چغامیش شهری از دوران پیش از اختراع خط است و قدمت آن به حدود ۵۰ قرن پیش از میلاد می رسد. چغامیش را باید نخستین مركز در ایران دانست كه خط و كتاب، اول بار در آنجا ظاهر شده است. این تپه های ارزشمند كه گنجینه تمدن های بسیار است به شماره ۴۸۷ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده اند.اما قدیمی‌ترین سند حاضر از دریانوردی ایرانیان سندی است از گل پخته كه در حفاری‌های ناحیه چغامیش دزفول به دست آمده و نشان می دهد این گویچه مربوط به دوران قبل از پیدایش خط باشد.این گوی گلی از اكتشافات دو استاد معتبر باستان شناسی یعنی پروفسور “دولوگارز” از دانشگاه شرقی دانشگاه شیكاگو و پروفسور “كانتور” استاد بخش زبان‌های خاور نزدیك دانشگاه كالیفرنیا است.قدیمی ترین سند از تاریخ موسیقی ایران ( و موسیقی جهان ) كه تا كنون به دست آمده مربوط به هزاره چهارم قبل از میلاد است كه تاریخ موسیقی ایران را به پنج هزار سال قبل می رساند. مهری كه در چغامیش دزفول كشف شده حاوی صحنه ای از اجرای موسیـقی در این دوره تاریـخی اسـت ( ۳۳۰۰-۳۱۰۰ ق.م )باستان شناسان امریكای كاوشهای خود را در تپه های چغامیش به سرپرستی پروفسور دلو گاز و خانم دكتر ” هلن كانتر ” از اساتید دانشگاه شیكاگو دانشگاه اغاز نمودند. انان توانستند در طول كاوش خود در سالهای ۱۹۶۱تا ۱۹۷۶ موفق شدند اثار و اشیاء ارزنده و توده های عظیمی از سفال دورهء پیدایش خط در تپهء چغامیش را كشف نمایند. چُغامیش یكی از مراكز مهم آغاز كتابت و شهرنشینی در ایران به شمار می رود و تعداد زیادی الواح گِلی ( شمارشی ) و قطعات و ظروف و كاسه های سفالی مشهور به ” لبه واریخته ” كه از سفالینه های شاخص دوره آغاز كتابت است ، از این تپه بدست آمده است .به دنبال كاوش های باستان شناسان خارجی در منطقه چُغامیش دزفول مُهری استوانه ای شكل كشف شد كه در نوع خود بی نظیر بود . این مُهر كه متعلق به هزاره ی چهارم قبل از میلاد است ، كُهن ترین اركستر جهان را نشان می دهد . ( پرفسور پینهاوس ) دلو گاز یكی از كافشان این مُهر درباره ی این اثر ارزشمند باستانی می گوید : ‹‹ این نخستین سندی است كه بشر از موسیقی به شكل هُنری سازمان یافته دارد .شهری از سپیده دم تاریخخانم ‹‹ هلن كانتر ›› از اعضای هیئت عملیات حفاری و باستان شناسی درباره ی كاوش های چُغامیش ضمن ایراد یك سخنرانی در تهران از تپه ی چغامیش دزفول به نام ‹‹ شهری از سپیده دم تاریخ ›› نام می برد كه روزنامه خبری صبح یكشنبه ۲۲ مهر ماه ۱۳۵۱ خلاصه ای از سخنرانی وی را منتشر نمودند . وی در بخشی از سخنرانی خود گفت : ‹‹ توجه انگیزی ….. این محل كه برخی از نقاط آن حفاری شده است در این واقعیت نهفته است كه از هفتمین هزاره ی پیش از عصر جدید تا شكوفایی كامل تمدن شوش فرهنگ هایی در این نقطه بی وقفه جانشین یكدیگر بوده اند . این تپه گنجینه ی كاملی است از اطلاعات و دانستنی های دوران گذشته این سرزمین از قاعده تا پایین تپه ، پانزده لایه روی هم قرار گرفته است . در زیر خاك زیرین آثاری از فرهنگ و تمدن و مدنیت در ۹ هزار سال پیش به چشم می خورد . ›› ( نگاهی به خوزستان ، ۱۷۹ )در واقع اگر بر فرض این تپه را مانند كیكی ببیریم و ان را از بالا به پایین نگاه كنیم به ترتیب به دورانهای مختلف زیر می رسیم :۱ – قبرستان دوره جدید كه با توجه به گمانه زنی های انجام گرفته متعلق به اواخر دوران ساسانی بودند.۲ – افته های دوره پارتیها۳ – یافته های دوره هخامنشیان كه از آن آثاری جالب توجه بدست آمد همچون گاو كوچكی كه بسیار شبیه گاوهای سرستونهای شناخته شده ی هخامنشی شوش بود.۴ – آثار عیلامیان۵ – یافته های دوره ی آغاز ادبیات نیز قابل تامل بودند همچون خانه ها و راه های سفالی آب۶ – یافته های دوره ی شوش میانی كه در آن آثار و مجسمه های فراوان یافت شد.۷ – لایه ی مربوط به زمان شوشان قدیم۸ – لایه ی مربوط به دوره ی شوشان آركائیك یا باستانی