن ولی حفر كرده و مقبره او در روستای نیاك، محل زیارت اهالی منطقه‌است.باپرشدن چاه از برف و پوشاندن درآن، مردان به صرف ناهار، چای و میوه در اطراف چاه می‌پردازند.درپایان مراسم، مردان روستا پس از نماز، دعا و شكر الهی، به روستا برمی گردند.مراسم ورف چال یا چاه برف، ریشه در مبارزه با كم آبی برای مسافران و دام‌ها در فصل تابستان دارد. ازآنجایی كه این منطقه درگذشته یكی از مناطق دامداری محسوب می‌شد، دامدارها برای تأمین آب مورد نیاز دام‌ها و نیزاهالی درفصل تابستان كه برف‌های روی كوه آب می‌شد اقدام به ذخیره كردن برف دراین چاه می‌كردند تا در موقع كم آبی، آب مورد نیاز خود و دام‌ها را تأمین كنند.امروزه منطه اسك اهمیت گذشته خود از نظر پرورش دام را از دست داده‌است ولی اجرای این سنت قدیمی همچنان توسط اهالی روستا با شور و شوق انجام می‌شود.

كشتی لوچو

كشتی لوچو از كشتی‌های محلی استان مازندران است و در گذشته در مراسم عروسی اجرا می شد.امروزه در بعضی از نقاط استان این كشتی همه ساله در تابستان بعد از وجین شالی، هنگام فراغت كار روستاییان، انجام می‌شود. در ایام دیگر مانند اعیاد مذهبی و ملی نیز كشتی لوچو برگزار می‌شود و جایزه برنده یك راس گاو است كه توسط اهالی خریداری می‌شود.برای مسابقه دو نفر از كشتی گیران با تجربه به عنوان داور انتخاب می‌شوند در این كشتی هر گونه ضربه زدن به بدن یا سر حریف، گرفتن انگشت دست، سرچنگك و ضربه زدن به كتف و گرفتن گوش، خطا محسوب می‌شود. كشتی گیری كه در این دو هفته تمامس حریفان را شكست دهد، برنده مسابقه‌است. در طول برگزاری مسابقه ساز و دهل نیز نواخته می‌شود تا شور و هیجان بیشتری به مسابقه بدهد.

ماه در مه

هنگام تحویل سال افراد خانواده دور سفره و یا مشابه آن هفت سین كه با ظرافت و سلیقه خانم خانه چیده شده می‌نشینند و در حالیكه پدر خانواده دعای تحویل می‌خواند منتظر سال نو می‌شوند. در گذشته كه امكانات ارتباطی مانند رادیو و تلویزیون نبود با تیراندازی یا گفتن اذان سال جدید را به همه اعلام می‌داشتند. بعد از اینكه سال نو شد كسی (معمولاً بچه‌ها) كه به عنوان مادرمه (مارمه) انتخاب شده با مجمعی كه در ان قرآن، آیینه، اب، سبزه و شاخه‌های سبز جوان قرار دارد وارد خانه می‌شود چهارگوشه اتاق‌ها را آب می‌پاشد قرآن را كنار سفره هفت سین می‌گذارد و شاخه‌های تازه سبز شده و دارای شكوفه (معمولاً از درخت گوجه سبز) را به این نیت كه سال سرسبز و خوش و خرمی برای خانواده باشد، جلوی در اتاق آویزان یا روی طاقچه اتاق می‌گذارد. دراین روز مادر خانه، غذای عید، سبزی پلو با مرغ یا گوشت درست می‌كند. علاوه بر آن بعضی هم غذایی به عنوان خیرات برای اموات می‌برند و بین مردم پخش می‌كنند.

چلیك ماركا

بازیكنان به دو گروه تقسیم می‌شوند. برای بازی دو تكه چوب یا چلیك و و چوب بزرگ یا ماركا نیاز دارند. ابتدا گروه اول، چوب كوچك را روی گودالی قرار می‌دهند سپس با چوب بزرگ به زیر چوب كوچك كی زنند و آن را به طرف بالا پرت می‌كنند. چوب هر یك از بازیكنان كه مسافت بیشتری را طی كند، آن گروه برنده می‌شود افراد بازنده باید به برندگان سواری بدهند.

