پیرو قراردادی كه در سال ۱۳۷۱ ه.ش بین سازمان میراث فرهنگی و پرویز بهزاد (پسر استاد حسین بهزاد) منعقد گردید تعداد ۲۸۹ اثر از آثار استاد حسین بهزاد “مینیاتور” در اختیار سازمان میراث فرهنگی قرار گرفت و مقرر گردید موزه ای با نام “موزه استاد بهزاد” جهت حفظ ، نمایش و پژوهش درآثار این هنرمند گرانقدرافتتاح گردد . به همین جهت ساختمانی در مجموعه ۱۱۰ هكتاری سعدآباد در نظر گرفته شد كه این بنا در اواخر دوره قاجار ساخته شده است و دردوره پهلوی اول با نام ” كاخ كرباسی ” دفتر كار و استراحتگاه پهلوی اول در سعدآباد بود و در دوره گذشته به عنوان اقامتگاه تابستانی رضا پهلوی از دوره كودكی تا نوجوانی با نام “كاخ ولیعهد ” مورد استفاده قرار می گرفت . این بنا پس از انقلاب، به مكانی جهت گردآوری وسایل برخی از كاخها تبدیل شده بود تا در سال ۱۳۷۲ ه.ش پس از انتخاب و تغییر كاربری آن جهت تبدیل به موزه بهزاد ، با ایجاد تغییرات در فضای داخلی رسما در ۲۸ اردیبهشت ۱۳۷۳ ه.ش به مناسبت صدمین سالگرد تولد استاد حسین بهزاد درروزجهانی موزه ها افتتاح گردید. این موزه از سال ۱۳۸۵ ه.ش به دلیل تغییردر سیستم تاسیساتی و الكتریكال ساختمان و نیز انجام برخی مرمت های لازم و مقاوم سازی بنا تعطیل شد و از سال ۱۳۹۱ ه.ش با شرایط بهتر و رعایت برخی از استانداردهای موزه ای مجددا به فعالیت خود ادامه داده است.همچنین این موزه در سال ۱۳۹۱ از سوی ایكوم (شورای جهانی موزه ها)در بخش “تلاش برای بقا” موزه نمونه شناخته شد و مورد تقدیر قرار گرفت.
موزه استاد بهزاد دارای پنج سالن با آثار متنوعی از طراحیهای مدادی و مركبی ، نگارگریهای رنگی با مضامین مختلف از دوره های چندگانه كاری هنرمند و استاد ارزشمند ، حسین بهزاد مینیاتور می باشد . این سالنها عبارتند از :
سالن شماره یك( آثار ترسیم شده درسبك مكاتب نگارگری ایرانی) : این سالن به نمایش آن دسته از آثار استاد كه درسبك مكاتب دوره صفویه و اواخر تیموری كار شده اختصاص دارد . آثاری نظیر چوگان بازی، شیرین و فرهاد كوه كن، زن بیاض به دست، مجلس درس حكیم عمرخیام
سالن شماره دو( آثار ملهم از اشعارشاعران ایرانی) : دراین سالن آن دسته از آثار استاد كه ملهم از ادبیات فارسی است نگهداری می شود. در این آثار، استاد با الهام از ابیات اشعار شاعرانی چون خیام، حافظ و مولانا به خلق آثاری زیبا پرداخته است.
سالن شماره سه (آثار ترسیم شده از فرهنگ مردم عامه) : این سالن به نمایش آثاری از آداب و رسوم و زندگی مردم اختصاص دارد. تابلوهایی از این دست عبارتند از : كَرَك بازان، رمال، عقدكنان، سقا، چوپان نی نواز و…
سالن شماره چهار( ترسیم چهره بزرگان در قالب نگارگری) : در این سالن به نقاشی های استاد از چهره مشاهیر و بزرگان اختصاص دارد. مانند: حافظ، سعدی،خیام ، مولانا،زكریای رازی و…..
سالن شماره پنج ( طراحی ها ): در این قسمت طراحی هایی از چهره های مختلف با حالاتی گوناگون و یا طراحی برخی از حیوانات به نمایش درآمده است.
