وادان روستایی در دهستان جمع‌آبرود واقع در شهرستان دماوند استان تهران ایران است.این روستا در جنوب شرقی شهر دماوند و در فاصله هشتاد كیلومتری شرق تهران قرار دارد. رشته كوه قره آقاج كه در سرتاسر غرب روستا گسترش یافته‌است در اثر چین خوردگی آلپ – هیمالیا هم زمان با سلسه جبال البرز و زاگرس در اواخر دوره ترشیاری به وجود آمده‌است.
تاریخچه
قدمت این روستا و اولین آثار سكونت انسان در این منطقه بنا به برخی شواهد به سلسله مادها و حضور آن‌ها در حاشیه این روستا تعلق دارد كه به عنوان پایگاه تابستانی آن‌ها محسوب می‌شده‌است. وجود قلعه باستانی وادان در راستای قلعه‌های كوهان، فاژان، زرآباد، حاج عسگر، دزك، كیانی، سپید و درویش خود دلیلی بر این مدعاست. یكی از نوادر استراتژیكی كه در این قلعه‌ها رعایت شده‌است، آنكه قلعه‌ها در مكان‌هایی ایجاد گشته كه به راحتی در قدیم به وسیله نشانه‌های خاص خود همچون دود و آتش می‌توانستند یكدیگر را مطلع سازند. رعایت این استراتژی نشان از آن دارد كه مادها تابستان در حواشی رودخانه دائمی وادان سكنی می‌گزیدند، لهذا از آنجایی كه آب و هوای منطقه بسیار مساعد بوده‌است دامنه این سكونت بسیار وسیع بوده طوری كه از وادان شروع شده و تا ساران ادامه می‌یافت. این سلسه در فصل سرما در پایگاه‌های زمستانی خود در اطراف ایوانكی و گرمسار سكنی می‌گزیدند. سند دیگر اینكه در ۶ كیلومتری غرب وادان در مراتع متعلق به این روستا، منطقه‌ای وجود دارد تحت عنوان چشمه شاه. این محوطه باستانی دارای سه تپه طبیعی نسبتاً برجسته نسبت به تپه ماهورهای اطراف می‌باشد كه به فاصله نزدیك از یكدیگر دیده می‌شود. این منطقه باستانی به نام‌های دیگری همچون یورت شاه و تخت شاه نیز مشهور می‌باشد. اخیراً دربررسی‌های صورت گرفته در این محوطه، شواهد فرهنگی كه نشانگر استقراری بودن آن‌ها باشد به دست آمده كه در مرتفع‌ترین نقطه آن وجود داشته‌است. آنچه مسلم است تپه‌های باستانی چشمه شاه در دوران تاریخی، استقرار یافته‌است و نام‌هایی كه امروزه به این مكان اطلاق می‌شود شاید به لحاظ اهمیت آن بوده‌است. احتمال می‌رود این محوطه به عنوان اقامتگاه‌های تفریحی مورد استفاده و استقرار رؤسای ایلات و قبایل بوده و قدمت آن به قرون قبل از اسلام بازگردد. نكته دیگر اینكه در جبهه شرقی محوطه باستانی چشمه شاه و تقریباً به فاصله ۳ كیلومتر از این محل و در زیر قله كوه قرچ، مرتع و یورتی وجود دارد كه به بند امان مشهور می‌باشد ولی مردم از آن تحت عنوان بند حمام یاد می‌كنند و به جهت تسطیح توسط ماشین آلات سنگین، تمامی آثار فرهنگی آن از بین رفته‌است.
فلسفه نام وادان را این طور بیان می‌كنند كه پس از حادثه عاشورا، عده‌ای كه تعداد آن‌ها قریب به چهل نفر بوده در شمالی‌ترین منطقه وادان سكنی گزیدند كه جملگی شعیه مذهب بودند. در راستای سكنی گزیدن این افراد، عده‌ای نیز در فاصله ۲ هزار گزی جنوب روستا و بر روی یال‌های دامنه شمالی كوه‌های جنوب سكنی گزیدند كه بی دین و كافر بودند. این گروه اقدام به ساخت قلعه‌ای نمودند كه بعدها به نام قلعه كافر معروف گردید. این افراد جهت آبرسانی به محل اقامت خودشان نهر طویلی قریب به ۷۰۰۰ متر احداث كردند. وادان احتمالاً به معنای تمییز دادن و تشخیص دادن بین این دو گروه می‌باشد. این نام همچنان بر سر زبان‌ها جاری است. امروزه مردم در محاورات عامیانه خود وادان را «وان» می‌گویند كه بی‌شباهت به موقعیت روستا نمی‌باشد. زیرا وان به معنای چشمه و محل آب می‌باشد و در حقیقت سرچشمه رودخانه از این محل است.
