مرداب انزلی، در شمال ایران، واقع در استان گیلان و در كنار بندر انزلی است، در این تالاب گونه های مختلفی از آبزیان و پرندگان زندگی می كنند ، هم چنین دارای نیلوفر های آبی معروفی است.
در حاشیه ی جنوبی مرداب انزلی روستایی با قدمت تاریخی زیاد و در عین حال بسیار زیبا و دیدنی با نام آشنای ( آبكنار ) خودنمایی می كند كه بیشتر محصولات باغی وصیفی و دریایی منتصب به انزلی از دیر باز توسط كشاورزان و صیادان زحمت كش این روستا تامین می شده و هم اكنون نیز چنین است. گفتنی است روستای آبكنار در اصل شبه جزیره ایست كه توسط مرداب و رودخانه سیاه گیشه ( عروس سیاه ) و تالاب هنده خاله و اسفند سر ( معروف به ماهروزه ) در آب محاصره شده و از جنوب مرداب به گسكرات و جاده ترانزیت پونل و انزلی – آستار راه دارد.
روستای آبكنار با دارا بودن اقلیمی منحصر بفرد مكان مناسبی جهت گردشگری و ماهیگیری در ایام تعطیلات پایان هفته و سایر ایام سال می باشد.
موقعیت جغرافیائی
تالاب انزلی، در ساحل جنوب غربی دریای خزر ، در غبر دلتای سفید رود و در جنوب بندر انزلی ، در استان گیلان واقع شده و از قسمت غرب كپورچال و آبكنار ، از جنوب به صومعه سرا و بخش های رشت محدود شده و در مختصات جغرافیائی ۳۷ درجه و ۲۸ دقیقه عرض شمالی و ۴۹ درجه و ۲۵ دقیقه طول شرقی قرار گرفته است . محدوده آب آن شامل چهار بخش یا حوضچه آبی به شرح زیر است : تالاب ماهروزه كه سابقاً به نام خلیج كپورچال نامیده می شد در بخش غربی ؛ تالاب سیاه كشیم در جنوب غربی ، تالاب شیجان در بخش شرقی و بخش مركزی . این چهار بخش از نظر خصوصیات فیزیكوشیمیائی ، مرفولوژیك ، فیتواكولوژی و جغرافیائی دارای تفاوت های چشمگیر بوده و سیستم های متفاوتی را ارائه می نمایند .
محدوده آب تالاب انزلی را می توان در مساحتی بالغ بر ۱۰۰ كیلومتر مربع تصور نمود و اختلاف نظر در میزان وسعت آن به این دلیل است كه از آخرین محاسبات تعیین حریم آن سال های درازی می گذرد و از حدود سی سال قبل كه این پهنه آبی و رسوب های آن را ۴۰۰ كیلومتر مربع اعلام نموده اند هنوز اقدام مهمیاز طرف سازمان های مسئول برای تعیین مساحت دقیق آن به عمل نیامده و نوسان های آب دریای خزر نیز در بر هم زدن كلیه برآورد ها مؤثر بوده است . اما محدوده آبریز آن دارای وسعتی معدل ۳۷۴۰ كیلومتر مربع می باشد كه در حدود ۲۰۰۰ كیلومتر مربع آن دشت و بقیه زمین های كوهستانی و كوهپایه است كه از سمت شمال به دریای خزر ، از جنوب و غرب به انتهای شیب سلسله جبال البرز و كوه های تالش و از جانب شرق به دلتای رودخانه سفید رود محدد می گردد . آبهای وارده به تالاب از طریق رود ها ، نهر ها و زهكش های زراعی واقع در حوزه های آبریز كاسه ای شكل صورت می گیرد . عمده رود های منتهی به آن از كوه های تالش سرچشمه گرفته و در مسیر پرشیب خود به دشت می رسند . دیگر جریان های ورودی ، مربوط به آب های اضافی و برگشتی مزارع تحت آبیاری می باشند كه بیشتر در شرق تالاب واقع شده اند .