علم گردانی و نخل گردانی

علم گردانی و نخل گردانی از قدیمی‌ترین سنت ایرانی و مازندران است كه همه ساله در تمامی مناطق مازندران و آمل انجام می‌شود.

نوروزخوانی

نوروزخوانان معمولاً پانزده روز قبل از فرارسیدن عید نوروز به داخل روستاها می‌آیند وبا خواندن اشعار در مدح امامان وترانه‌های محلی، طلیهعه سال نو را به آن‌ها مژده می‌دهند. نوروز خوانان چند نفر هستند كه یك نفر اشعار را می‌خوند، یك نفر ساز می‌زندو ونفر دیگر كه به آن كوله كش (بار كش)می‌گویند به در خانه‌های مردم می‌روند ومی خواند:باد بهارون بیمو/نوروز سلطون بیمو/مژده دهید به دوستان /گل به گلستون امد/بهار آمد بهار آمد خوش آمد /علی با ذولفقار آمد خوش آمد، /نوروزتان نوروز دیگر/شمارا سال نو باشد مبارك.صاحب خانه با دادن پول، شیرینی، گردو، تخم مرغونخود وكشمش از آنان پذیرایی می‌كند.

دیگر مراسمها

از دیگر مراسمات می‌توان به خرج دادان امام حسین، سفره ابوالفضل، شب نشینی‌ها، مراسم داندان سری، ولیمه، مراسم بین شهری اشاره كرد.

موسیقی

موسیقی منطقه آمل در قالب مناطق مركزی شمال ایران بررسی نمود از همین رو تقریباً همه نغماتی در مناطق مركزی شمال ایران رایج است در این منطقه مورد استفاده قرار می‌گیرد كه از مشهورترین آن‌ها نجوا و امیری خوانی و گهره سری و مازندرانی خونش و طالبا است.شهرهای طالبا و امیری و لاره از شعرهایی هستند كه با سوز خوانده می‌شود و بر روی شنونده تأثیر خاصی می‌گذارد.نوروز خوانی سنت اصیلی است كه اولین منطقه قبل از اسلام در آمل اجرا شد و بعدها به جاهای دیگر مازندران و ایران گسترش یافت و بعد از اسلام این اشعار این نو خاوندن با مدح و منقبت ائمه در هم آویخت و از این شكل قدیمی حیث اشكالی نو یافت.

غذاهای محلی

شكم پر آملی، كتلت، كته آملی، پلو زعفرانی، خورش مرغ ترش، اردك جوجه، سبزی‌پلون، ازخاتون، اسفناج پته از مهمترین غذاهای محلی و ملی آمل هستند.

سوغات

فرش.سفر معرق، منبت، سفال، گلیم، انواع ترشی، برنج و زیتون و ماهی و گردو و گیلاس و مرباجات و شیرنجات محلی و گل و غذاهای محلی از جمله مهمترین سوغاتهای آمل هستند.همچنین غذاهای محلی كه بین‌المللی شده و همچنین عسل طبیعی از قله دماوند و لار، سیب، پرتغال، كیوی، گردو، گیلاس صادراتی و نان كوهی، شیرینی‌ها مانند آب دندان، اغوز كناك، ساقه عروس، نان كوهی از جمله سوغات‌های آمل هستند.

موقعیت جغرافیایی آمل

شهر آمل واقع در جلگه مازندران و طرفین رود هراز با بلندای ۷۶ متر از گستره دریا در ۵۲ درجه و ۲۱ دقیقه بلندای شرقی و ۲۶ درجه و ۲۵ دقیقه عرض شمالی و در فاصله ۷۰ كیلومتری غرب ساری، مركز استان، هجده كیلومتری جنوب دریای مازندران و شش كیلومتری شمال دامنه كوه البرز و ۱۸۰ كیلومتری شمال شرقی تهران قرار دارد.