زندگی نامه استاد حسین بهزاد مینیاتور:
استاد حسین بهزاد از مفاخر نگارگری ایران می باشد كه در اردیبهشت سال ۱۲۷۳ه.ش در محله روبنده دوزان تهران چشم به دنیا گشود. پدربزرگش میرزا لطف الله ، واعظ مسجد وكیل شیراز و پدرش میرزا فضل الله اصفهانی ، نقاش و قلمدان ساز زبردستی بود كه ساكن تهران شد. میرزا فضل الله،از كودكی متوجه استعداد و نبوغ پسرش حسین در نقاشی شد و به همین دلیل وی را در سن شش سالگی جهت یادگیری فنون این هنر نزد دوست هنرمند خود” ملاعلی قلمدان ساز” در مجمع الصنایع سپرد. حسین در مدت كوتاهی ، پدر و استاد خود را بر اثرشیوع بیماری وبا از دست داد و مادرش وی را به دست شاگرد ارشد ملا علی یعنی” حسن آقا پیكرنگار ” گمارد . وی در آنجا ضمن امرار معاش به سرعت فنون نگارگری را آموخت و به چنان مهارتی رسید كه در حجره استاد ، منیاتور های زیادی برای نقاشی توسط او سفارش داده می شد. به همین دلیل در سن ۱۸ سالگی تصمیم گرفت حجره ای در راسته توتون فروشان بازار اجاره كند و كار را به صورت مستقل دنبال نمود.در آن زمان او در سبك مكاتب صفوی ، آثاركمال الدین بهزاد و رضا عباسی كپی سازی می كردو در این كار به چنان مهارتی رسیده بود كه تشخیص كار او از اصل كار سخت می نمود.
حسین بهزاد در سن ۲۴ سالگی با دختری به نام سكینه مهرورزی ازدواج كرد و ثمره این زندگی پسری به نام پرویز بود كه با وجود اینكه او نیز استعداد نقاشی را از پدر به ارث برده بود ولی به دلیل سختیهایی كه حسین بهزاد در این راه متحمل شده بود اجازه رشد این استعداد را به پسرش نداد و او نتوانست راه پدر را ادامه دهد.
استاد حسین بهزاد در سال ۱۳۱۴ه.ش راهی فرانسه شد و سیزده ماه در آنجا به بررسی و تحقیق بر آثار نقاشان بزرگ دنیا در موزه لوور، گیمه و ورسای پرداخت و نتیجه این مطالعه و بررسی ، باعث ایجاد تحولی درفكرو روح او در جهت خلق ابداعاتی در هنر نگارگری ایران شد . استاد بهزاد گفته بود:” مطالعه من در سبكهای مختلف نقاشی ایرانی و خارجی بدین منظور بود تا سبكی بوجود بیاورم كه ضمن داشتن خصایص ایرانی با هنر روز دنیا نیز منطبق باشد.” تغییر و تحولاتی را كه توسط این استاد مسلم ایرانی در نگارگری بوجود آمد نه تنها الهام دهنده نگارگران هم عصر خود شد بلكه در واقع باعث نجات این هنرگردید كه سخت در ورطه تكرار و تقلید غوطه ور و در حال زوال بود . بدین ترتیب او توانست با این كار نه تنها نام خود بلكه نام این هنر ملی را دوباره در دنیا پرآوازه سازد. به طور مثال آندره مالرو، نویسنده هنرشناس و اندیشمند فرانسوی در سال ۱۹۵۵میلادی پس از بازدید از نمایشگاه او كه در موزه هنرهای مدرن پاریس به نمایش در آمده بود چنین گفت:” آثار بهزاد حیثیتی تازه به منیاتور ایران داد.” و یا به قول ژان كوكتو نابغه و هنرشناس فرانسوی كه معتقد بود:” بدون شك در عرصه هنرمنیاتور قرن ما از جهت قدرت طرح و رنگ آمیری تنها یك استاد وجود دارد و او حسین بهزاد هنرمند ایرانی است.”
این هنرمند گرانقدر طی عمر پر بارش نمایشگاه های متعددی در داخل و خارج از ایران برگزار نمود و آثار ارزشمند زیادی از خود بر جای نهاد كه ضمن تحسین همگان بسیاری از این آثار توسط مجموعه داران خصوصی و موزه ها، در نقاط مختلف دنیا خریداری شده و نگهداری می شود .
وی در شامگاه ۲۱ مهرماه ۱۳۴۷ ه.ش چشم از دنیا فرو بست و در ابن بابویه شهر ری به خاك سپرده شد.
ویژگیهای سبك استاد حسین بهزاد :
هر چند كه او معتقد به پیروی از سبك خاصی در نگارگری نبود ولی ابداعات و تغییرات ایجاد شده توسط او، بوجود آورنده سبك خاص وی بود كه در عین حال تاثیرگذار برآثار نگارگران هم عصر خودبوده است .