از رود ها و زهكش های طبیعی منتهی به تالاب ، از غرب به شرق می توان كچلك ، سیاویزان ، شیله سر ، بهمبر ، بیجار خاله ، مرغك ، خالكائی ، اسفند ( سیارودخان ) ، كلسر ، چمثقال ( ماسوله رودخان ) ، نرگستان ( روكو ) ، كانال مادر ( سیابی ) ، گاز رودبار ( لاكسار ) ، سیاه درویشان ، هند خاله ، گازگیشه ، باغبان خاله ، پیربازار و خمام رود را نام برد . رود های منطقه فومنات كه تأمین كننده بخش مهمی از آب های تالاب هستند پس از عبور از دره های تنگ و باریك و سنگی به مناطق دشتی رسیده در اراضی پست حاشیه تالاب به یكدیگر متصل می شوند و به صورت مجاری آبی وارد تالاب می گردند . در سفرنامه ها و مدارك تاریخی از رود های متعدد دیگری نیز نام برده شده كه اكنون بسیاری از آنها از جریان افتاده و از بین رفته اند .
كلیه آب های ورودی به تالاب توسط ۵ روگا ( مجرای آبی یا معبر ) و از طریق كانال غازیان به دریا تخلیه می شوند . تفاوت این روگا ها با رود ها و دیگر مجاری در تغییرات شدید آبدهی آنهاست و به ترتیب از غرب به شرق عبارتند از : تازه بكنده ( شنبه بازار یا پاشاروگا ) ، نهنگ روگا ، راسته خاله ، پیربازار روگا و سوسرروگا . سه روگای اخیر در نزدیكی زیر پل غازیان به یكدیگر متصل می گردند و سپس با الحاق به نهنگ روگا و در محوطه بندر گاه به شنبه بازار روگا و عبور از كانال كشتیرانی و گلوگاه دو موج شكن ( تنها راه ارتباطی تالاب با دریا ) وارد دریای خزر می شوند . هرچند كه هر سال ۴/۲ میلیارد متر مكعب آب وارد این پهنه آبدار می گردد اما به دلایلی كه اشاره خواهد شد ، عمق تالاب در فصل بهار به بیش از ۵/۲-۵/۱ متر و آنهم در قسمت غربی كه دارای حوضه آبی وسیع تری است نمی رسد . بخش شرقی تالاب دارای حداقل عمق می باشد . در بررسی مراحل تكوین و شكل گیری تالاب به نظرات و فرضیات مختلف و متعددی برخورد می نمائیم كه عمده ترین دلیل پیدایش آن را با كاهش سطح آب دریای خزر در قرن سیزدهم میلادی همزمان با شكل گیری شبه جزیره انزلی مرتبط دانسته اند . به تعبیری دیگر ، تالاب انزلی گودرفتگی حاصله از تكتونیك می باشد كه با پسروی آب دریای خزر تا حدودی از دریا جدا افتاد و با تیغه ماسه ای كه از حركات دریا و امواج آن ایجاد شده تشكیل گردیده است .
اهمیت و ارزش تالاب انزلی
تالاب ها در مجموع دارای ارزش ها و فوائد بسیار زیادی بوده و از نظر اكولوژیكی و اقتصادی می توانند در ابعاد منطقه ای و یا بین المللی مطرح باشند . تالاب انزلی جدا از این ارزش ها نبوده و اهمیت های چندگانه آن چهاز نقطه نظر بین المللی و چه داخلی به جز مسائل اكولوژیك و زیست محیطی ، نقش خاصی در جغرافیا و حیات اجتماعی ، اقتصادی ، فرهنگی و سیاسی منطقه دارد.
از جنبه های اجتماعی ، نقش علمیآن در زمینه های مختلف جانور شناسی ، گیاه شناسی و اكولوژی ناشناخته نیست و محققین می توانند از آن به عنوان یك آزمایشگاه طبیعی رایگان در زمینه های گوناگون استفاده نمایند.
نقش فرهنگی و تاریخی تالاب انزلی در فرایند زمان روشنگر اهمیت بی شمار آن در زمینه شكل گیری اجتماعات انسانی است به ویژه كه در سده های اخیر این ناحیه به عنوان گذرگاه فرهنگی دروازه اروپا مطرح بوده و مؤثر ترین معبر تماس و ارتباط با دیگر فرهنگ های غربی را ایجاد نموده است . نباید فراموش كرد كه گذر اكثریت سیاحان ، جهانگردان و تاریخ نویسان از این طریق صورت می گرفته است.
وجود مناظر و چشم انداز های كمیاب و بدیع موجود در تالاب همواره جذبه خاصی را برای علاقمندان به طبیعت و نیز گردشگران گریزان از غوغای شهر ها ، ایجاد كرده است . اگر تفریح و تفرج و اساساً گذران اوقات فراغت را كه یكی از نیاز های اصلی انسان بشمار می رود در كنار ورزش ها و سرگرمی هائی چون ورزش های آبی در این مناطق مورد بررسی قرار دهیم در می یابیم كه این پهنه گسترده . آرامش روحی بسیاری از گردشگران ایرانی و حاشیه نشینان شهری و روستائی خود را فراهم نموده است .