صنایع و معادن

صنایع غذایی، صنایع نساجی، صنایع چوپ، صنایع چاپ و انتشارات، صنایع اشیای‌كائوچویی، كاغذ، صنایع غذایی و سنگی و صنایع غیر فلزی معدنی و صنایع چرم سازی از عمده‌ترین صنایع موجود در شهرستان به شمار می‌آیند. برنج، تره‌بار، مركبات، سیب، گردو، گیلاس، ماهی، مواد غذایی، محصولات و كاغذی و منسوجات و لبنیات، تولیدات برقی، مصالح ساختمانی و صنایع دستی صادرات این منطقه را تشكیل می‌دهند.شهرستان آمل ۶۵% صنعت استان مازندران را در خود جای داده‌است.

كشاورزی و دام داری

كشاورزی، دام‌داری و گردشگری اساس اقتصاد شهرستان آمل را تشكیل ازعمده‌ترین محصولات كشاورزی شهرستان آمل می‌توان‌برنج، مركبات، سیبب درختی، و تره بار را نام برد. آب كشاورزی این شهرستان از رود هراز تأمین می‌شود.

آب و هوا

آب و هوای شهرستان آمل نظیر سایر نقاط مازندران است؛ در تابستان‌ها گرم و مرطوب و در زمستانها ملایم. حداكثر ریزش باران در ماه آذر و حداقل آن نیز در ماه تیر است.و دارای آب و هوا خاص در مناطق خود می‌باشد.

حادثه‌های تلخ

از جمله حوادثی كه منجر به كشتار و ویرانی در آمل گردید می‌توان به حوادث زیر اشاره كرد:

جنگ بین ساسانیان و سلطنت داران ایران در آمل كه خندق‌های آمل و شهر آمل به كلی نابود شد.
در شهر نور آمل پشت یك كتاب خطی این مطلب نوشته بود، در نمارستاق آب دریاوك یا دریوك در تنگه كوه طغیان كرد و كوه را پاره كرد كه براثر شكستن سد طبیعی دریاوك نمارستاق سیلی مهیب ایجادشد كه شهر آمل و روستاهای اطراف آن ویران و در زیر رسوبات منهدم گردید. در قسمت شرقی شهر، زمین نسبتاً مسطحی دیده می‌شود كه سابقاً ساختمانهای زیادی داشته و اگر زیر خاك را كاوش كنند آثار خانه‌هایی كه از رسوبات رودخانه انباشته شده به‌خوبی مشاهده می‌شود.)) بعضی این سیلاب را در سال ۱۰۸ هجری می‌دانند ؛ خدا عالم است.

نوشته از سید ابوطالب فرزند علیرضا موسوی شاهاندشتی راجع به ویرانی آمل:

بسم الله تعالی معلوم اهل ایمان و عبرت گیرندگان حوادث زمان باشد كه ۱۲۲۳ كه از هجرت نبوی (ص) و صلم زلزله‌ای در دارالمرز مازندران الی قم و الی قریب به سبزوار در عصر جمعه دوازدهم تیر ماه قدیم آمده كه بعضی معموره را در همان زلزله اول خراب نموده و از اول شب همان روز طبقات زمین بحدی بحركت درآمده كه احدی از وذیع و شریف را مظنه باقی دنیا و مافیا نبوده در اكثر دیار حدود مزبوره معموره نماند زمین را در اكثر جاها زیر ورو نموده اما از بركات ائمه اطهار صلواة الله علیهم اجمعین آدم كم تلف شدند اما مسجدها و منبرها و امامزاده‌ها و حمام‌ها و بازارها و خانه‌ها و پل‌ها و رباط‌ها و قریه هااكثر به زمین فرو رفتند و بالمره خراب شدند كه آثاری از ایشان نماند تا عرض سه سال متوالی زلزله می‌آمد. بعد از انقضای سه سال كم كم می‌آمد. مدت دو سال مردم دیار شهر آمل و مازندران كوه نشین بودند. و در حال تحریر سال ۱۲۲۶ باز كم كم می‌آید.