این ویژگیهای عبارتند از :
طرد چهره های مغولی و تبدیل آنها به چهره های كاملا ایرانی
رعایت اصول آناتومی در حدی كه به فرم اصلی كار لطمه نزند
رعایت قوانین مناظر و مرایا ( پرسپكتیو) به صورت بصری
حذف ریزه كاریهای اضافی و پرهیز از ایجاد شلوغی در طرح
تاكید بر طراحی و قدرت بخشیدن به خط با تند و كند كردن آنها
نشان دادن حالات درونی و روحی افراد به وضوح
استفاده از رنگهای محدود و یا درجه بندیهای یك رنگ در خلق آثار
استفاده از قلم گیری سفید بر زمینه تیره
خارج نمودن اندازه آثار از حد یك كتاب و مطرح نمودن آن به صورت تابلویی مستقل
۱۰. به كار گیری سوژه های جدید مانند به تصویر درآوردن چهره بزرگان علم و ادب وهنر و نیز ترسیم آداب و رسوم زندگی مردم
شاهزاده خانم قوش بدست اثر استاد حسین بهزاد مینیاتور
در گالری اول موزه استاد بهزاد اثری به نام شاهزاده خانم قوش بدست وجود دارد كه ابعاد آن ۴۸.۵×۳۳ با تشعیر و ۳۷.۷× ۳۳ بدون تشعیر می باشد. این اثر در سبك مكتب اصفهان به تصویر درآمده است و زنی اشرافی را نشان می دهد كه قوشی در دست دارد و ردایی نارنجی رنگ بلند به تن دارد كه به نقوش خطایی و اسلیمی مزین شده است در زیر این جامه بلوز سرمه ایی رنگی با گلهای ختایی و اسلیمی دیده می شود و شلوار پوشیده شده در زیر آن به رنگ آبی پررنگ بوده است كه با نقوش ختایی طلایی تزیین شده است .
به دور گردن این زن شالی سفید با حاشیه آبی دیده می شود . بر سر این زن تاج و كلاهی است كه نشانه اشرافی بودن اوست و خطوط اسلیمی و ختایی به طرز بسیار ظریف و هنرمندانه یی تزیین شده است و در دست راستش دستكشی دیده می شود كه بر روی آن قوشی ایستاده است و در پس زمینه دو كوه به رنگ آبی و بنفش روشن و سمت چپ شاهزاده خانم درخت چنار كوچك و سه درخت شكوفه كه پرنده هایی بر روی آن نشسته اند دیده می شود و در پایین پایش نهری كوچكی روان میباشد و گیاهان و گلهای متعددی بر روی زمین نقش بسته است.
این تصویر با پنج جدول كشیده شده در پیرامون آن محصور شده و یك حاشیه مادر كه دارای تشعیری مطلایی با نقوش حیوانی و گیاهی است كلیه این تصویر را در خود جای داده است.
معرفی اثر استاد حسین بهزاد مینیاتور
در گالری دوم موزه استاد بهزاد اثری به نام “هنگام سپیده دم خروس سحری” وجود دارد كه ابعاد آن ۷۵.۵× ۵۷ سانتی متر می باشد .
این اثر یكی از كارهای منحصربفرد استاد حسین بهزاد است كه زمینه های طراحی كار بر ویژگیهای نگارگری اثر غلبه داشته كه در مجموع طرح بسیار جذابی را ارائه می دهد كه این كار از آن دسته از آثار استاد بهزاد است كه با الهام از اشعار شاعران به تصویر درآمده منجمله حكیم عمر خیام كه می گوید:
هنگام سپیده دم خروس سحری دانی كه چرا همی كند نوحه گری
یعنی كه نمودند در آیینه صبح كز عمر شبی گذشت و تو بی خبری
شاعر در این شعر با نهیب به انسان او را آگاه می سازد كه عمرش در حال گذر است وی با بی خبری هیچ دركی از گذر عمر خود ندارد . استاد حسین بهزاد معنای برگرفته شده از شعر مذكور را به این ترتیب تصویر نموده است .
این اثر تشكیل شده است از دو رنگ آبی و كرم كه نیمی از تصویر آبی رنگ و نیمی دیگر به رنگ كرم ، رنگ آمیزی شده در قسمتهای كرم رنگ این اثر و تاحدودی بخشهای آبی رنگ، از خطوط سریع و كوتاه (اسكیس) كه یكی از ویژگیهای طراحی است استفاده شده است. در بخش كرم رنگ این اثر دو مرد و یك خروس و متكا و یك جام شراب كشیده شده است كه جوانی مدهوش سر به روی بالشتی گذاشته كه استاد بهزاد با استفاده از تجمع خطوط سریع در طراحی این جوان و محیط اطرافش توجه بیننده را به این موضوع جلب می كند . و جام شراب در این اثر به عنوان نمادی از مدهوشی جوان می باشد و روبروی این جوان مردی نشسته كه با خطوط منحنی كشیده شده است كه این پیرمرد و سر خروس به تصویر درآمده در كنار او هر دو عاملی برای نهیب زدن و هوشیار نمودن این مرد جوان می باشد.
ابیات نوشته شده در سمت راست تصویر، بقلم آقای حسین قهرمانی یكی از شاگردان استاد بهزاد به تحریر درآمده است و در سمت چپ در قسمت پایینی تصویر امضا استاد حسین بهزاد به تاریخ ۷/۱۰/۴۰ مشاهده می شود.