از نظر هیدرولیك ، تالاب نقش مهمی در جذب سیلاب ها داشته و جریان های تند آن را كاهش می دهد و آنها را به طور موقت به ذخیره های آب تبدیل می كند كه نتیجه لایه های آبده زمین نیز غنی می شود . وجود پدیده آبی چون تالاب انزلی به عنوان مانعی در مقابل هجوم ده ها رودخانه بزرگ و كوچك كه با شیب تند از كوه های البرز و طالش به سمت اراضی پست ساحلی سرازیر می شوند ارزش فوق العاده زیادی دارد . طبیعت سیلابی این رود ها بدون وجود تالاب به مثابه یك مخزن با ثبات ، قادر خواهد بود اختلالات آشكاری در كانون های جمعیتی و سكونتی متمركز در دشت گیلان پدید آورد.
با توجه به وجود گیاهان مختلف آبزی در تالاب انزلی ، این بستر تقریباً متراكم از انواع رویش های گیاهی به عنوان یك پالایشگاه طبیعی جهت جلوگیری از گسترش آلودگی های رو به تزاید مطرح می شود زیرا تحقیقات علمی انجام شده توسط دانشمندان نشان می دهد كه برخی از گیاهان آبزی قادر به جذب و تقلیل تركیبات آلی و معدنی موجود در فاضلاب ها بوده و با عمل خود پالائی به صورت های فیزیكی ، شیمیائی و بیولوژیكی مهمترین مشكل تالاب یعنی آلودگی را كاهش می دهند . گونه های گیاهی نظیر نی ، پیزر آبی ، عدسك ابی ، اسپیرودلا و سراتوفیلوم شناور كه به میزان و تراكم زیاد در تالاب انزلی مشاهده می شوند دارای چنین خصوصیاتی هستند . پوشش گیاهی موجود در تالاب ، عامل مهمی در جلوگیری از فرسایش كرانه های ساحلی است . سیستم های ریشه ای این گیاهان به حفظ خاك كمك میكند و حركات موئینه ای از عدم ثبات جلوگیری كرده و باعث می شود تا لایه های سطحی شسته نشوند . برای آن كه تالاب انزلی به عنوان یك واحد اقتصادی در راستای تولیدی خود به نحو مطلوب قرار گیرد باید توانهای تولیدی آن و نیز روشها و تكنیك بهره برداری اصولی از آن شناخته شود . اما از آنجا كه فرایند تولید اقتصادی تالاب به طور عمده توسط طبیعت صورت می گیرد ، تنها هزینه لازم برای تداوم روند تولید ، سالم نگهداشتن آن و جلوگیری از درهم ریختن معادلات تعادل زیستی و محیطی آن است . ذیلاً مهمترین توان های اقتصادی تالاب انزلی را مورد بررسی قرار می دهیم :
ارزش كشاورزی :
نقش تالاب انزلی در افزایش محصولات كشاورزی انكار ناپذیر است . استفاده از منابع ذخیره آب شیرین تالاب انزلی در امور آبیاری و زراعت و در نتیجه رشد فعالیت های كشاورزی و دامداری در اراضی حاشیه ای و غرقابی اهمیت و ارزش تالاب را روشن می سازد . مراتع نیمه غرقابی حاشیه داخلی تالاب انزلی در فصول بهار و تابستان كه اراضی جلگه ای زیر كشت برنج است مورد استفاده دامها قرار می گیرد و حضور آشكار گاومیش ها در این مناطق را می توان نوعی سازگاری با اكوسیستم تالابی دانست. صد ها سال است مراتع مزبور كه قرق نامیده می شوند مورد بهره برداری روستائیان حاشیه و حتی مناطق دور دست استان قرار می گیرند و چنین قدمتی ، دامداری منطقه را هر چند كه به صورت یك فعالیت جنبی است ، رونق فراوان داده است.