آتش سوزی بزرگی كه در دوره جدید در شهر آمل اتفاق افتاد كه باعث خرابی زیاد و ویرانی شدید شهر گردید. این آتش سوزی و حریق در سال ۱۳۳۵ هجری قمری واقع شد كه ابتدا از نزدیك تكیه نیاكی‌ها شروع شد و بر اثر وزش تند باد همه شهر را فراگرفته و به رودخانه هراز رسید و بر اثر سرایت آتش به مغازه باروت و مهمات و اسلحه فروشی، آن مغازه منفجر گردید و آتش مهیب به آنطرف رودخانه افتاد و بعد به واسطه شدت باد تمامی شهر آمل در گرداب آتش فرو رفت. معروف است كه این حریق در فروردین ماه، هنگامی كه ساكنین شهر مشغول خوشگذرانی و برگزار كردن مراسم نوروز بودند واقع شد و بخش اعظم شهر به تل خاكستری تبدیل گردید.
بروز بیماری خطرناك طاعون كه درسال ۱۱۹۸هجری رخ داد، شهروندان بیشماری رانابود گرداند و شهر به ویرانه‌ای تبدیل گشت.
در سال ۱۲۶۹ هجری بیماری وبا در آمل به جان مردم افتاد و عده‌ای از مردم شهر را از بین برد و دستخوش فنا كرد.
در سال ۱۳۳۶ هجری شمسی بیماری خطرناكی به نام بیماری مشمشه به آمل حمله كرد كه افراد زیادی از شهروندان نابود و به دیار باقی شتافتند.
جنگ‌هایی كه باعث ویرانی شهر آمل و اطراف آن و سبب از بین رفتن مردمان بیشماری شد كه می‌توان به چندین جنگ و لشگر كشی اشاره كرد.

الف) حمله چنگیز خان مغول و فرزندانش به تبرستان كه طی آن شهرهای زیادی از جمله آمل ویران گردید ولی دوباره و به‌سرعت بازسازی شد.

ب) حمله امیر مسعود به شهر آمل و جنگ با سادات علوی كه این سلسله را منقرض كردند و مازندران و آمل را ضمیمه قلمرو حكومت خود كردند.

ج) حمله سامانیان با اسپهبدان آمل و رویان كه ویرانی و كشتار ظالمانه و بیشماری در پی داشت.

د) جنگ امیر تیمور گوركانی با پادشاهان مرعشیان آمل كه ویرانی و كشتار ظالمانه و بیشماری در پی داشت و معروف است كه از سرهای مردم بی گناه آمل و لاریجان در میر بزرگ مناره‌ای درست كرده و سرانجام سلسله مرعشیان را منقرض و به تركمنستان تبعید نمود.

هـ) جنگ‌های شاه اسماعیل و شاه عباس صفوی به آمل كه طی آن خلق زیادی كشته شدند. ناگفته نماند كه در این جنگها شهر و روستا بكلی ویران نشدند، زیرا ساكنین شهر معدودی باقی‌ماندند و دوباره شهر را آباد و به سرعت بازسازی كردند و كشاورزی و بازار را رونق دادند.

و) حمله آقا محمد خان قاجار به لاریجان و آمل كه چندین ماه به طول انجامید و سرانجام با حمله آقا محمد خان قاجار و حمله محمد قلی خان مردم بی گناه لاریجان و آمل را كشتند و شهر را ویران كردند

حمل و نقل

جاده
راه باستانی بخشی از راه هراز در حوالی وانا است كه آثار باستانی مربوط به راه قدیم ری به آمل در آن مشهود است همچنین قطار راه اصلی ایران كه شمال را به مناطق دیگر در جنگ جهانی وصل می‌كرد از این شهر بوده و بعدها به زودی از بین رفت و به جای آن راه ورسك ساخته شد.راه شهری آمل كه دارای بیشترین بلوار و بزرگراه‌های مازندران است. جاده جاده بین‌المللی هراز یكی از مهمترین جاده‌های ایران بیشترین وسعتش را آمل دارا است كه شهرهای دیگر را به شمال ایران پیوندمی دهد.همچنین جاده‌های كناری مانند آمل-بابل، آمل-محمود آباد(جاده ساحلی)، آمل-فریدونكنار و آمل-نور می‌توان اشاره كرد.