زبان مردم وادان
زبان مردم وادان مخلوطی از زبان تاتی و فارسی امروزی است. این گویش مشابه سایر مناطق همجوار است.
طایفه ها
مردم این روستا عمدتاً به طوایف زیر تعلق دارند:
طایفه خراسانی (نور محمد بیك، خراسانی، ترقی، طرقی)
طایفه محمد قاسم (مرزبانی و جدیدی)
طایفه كربلایی ابراهیم (ابراهیمی، آسیابانی و حاج نور محمدی)
طایفه تمری‌ها ( فاتحی، امجدی، امامی و برهانی)
طایفه چهار براری‌ها (بطنی،مهدیانی،پیشرو، محمد نبی، امیر افشار، محسنی)
طایفه آخوند (كاظمی، ملامحمدی و یونسی)
طایفه یدالله ایها(ستاری و جمشیدی و فروغی و رجبعلی)
طایفه معصوم علی (معصومی، مطلبی و میرزایی)
از مفاخر این خطه می‌توان به استاد نصرت اله ابرهیمی (خسرو) و استاد بهنام ابراهیمی (وادانی) از بزرگان و ستارگان موسیقی ملی ایران اشاره نمود.
رودخانه ای معروف به رودخانه وادان كه از شمالی‌ترین بخش وادان سرچشمه گرفته در حركت دائمی خود به سمت جنوب از روستاهای تاسكین، وادان، كوهان، كیلان، ساران، دوآب و ویرانه عبور كرده و سرانجام به ایوانكی می‌ریزد. در گذشته‌ای نه چندان دور، آب این رودخانه به قدری بوده‌است كه الوارهای بریده شده از درختان تبریزی و بید در حواشی رودخانه را به وسیله جریان شدید آب این رودخانه انتقال می‌دادند ولیكن اخیراً به خصوص در فصل گرما و كشاورزی، آب این رودخانه محدود به مشروب نمودن اراضی كشاورزی وادان می‌شود. همان طور كه بیشتر اشاره گردید رودخانه وادان را به نام «وان» می‌شناسند كه در لغت‌نامه‌های فارسی به معنای سرچشمه و محل آب می‌باشد. البته به زودی بر روی این رودخانه سد خاكی به طول تاج ۲۵ متر و ذخیره آبی ۵/۳ میلیون متر مكعب احداث خواهد شد كه بالغ بر ۵۰۰۰ هزار هكتار از اراضی زیر دست این سد مشروب خواهد گردید.
غار : دخمه‌ای بزرگ در صخره‌های سنگی عظیمی در محله‌ای موسوم به زیركمر وجود دارد كه از آن تحت عنوان غار یاد می‌كنند. هرچند كه چشم‌انداز آن از دور دهنه غار وسیعی را نشان می‌دهد اما عمق آن به بیش از۴ متر نمی‌رسد. بیشتر شبیه دخمه بزرگی است كه به نظر می‌آید به وسیله دست آن را كنده باشند نه اینكه توسط عوامل طبیعی چون فرسایش، بدین شكل در آمده باشد. این غار به نام غار زیر كمر معروف بوده و به احتمال زیاد مربوط به زمان غارنشینی است.
بند : تنها بند معروف در منطقه وادان، بند امان می‌باشد كه مردم آن را به عنوان بند حمام می‌شناسند. سابقه این بند بسیار كهن می‌باشد. در گذشته‌ای نه چنان دور نیز بندی موسوم به بند آسیاب بوده كه كار انتقال آب برای آسیاب آبی را انجام می‌داده‌است.
آب معدنی : بنا به برخی حكایات و روایات از سوی ریش سپیدان روستا، چشمه‌ای بر روی كوه قوچعلی و در منطقه‌ای به نام آفتاب وجود داشته كه از آن به عنوان كمبود آب یاد می‌كردند. البته آثار آن هنوز پابرجاست و در بخشی از فصول سال آب اندكی از آن جاری می‌شود. قدما را عقیده بر آن بوده كه آب این چشمه مصرف دارویی داشته، رنگ آن تیره بوده و مزه گس داشته‌است.