محل پرورش ماهی ها :
وجود محیط آبی زنده ای مانند تالاب انزلی در كنار دریای خزر و امكان ارتباط وسیع آن با دریا عملاً ، همانگونه كه در طول زمان معمول بوده ، محیط مطلوبی برای تخم ریزی انواع ماهیان فراهم می سازد . از گذشته های دور تا امروز پهنه آبدار تالاب و رود های ورودی به آن و كانال ارتباطی با دریا همواره پذیرای ماهیان با ارزش اقتصادی- شیلاتی بوده است . این ماهی ها با مرغوبیت غذائی ویژه ، بر تأمین عوایدی برای اهالی ، در انطبقا با ذائقه عمومیاز كیفیت خوراكی برتری برخودار می باشند . وجود ۲۰ گونه ماهی در تالاب انزلی تأیید شده است ؛ ۱۱ گونه از این ماهی ها بومی ، ۸ گونه مهاجر و ۱ گونه نیمه مهاجر هستند . ماهیان مهاجر نظیر ماهی سفید و سوف برای تخم ریزی و زاد و ولد به تالاب آمده و پس از تخم ریزی مجدداً به دریا باز می گردند . ماهیان بومی مانند كپور و اردك ماهی بطور دائم در تالاب زیست می كنند . مهمترین ماهی های تالاب انزلی عبارتند از : ماهی سفید ، سوف ، سیم ، اردك ماهی ( شوك ) ، كلمه ، ماش ، كپور ، سیاه كولی ، لای ماهی ( هشترخان كپور )، شاكولی، اسبله و چند ماهی دیگر.
در بررسی علل روی آوردن ماهی های دریای خزر ، به تالاب انزلی ( غیر از ماهی كفال و اكثر شك ماهیان ) به این نتیجه می رسیم كه تغییرات درجه آب دریا و شرایط محیطی تالاب به صورتی است كه این زیستگاه را مساعد ترین محل برای تخم گذاری ماهیان و پرورش طبیعی بچه ماهی ها ساخته است زیرا آب رودخانه ها در گذر از جنگل و جلگه انواع مواد مغذی و املاح مختلف و اكسیژن را به همراه برده در تالاب جای داده اند . از سوی دیگر تالاب انزلی با داشتن آب شیرین و انواع گیاهان و حیوانات آبزی از نظر تغذیه ، زیستگاه بسیار مناسبی برای ماهی ها بشمار می رود . بدین جهت می توان گفت كه این تالاب بطور سنتی و طبیعی ، جولانگاه و محل تخم ریزی انواع ماهیان دریائی و رودخانه ای است . جریان ملایم آب و آرامش نسبی آن در تالاب ، امكان آمیزش اسپرم ماهی نر با تخم ماهی ماده را در شرایطی مطلوب فراهم ساخته است و ریشه و ساقه گیاهان آبزی ، محل چسبندگی خوبی برای لاروها بشمار می آیند.
آب شفاف و زلال تالاب كه در نتیجه ته نشین شدن رسوب های محلول موجود در آن حاصل می شود با امكان استفاده از نور و تابش آفتاب و همچنین داشتن گرمای مناسب محیط اكولوژیكی مناسبی برای باز شدن و تكامل لاروها ایجاد می كند . بدین ترتیب هر سال گله هائی از انواع ماهیان برای تخم ریزی و تولید مثل به تالاب انزلی روی می آورند . این ماهی ها منبع و منشأ عظیم صیدی هستند كه به وسیله صیادان به انواع مختلف در تالاب انزلی صورت می گیرد.
در سال های بحران بر اثر عدم توجه كافی به امر حساس تخم ریزی ماهی ها در تالاب نه تنها آمد و شد ماهی در تالاب كاهش یافته بلكه به دنبال آن امكان تولید مثل نیز به مراتب محدود و دشوار شده است. همانطور كه قبلاً گفته شد عواملی از قبیل رفت و آمد قایق های موتوری ، آلوده شدن آب های مجاری ورودی ( روگا ) به روغن های سنگین و مواد شیمیائی سمی ، صید بی رویه در زمان تخم ریزی ، آلودگی های ناشی از مصرف سموم گیاهی و كود شیمیائی در مزارع اطراف ، به مقدار زیادی ، فعالیت های صید و صیادی در تالاب را كاهش داده است . از این رو جریان طبیعی تخم ریزی و صید كه در گذشته معمول بوده امروزه با محدودیت ها و مشكلات زیادی همراه است.