فرودگاه

فرودگاه امداد‎ فرودگاه امداد آمل، نام فرودگاهی در آمل است، این فرودگاه به عنوان اولین پایگاه امداد نجات ایران با یك فروند هلیكوپتر آغاز به كار كرد و در حال به دو فروند هلیكوپتر افزایش یافته‌است.

راه آهن
قطار سریع یا منو ریل شمال (تهران-آمل) كه در سال ۹۰ به تصویب ملی رسید در حال ساخت است و تا سال ۹۹ به اتمام می‌رسد.

كوه‌ها
رود هراز

قله دماوند
قله امامزاده قاسم
سیاه كوه
آسمان كوه لار
كوه دال كمر
كوه كاعون
كوه شیخ كر
ارتفاعات ییلاقات لاریجان
رود هراز
كوه كرنا
كوه خرسنگ
دوكوهك
كوه كاعون
كوه كهرود
كوه‌های امیری
كوه‌های لاسم
كوه‌های خلنو، توچال و كلون بسته، آمل
كوه‌های لار
قله دو قلو
پاشوره
قله امامزاده قاسم

از كوه‌های مهم هستند.
دانشگاه و مراكز آموزشی

آمل در زمان قدیم دارای هفتاد مراكز علمی بوده و تنها شهر دارای بیشترین دانشگاه قدیم یا همان نظامیه بوده‌است.

دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم وتحقیقات آیت‌الله آملی
دانشگاه شمال
دانشگاه فذا
دانشگاه پزشكی
دانشگاه سبز
دانشگاه آمل، آمل
دانشگاه سمنگان آمل
دانشگاه پیام نور آمل
دانشكده توحید آمل
دانشكده علوم قرآنی
دانشكده پرستاری مامایی
دانشكده دام پزشكی آمل
دانشگاه پاستور شمال كشور
دانشگاه هراز

تندیس واقعه حماسه (۱۳۶۰) آمل در میدان هزار سنگر

مدارس

مدرسه امام خمینی آمل یكی از مهم‌ترین مدرسه‌ها و قدیمی‌ترین مدارس ایران است كه معماری آن به دست المانی‌ها ساخته شده‌است.از جمله مدارس‌های قدیمی می‌توان به مدرسه‌های قدیمی در آمل قدیم(بازارچه) یا پایین بازار و كاخ چایی كه بعدها به مدرسه تبدیل شد و مدارس هوشمند فعلی و مجهز اشاره كرد.

ورزش

آمل از شهرهای ورزشی و مشهور است كه سنت ورزشی آن والیبال، كشتی، بسكتبال و بدمینتون و رزمی است. اما هر ساله ورزش‌های فوتسال، تنیس، اسكواش، پینت بال، اتوموبیل‌رانی و شطرنج در سطح كشور و منطقه مقام آور می‌باشد. باشگاه والیبال كاله مازندران و باشگاه بسكتبال كاله مازندران و شهرداری آمل معروفترین تیم ورزشی این شهر است.از نظر امكانات ورزشی آمل برترین شهر مازندران است.همچنین تیم والیبال مازندران در لیگ پاسارگارد قهرمان شد و تیم به مرحله بین‌المللی رسید و تمام تیم هارا بدون شكست، شكست داد و در آن تیم چند آملی حضور داشتند.