بناهای تاریخی : چشمه شاه، قلعه كافر و قلعه وادان از بناهای بسیار كهن روستا می‌باشد كه شرح آن‌ها قبلاً گذشت. از دیگر بناهای تاریخی و مذهبی می‌توان از سقاخانهٔ حضرت ابوالفضل العباس (ع)نام برد. مردم روستا، ارادت خاصی به این مكان مقدس دارند. این ارادت به خاطر آن است كه مردم این روستا، معجزات فراوانی از این مكان سراغ دارند. اهالی برخی از نذورات خود را در این مكان مقدس ادا می‌نمایند.
بخش‌های وادان
خود روستای وادان از بخش‌هایی همچون: قلعه، ده، كهریزك، بالا حصار، بالا روبار، پایین روبار، سرباغ، شهرك آزادگان، شهرك بنیاد، زیر كمر و جدید تشكیل شده‌است. ولیكن حواشی روستا و چشمه آب‌های آن عبارت اند از :چهار چشمه، بند امان(حمام)، رزك، تولك، میشینی، ممشه، نی یك، چشم ابراهیم، تخت شاه، چشمه شاه، دلی، آبزه، رستم آباد، آب باریك، محدودیه، سفید خانیك، دو دره، مملی، قاسم بیگی، سرخ چشمه، جوزدار، سره قاسم و…كه بعضاً این مناطق تاریخچه خاص خودشان را دارند. به عنوان مثال پیر چنار در جوزدار.
پیر چنار : جوزدار در حدود دو كیلومتری غرب وادان واقع شده‌است. این منطقه بسیار بسیار وسیع می‌باشد. وجود دخمه‌هایی در این مكان خود دال بر این مدعاست كه در گذشته‌ای نه چندان دور، این منطقه یكی از قطب‌های تولید محصولات كشاورزی همچنین چراگاه تعداد بی شماری گاو و گوسفند بوده‌است. در وسط این منطقه وسیع، درخت چناری وجود دارد كه بنا به گفته اهالی قدمت آن به بیش از ۶ قرن می‌رسد. اهالی روستا، باور خاصی به آن دارند و در ایام خاصی به زیارت آن رفته و نذورات خود را ادا می‌نمایند. بر روی این درخت مردم دخیل‌های زیادی را بسته‌اند و بر این باورند كه سوزاندن چوب این درخت گناه می‌باشد. قدمت این درخت، فضایی را كه این درخت اشغال نموده و ارتفاع این درخت، یكی از جاذبه‌های طبیعی و دیدنی این روستا است.
امامزاده ها
امامزاده قاسم: این امامزاده هم‌اكنون در شمالی‌ترین منطقه وادان و ابتدای روستای تاسكین قرار دارد. هرچند كه هم‌اكنون جزءامامزاده‌های روستای تاسكین به شمار می‌آید ولی سابقاً این امامزاده جزء روستای وادان بوده‌است. در فرهنگ جغرافیایی ایران و در لغت‌نامه مرحوم علی اكبر دهخدا آمده، تعلق این امامزاده به وادان ذكر گردیده‌است. بنا به اظهارات سازمان میراث فرهنگی به نظر می‌رسد قدمت بنای این امامزاده به قرون ۶ یا ۷ هجری برگردد.
امامزاده زین‌العابدین ابن عقیل: كه در مرز بین وادان و محله كوهان قرار دارد، این بنا به همت سازمان میراث فرهنگی مرمت و بازسازی شده‌است. از آن جایی كه قبرستان مشترك محله كوهان و وادان نیز در جوار این امامزاده واقع شده‌است شبهای جمعه پذیرای خیل عظیمی از دلدادگان به ائمه اطهار می‌باشد. مضاف به اینكه گردهمایی اهالی محله كردر، محله كوهان و بیدك نیز در روز عاشورا در این محل می‌باشد. قدمت بنای این امامزاده به قرون ۸ یا ۹ هجری بر می‌گردد.
مسجد قدیمی: اگر چه تاریخ معتبر ساخت این مسجد هنوز مشخص نشده ولی تخمین زده می‌شود كه قدمت بالایی داشته‌است. شواهد نشان می‌دهد كه در بین سال‌های ۱۳۴۷ تا ۱۳۴۹ به كلی خراب و از نو ساخته شده‌است. ساختن مسجد جدید توسط دو فرد نیكوكار به نام‌های حاج آقا توسلی و حاج میرزا علی محمد كاظمی صورت پذیرفته است. همچنین به جهت روند روبه رشد جمعیت ۲ بار اضافه بنا گردیده و هم‌اكنون دارای ۷۰۰ متر زیر بنا می‌باشد. مضاف به اینكه بخش كوچكی از مسجد، حسینیه‌است كه متصل به آن می‌باشد.