برقراری شرایط زیستی مساعد ، فراهم آوردن امكانات روی آوری ماهیان به تالاب و تنظیم تقویم صید مناسب و كارآمد ، هر چند كه نیازمند برنامه ریزی و زمان بندی اجرائی نسبتاً درازی است لیكن تنها راه تجدید حیات و احیای نقش زیستی تالاب برای تخم ریزی ماهیان به طور طبیعی است . بازسازی اكولوژیكی تالاب می تواند نه تنها اهمیت اقتصادی تخم ریزی و صید را در تالاب تجدید حیات بخشد بلكه همزمان با آن می توان با استفاده از روش های جدید ، به امر تخم ریزی مصنوعی در تالاب نیز پرداخت . این سرمایه گذاری با اندك هزینه ای به راحتی بازگشت خواهد شد.
زیستگاه پرندگان مهاجر :
تالاب انزلی یكی از بهترین و مناسب ترین زیستگاه ها برای گونه های مختلف پرندگان آبزی مهاجر است . دهها گونه از پرندگان مهاجر در مسیر مهاجرت و سفر زمستانی خود تالاب انزلی را برای زمستان گذرانی انتخاب میكنند . اصولاً حوضه دریای خزر از مهمترین مناطق زیستگاهی پرندگان آبزی مهاجر میباشد كه در مركز توزیع جغرافیائی جمعیت غازها و اردكهای غرب سیبری و خزر و نیل واقع شده و هر سال در این مسیر پرواز بیش از ۱۰ تا ۱۲ میلیون از پرندگان مهاجر نظیر غاز ، قو ، اردك ، مرغابی ، چنگر ، خوتكا و دیگر پرندگان شناگر به مهاجرت میپردازند . اراضی پست مناطق جنوبی خزر ، كه تالاب انزلی مهمترین واحد آبی دارای شرایط اكولوژیك آن است ، بسیاری از این رندگان را جذب میكند .
نقش دیگری كه پرندگان آبزی مهاجر به عهده دارند كنترل امراض و آفات گیاهی در آب بندها و آبگیرهای حاشیه تالاب است . پرندگان آبزی اروپا سطح بستر كم عمق آبگیرها را ، كه در فصل زراعی به شالیزار تبدیل میشوند ، در جستجوی دانه های گیاهی و لاروها بر هم زده و نوعی مبارزه را با انواع آفتها به ویژه شایع ترین آنها ، كه كرم ساقه خوار برنج است ، شروع میكنند . فضولات صدها هزار پرنده مهاجر از یك سو موجبات صرفه جوئی در مصرف انواع كودهای شیمیائی را فراهم میسازد و از سوی دیگر خاك را به مراتب حاصلخیز تر و بارورتر مینماید . اگر زیانهای بیشمار مصرف كودهای شیمیائی نظیر ایجاد اختلال در میكرو ارگانیسمهای خاك و آلودگیهای مختلف و سایر خسارات محیطی را در نظر بگیریم اهمیت كود حیوانی یعنی فضولات پرندگان مهاجر و منافع سرشاری را كه از این طریق متوجه كشاورزی گیلان میشود در مییابیم .
صرفنظر از منافعی كه وجود پرندگان مهاجر یعنی مهمانان زمستانی تالاب انزلی برای گیلان دارند و در سطور بالا به آنها اشاره شد از نظر شكار و فروش این پرندگان نیز سودهای قابل توجهی عاید صیادان و ساكنان اطراف تالاب میشود . در گذشته ، شكارچیان با استفاده از روشهای سنتی ، پرندگان مهاجر را شكار كرده گذشته از تأمین نیازهای غذائی خانواده مازاد مصرف خود را به بازار عرضه میكردند . متأسفانه صید و شكار در تالاب انزلی از صورت صحیح و اصولی خارج شد و موجبات ضررها و زیانهای فراوانی را فراهم ساخت كه در بسیاری از موارد جبران ناپذیر است . از نكاتی كه در این زمینه باید مورد توجه قرار گیرد فراهم آوردن امكاناتی برای تخم گذاری این پرندگان و محافظت آنها در فصل تخم گذاری برای تداوم بهره برداری از این منبع عظیم غذائی است . اگر در طی دوران تخم گذاری و كوچ پرندگان از شكال آنها در تالاب و اطراف آن جداً جلوگیری نشود چرخه و جریان طبیعی تولید مثل آنان مختل شده و آمار جمعیت آنها چنان كه میبینیم هر سال كمتر از سال قبل خواهد شد .
محل تخم ریزی آبزیان :
آبزیانی نظیر خرچنگ ، قورباغه ، زالو ، كرم و امثال آنها در مرداب انزلی زیست می كنند كه ارزشهای اقتصادی و اكولوژیكی ویژه دارند ؛ به عنوان مثال در سالهای قبل صدور قورباغه و طی سال های اخیر صدور خرچنگ دراز به خارج از كشور مبالغ قابل توجهی ارز وارد كشور ساخته است .