موزه‌ها
موزه تاریخ آمل

موزه تاریخ آمل درسه طبقه وشامل گالری‌های آثار باستان شناسی، مردم شناسی واسناد تاریخی استان مازندران است. گالری بخش اشیا مردم شناسی موزه آمل نمونه‌ای ازبافته‌های محلی شامل جاجیم، گگلیم و نیز ظروف چوبی، ظروف مسی مانند آفتابه لگن، كاسه، سینی ودهها اثر دیگر را در خود جمع آورده‌است.دربخش اسناد تاریخی این موزه، اسنادی از گزارش‌های ادارای دوران‌های مختلف از جمله در مورد زلزله وآتش سوزی آمل مربوط به سال‌های ۱۳۳۵ و۱۳۳۶ و نیز دست نوشته‌های شاهان دوره قاجار ومكاتبات اداری دربارقاجاریه با رؤسای حاكمان این شهرستان به چشم می‌خورد.قدیمی‌ترین دست نوشته‌های اسناد تاریخی موزه صورت اسامی علما درآمل در سال ۱۲۸۶ هجری قمری است.اما دربخش باستان شناسی كه این بخش را از دیگر قسمت‌های موزه متمایزكرده وجود اشیاء با ارزش تاریخی است كه قدمت تعدادی از این آثار به بیش از سه هزار سال قبل از میلاد مسیح می‌رسد.بخش باستان شناسی موزه تاریخ آمل آثاری همچون سفال، فلز، سنگ وشیشه كه به جای مانده از دوران پیش از تاریخ تا زمان قاجار درمحدوده شمال كشورونیز معرفی اشیای سفالینه از سایراستانهای كشور وفرهنگهای تاثیرگذار وتاثیرپذیرمنطقه شمال كشوراست، چشم هر بیننه‌ای را به خود جذب می‌كند.درموزه آمل یكی از بخش‌های جالب توجه كه بازدیدكنندگان ومحققان تاریخی را برای دقایقی بیشتركنارخود نگه می‌دارد، ویترین‌های سكه‌ها است.موزه تارخ آمل از وجود سكه‌ها كه تاریخ مصوری از خط، آداب ورسوم كهن، آرایش صورت ونوع پوشش شاهان را نشان می‌دهد، بی بهره نمانده وسكه‌های مربوط به دوره‌های هخامنشی، اسكندر، سلوكیان، اشكانیان، ساسانیان ودوره‌های اسلامی تا قاجار را در خود جای داده‌است. آثاربه دست آمده ازكاوش‌های علمی باستان شناسان آملی در سال ۱۳۸۸ درمحوطه باستانی ‘ قلعه كش’ آمل كه مربوط به دوره مفرغ وآهن هست نیز در موزه تاریخ آمل به نمایش گذاشته شده‌است.موزه تاریخ آمل در خیابان امام رضا(ع) ودروسط دوپل معلق و۱۲چشمه كه از آثار باارزش تاریخی این شهرستان محسوب می‌شود، قراردارد.این ساختمان درسال ۱۳۱۵ به عنوان اداره مالیه شهرستان آمل بنا شده وسال ۱۳۸۷ با كاربری فرهنگی در اختیار اداره كل میراث فرهنگی، صنایع دستی وگردشگری مازندران قرارگرفته وپس ازمرمت واحیا بهمن ماه سال گذشته افتتاح شد.

موزه شهدا

موزه شهدا آمل در مقبره تاریخی میر بزرگ مرعشی در آمل ساكن است كه در دو طبقه مجهز است، آثار به جا مانده از شهدا وصیت نامه و كروكی‌ها و نقشه‌های مهم هشت سال دفاع مقدس و… دراین مكان برای بازدید قرار دارد.

ورزشگاه و مجموعه‌ها

مجموعه مرعش، بزرگترین و مدرنترین مجموعه ورزشی سرپوشیده شمال كشور- مجموعه پیامبر اعظم-نشاط-مجموعه ورزشی آدمرس-ورزشگاه چمران-ورزشگاه‌های شهرك‌های آمل-ورزشگاه و سالن شهید حسن نژاده-ورزشگاه چهل شهید-پارك و سالن بانوان غـدیر-حجاب-سالن‌های بلیارد و بولینگپ-یست اسكیت و چند ده ورزشگاه و مجموعه دیگرو دوازده مجموعه ورزشی خوصوصی، این ورزشگاها از ورزشگاه‌های رسمی آمل هستند.
ارتباط‌های بین‌المللی
گمرك
آمل در زمان قدیم بندرگاه بزرگی بوده‌است كه این بندرگاه تجارتگاه عظیم شمال ایران بود، در گذشت زمان این بندر تبدیل به شهر محمود آباد شد، و در حال حاضر گمرك آمل به صورت بخش سرخرود كه گمرك آمل است انجام می‌شود، گمرك مركزی در شهر آمل قرار دارد و صادرات محصولات آمل در مرزهای آبی و زمینی و هوایی در شهرهای دیگر زیر نظر آمل انجام می‌شود