آبزیان بزرگ و كوچك كه در محیط مردابی ، تولید مثل و رشد میكنند ، حتی اگر برای انسان نیز مستقیماً مورد مصرف نداشته باشند ، در چرخه تغذیه آن دسته از حیوانات آبزی كه به مصرف تغذیه انسان میرسند نقش بسیار مؤثری ارند . انواع كرمها ، زالو ها ، حشرات و حیوانات كوچك دیگری كه در تالاب وجود دارند به مصرف تغذیه بسیاری از ماهیان و پرندگان میرسند . در چرخه طبیعی اكوسیستم محیط مردابی حتی این جانوران كوچك نقشی بس مهم دارند از این رو حفظ تالاب از دیدگاه مزبور نیز حائز اهمیت فراوان است .
حاشیه تالاب :
منبع تأمین كننده آب تالاب انزلی ، رودخانه های بزرگ و كوچكی هستند كه به آن می ریزند . با توجه به نظام بارندگی در ناحیه تالاب و حوزه آبخیز آن نوسان های سطح اب در فصول مختلف ، تغییر می یابد . به تبعیت از حجم آب دریافتی نیز ، سطح آب ، بالا و پایین میرد و در فصول مختلف ، پسروی و پیشروی میكند . در نتیجه چنین روندی ، كناره های ساحلی تالاب بخصوص در فصل تابستان با برخورداری از قدرت رویش بسیار قابل ملاحظه خاك از گیاهان مرتعی پوشیده میشود . این گیاهان عمدتاً به مصرف تغذیه دامهای محلی می رسند و بدین طریق ، نگهداری دام در جوار فعالیت های دیگر برای خانوارهای روستائی ساكن كناره های تالاب ، امكان پذیر می گردد .
هرچند امروزه استفاده از مراتع فصلی كناره های تالاب ، در شكلی منظم انجام نمی گیرد لیكن میتوان با برنامه ریزی معین ، توان چراگاهی و مرتعی زمینهای حاشیه تالاب را در سطح قابل ملاحظه ای افزایش داد . با توجه به اینكه دامهای عمده نگهداری شده در كناره تالاب از نوع دام بزرگ (گاو و گاومیش) است ، می توان به اهمیت بازدهی اقتصادی تالاب ، از نظر تأمین غذای دام و از این طریق غذای انسان به عنوان یك توان اقتصادی پی برد .
منابع گیاهی :
از دیرباز مسكن بسیاری از مردمان این دیار متكی بر مصالح بدست آمده از تالاب انزلی بوده است . وجود انواع گیاهان آبزی نظیر نی كه در اصطلاح محلی لوله نام دارد برای پوشش زیر سقف بام های خانه های شهری و روستائی استفاده های متعددی را عرضه می نماید و نیز حصاربندی های پیرامون خانه های روستائی و باغ ها با استفاده از انواع نی انجام می گیرد . همچنین گیاهانی كه در كناره های تالاب می رویند به طور سنتی مورد استفاده زیادی در صنایع دستی محلی دارند . نی و گیاهان ساقه بلند علاوه بر كاربردی كه در كار های ساختمانی دارند در تولید انواع صنایع دستی نیز مورد استفاده قرار می گیرند .
نگاهی به گذشته و قابلیت های كارآیی محصولات تولیدی بخوبی نشان می دهد كه قبل از عمومیت یافتن محصولاتی نظیر موكت ، فرش ماشینی و … بافت و مصرف حصیر به عنوان یك مفپوش متناسب با شرایط زیستی و آب و هوائی از اقبال زیادی برخوردار بوده است .
انواع گیاهان موجود كاربرد های متفاوتی برای تولید محصولات مختلف دارند . منابع گیاهی هر یك برای ساختن محصول معینی به كار می روند . تولید كالاهائی نظیر حصیر ، جارو ، زنبیل ، سبد ، سفره و … از دیر باز در نواحی اطراف تالاب ، معمول بوده است . صنایع دستی به عنوان یكی از اشتغالات فرعی خانوار های روستائی و حتی شهری در كنار مشاغل اصلی از منابع درآمد قابل توجه آنان به شمار می آید . هرچند كه امروزه با عمومیت یافتن مصرف كالا های پلاستیكی ، صنایع دستی به ركود گرائیده ، لیكن توجه روزافزون به تولیدات دستی مخصوصاً در میان گروه های جوان می تواند بازار وسیع مصرف آن در گذشته را احیا كند . برای این منظور لازم است كمك های فنی و الگوئی و متناسب با فرهنگ مصرفی كشور در اختیار تولید كنندگان قرار گیرد .
نباید فراموش كرد كه شیوه تولید كالا های حصیری و تكنیك های به كار برده شده در تولید آن نسبت به گذشته تغییر چندانی نیافته است ، از این رو لازم است پا به پای تجدید تولید این محصولات ، نوعی كنترل كیفی و بهسازی مواد اولیه آن نیز صورت گیرد . تقویت و تشویق صنایع دستی متكی بر گیاهان مردابی می تواند به عنوان یكی از منابع درآمد مهم خانوار های روستائی ، به ویژه برای زنان و دختران در سنین فعال ، باشد . بدیهی است كه سازمان یابی توزیع آن از طریق شركت های تعاونی و برآوردن خدمات مورد نیاز متقابل از نكات برجسته توجه به این امر به شمار میرود . با حمایت از سنایع دستی حصیری كه سنت دیرینه ای در كناره های تالاب انزلی دارد نه تنها یك صنعت محلی و ملی احیا می شود بلكه فرهنگ مصرفی مردم ، از كالا های وارداتی مشابه به كالاهای محلی و كارآمد سوق داده شده ، بدین ترتیب اقتصاد ناحیه ای بیش از پیش تقویت می گردد.
حمل و نقل در تالاب :
قبل از آن كه حمل و نقل زمینی و استفاده از وسائط نقلیه موتوری عمومیت یابد حمل و نقل آبی در تالاب انزلی نه تنها اهمیت محلی داشت بلكه دارای ارزش برون مرزی نیز بود .
كشتیهای حامل كالا از بندرهای روسیه برای تخلیه بار و بارگیری كالاهای خود از طریق روگاه های موجود وارد تالاب شده خود را به پیربازار ( پیش بندر شهر رشت ) می رساندند و پس از تخلیه بارگیری مجدداً از همان راه به دریا باز می گشتند . با اتمام ساختمان اسكله و لنگرگاه انزلی و احداث موج شكن آن بتدریج رفت و آمد كشتی ها به داخل تالاب متوقف شد . در مقابل آمد و شد قایق ها برای حمل و نقل داخلی بویژه بعد از موتوریزه شدن قایق ها تشدید یافت . اهمیت ارتباطی تالاب ضمن دارا بودن ارزش اقتصادی به دلیل موتوریزه شدن آن صدمات و ضایعات زیست محیطی فراوانی به بار آورده است . رفت و آمد قایق های موتوری از یك طرف برای نقل و انتقال كالا ، ضرورتی اجتناب ناپذیر است . از طرف دیگر بسیاری از قایق ها برای گشت و گذار در تالاب در حركتند كه توجه به آنها نیز به جای خود حایز اهمیت است . هرچند كه هر دو مورد ، ارزش اقتصادی خود را دارد ، لیكن توجه به ایمنی و رعایت ضوابط زیست محیطی به ویژه از نظر ایجاد سر و صدا و یا آلودگی آب به روغن های سینگین و سبك نفتی از جمله مسائلی هستند كه در بهره گیری از توان اقتصادی حمل و نقل تالاب باید مورد توجه قرار گیرند.
برای جلوگیری از آسیب های احتمالی ناشی از سر و صدا و آلودگی شیمیایی حاصل از رفت و آمد قایق ها همچنین برای اینكه گردش امر ارتباطات آبی معمول بر روی تالاب در شكل خود دچار اختلال نگردد ، می توان مسیر های حمل و نقل و رفت و آمد قایق ها را با تهیه نقشه های مربوط بدان مشخص ساخت و هریك از مسیر ها را به مقاصد و هدف های معین اختصاص داد .
ارزش فراغتی و جهانگردی :
تالاب انزلی با جزایر متعدد خویش دارای چشم انداز بسیار زیبائی است كه مشتاقان طبیعت را به خود جلب می كند . وجود جاذبه های طبیعی در تالاب از یك سو و نیاز فزاینده شهر نشینان به استفاده از طبیعت از سوی دیگر كشش عظیمیمیان عرضه و تقاضای فراغتی در تالاب بوجود آورده است .
به راه انداختن برخی امكانات و تأسیسات مربوط به فعالیت های فراغتی در تالاب می تواند زمینه اشتغال فراوانی برای ساكنان كناره های تالاب فراهم سازد . توان جهانگردی و فراغتی موجود در تالاب را می توان با تقاضای عظیم آن در شهر های ساحلی گیلان و مازندران ارتباط داد و از آن برای بهبود شرایط زندگی و فعال تر كردن محیط اقتصادی تالاب استفاده كرد . حضور انبوه جمعیت مسافر و افراد غیر بومیمی تواند در به جریان انداختن چرخ های اقتصادی فعالیت در زمینه های حمل و نقل ، اقامت ، مصرف كالا های تولید و صنایع دستی و دیگر موارد ، بطور جدی مؤثر باشد.
سازماندهی سفر ها و گشت و گذار ها ، در صورت برخورداری از یك نظم سیستماتیك و برنامه ریزی اصولی می تواند انبوهی از فعل و انفعالات اقتصادی را به حركت در آورد و در زنجیره ای از مناسبات اقتصادی با یكدیگر قرار دهد .
لازمه تبدیل این توان بالقوه به توان بالفعل ، داشتن یك آگاهی درست از كم و كیف جریان های فراغتی و مستلزم ایجاد تأسیسات ساده ای در زمینه های خدماتی اقامتی و پذیرائی میباشد . بدیهی است با سرمایه گذاری اندك در زمینه های فوق و تشویق سرمایه های كوچك محلی و جلوگیری از انحصارات و اعمال نفوذ سرمایه های كلان برای سودبری فراوانمی توان اقتصاد ناحیه تالاب را از بعدی دیگر مورد استفاده قرار داد .
نظارت بر توزیع عادلانه امكانات و پراكندگی متناسب خدمات عرضه شده در زمینه های فراغتی و كنترل و هدایت درست ولی غیر مستقیم آن توسط مدیران ورزیده و كارآمد در سازمان مراكز ایرانگردی و جهانگردی از حساسیت ویژه ای برخوردار است . این بخش از فعالیت اقتصادی تالاب ، زمینه پایان ناپذیری از توان اقتصادی محیط است كه با گذر زمان ، بازدهی و حجم آن بیش از پیش تنوع و افزایش می یابد . بدیهی است كه سهم اشتغالات و حجم مبادله كالائی و خدمات را از طریق این بخش نباید نادیده گرفت . تقویت نقش فراغتی و جهانگردی تالاب از جمله سازنده ترین و كارآمد ترین بخش های اقتصادی آن به شمار می رود .
از آنچه كه گفته شد می توان نتیجه گرفت كه حفظ و نگهداری تالاب انزلی به عنوان یك سرمایه ملی و محلی نه یك وظیفه كه یك رسالت تاریخی برای تمام كسانی است كه خود را در قبال جامعه مسئول میدانند . زمینه های اشاره شده در این بخش ، فقط شاخص های عمده ای از توان های فراوان اقتصادی تالاب هستند . هرچه این زمینه ها بازتر شوند و حیات و فعالیت در آن گسترش یابد مسلماً زمینه های بهره برداری جدیدتری نیز به وجود خواهند آمد . تنها از طریق یك چنین شناختی است كه می توان محیط اقتصادی تالاب را به یك محیط فعال تبدیل كرد و با بهره گیری از امكانات آن ، تالاب را به دلیل نیاز وسیع بدان ، از آسیب و خطراتی كه متوجه آن است حفظ كرد .
رها كردن تالاب به حال خود یعنی پوشیده ماندن توان ها و ارزش های بالقوه موجود در آن و عدم استفاده از این توانها یعنی نشان دادن ضعف و انفعال فرهنگی و عجز در مقابل طبیعت و سرانجام كمك به مرگ تدریجی تالاب .
حركت در باز زنده سازی تالاب انزلی و جلوگیری از به هدر رفتن توان های اقتصادی عظیم آن پویشی است كه نشان دهنده قدرت خلاقیت و ابتكار انسان است . با بهره گیری از امكانات فنی وسیعی كه در اختیار داریم ، جای دارد با استفاده درست و اصولی از تالاب انزلی حیات آن را نیز در گردش طبیعی و دور از آلودگیهای ناشی از روند صنعتی شدن ، تداوم بخشید . رسیدن به چنین هدفی نه تنها به نیت خوب و حسن نظر زیاد ، بلكه به حوصله و مدیریت بنیادی و واقع گرایانه نیاز دارد.
