تپه ماهورهای هلوش مربوط به سده‌های اولیه دوران‌های تاریخی پس از اسلام است و در شهرستان پلدختر، بخش مركزی، دهستان جایدر، چسبیده به جنوب روستای هلوش واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۸ اسفند ۱۳۸۵ با شمارهٔ ثبت ۱۸۴۴۵ به‌عنوان یكی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. محدوده جغرافیایی حلوش یكی از روستاهایی است كه در استان لرستان در جنوب شهرستان پلدختر و در كنار پل باستانی گاومیشان واقع شده است. این روستا بالغ بر ۲۵۰۰ نفر جمعیت داشته و شغل اكثر ساكنان این روستا كشاورزی و دامپروری است.
اهالی این روستا با كشت محصولاتی از قبیل خیار، گوجه و گندم سهم زیادی از اقتصاد منطقه را به خود اختصاص داده اند. زمین های این روستا از لحاظ حاصلخیزی در ردیف بهترین زمین های منطقه بوده و همواره محصولات آن در میادین میوه و تره بار از شهرت و آوازه خاصی برخوردار می باشد. روستای حلوش از جنوب به رودخانه صیمره و كبیركوه در استان ایلام و از شمال به چل جایدر و شهرستان پلدختر و از طرف شرق به كوهای اطراف جاده اندیمشك و از طرف مغرب نیز به شهرستان دره شهر مشرف است.
وجه تسمه در مورد علت نامگذاری این روستا نظرات متعددی وجود دارد كه به بررسی آنها می پردازیم:
الف) عده ای بر این عقیده اند كه : در زمان ساسانیان برای ساختن پل باستانی گاومیشان از معماران كشورهای خارجی استفاده می كردند. این افراد برای گذران اوقات استراحت به روستاهای همجوار پل می رفتند. از جمله روستاهای اطراف این پل همین روستا بوده كه به خاطر داشتن افراد خونگرم و نیز طبیعت باصفا و زیبایی خاصی كه داشته است مهندسان و معماران آن زمان ره به طرف خود كشانده و آنها نیز به خاطر زیبایی آن، نام « هلوش » را بر آن نهاده اند. و از آن پس به این نام خوانده می شده است. اما قبل از آن چه نامی داشته است معلوم نیست و شاید هم چون تنها از یك قبله بوده اسم خاصی نداشته است. اما علیرغم تلاش ها و جستجوهای مكرر و زیاد در بین دایره المعارف ها و كتب دیگر، واژه ای بنام «هلوش» یافت نشده و فاقد هر معنا و مفهومی بوده و می توان با استناد به این كتب این نظریه را مردود اعلام كرد.
ب) نظریه دوم اینكه : در زمان های قدیم مردم برای تجارت از شهرستانهای دزفول و اطراف آن برای تجارت و امرار معاش به سمت غرب خود حركت می كرده اند. ولی در بین راه همواره مورد تهاجم دزدان قرار می گرفته اند. از جمله روستاهایی كه در اطراف این راه بوده اند روستای حلوش بوده كه آنها برای بی ارزش كردن این روستا به آن «هلش» به معنای « رهایش كن» نام نهاده اند. اما از آنجا كه در این مسیر روستاهای فراوانی وجود داشته و نیز با توجه به فاصله زیاد این روستا از راه ارتباطی و تجاری مذكور و همچنین زبانزد بودن و پیشینه تاریخی داشتن این روستا، این نظریه نیز كه در هیچ كتابی به ثبت نرسیده و تنها در بین اقوال شایع است نمی تواند وجاهت تاریخی داشته باشد و مردود اعلام شده است.
ج) اما نظریه سوم كه از جایگاه بهتری نسبت به دو نظریه دیگرذ برخوردار است اینكه: در زمان های بسیار دور در این منطقه كوه آتشفشان بزرگی وجود داشته كه منفجر شده و گدازه های آن به اطراف پراكنده شده اند. پس از گذشت سال ها از این ماجرا، از اولین روستاهایی كه در حاشیه این گدازه های پخش شده بوجود آمده همین روستا بوده كه در ابتدا از آن به عنوان « حول و حوش» یا كرده اند كه بعدها به خاطر سهولت تلفظ ، به « حلوش » تغییر نام یافته است. واژه ی حلوش را می توان در دایره المعارف بزرگ جهان نیز یافت. در جلوی نام آن نوشته شده: ((( حلوش: مخفف كلمه حول و حوش به معنای حوالی – نام محلی است.))) . همچنین در لغت نامه دهخدا تحت این عنوان آمده است: دهی است از دهستان بالاگریوه بخش ملاوی شهرستان خرم آباد. ناحیه ای است واقع در تپه ماهور، گرمسیر و مالاریایی . دارای ۲۰۰ تن سكنه میباشد. اهالی فارسی زبانند. از چشمه حلوش مشروب میشود.محصولاتش غلات و لبنیات است . اهالی به كشاورزی و گله داری گذران میكنند. راه آن مالرو است .
ساكنین از طایفه میررضائی هستند. (از فرهنگ جغرافیائی ایران ج ۶). البته این تعریف مربوط به چند سال قبل می باشد. هم اكنون جمعیت آن بالغ بر ۲۵۰۰ نفر، در حدود ۴۵۰ خانوار بوده و دارای راه آسفالته، خیابان كشی شده و همچنین از نعمت آب، برق، تلفن، پست بانك، دبیرستان، بهداری و … برخوردار است. حلوش یا هلوش با توجه به مطالب بالا و تأیید نام حلوش و رجحان آن بر دیگر نظریه ها، باید متذكر شد كه طرز نوشتار صحیح آن « حلوش » است نه « هلوش».
اما متأسفانه اكثراً بدون داشتن هیچ دلیل و مدركی مستند آن را به صورت هلوش می نویسند در حالی كه كاملاً غلط بوده و اصل آن « حلوش» است. این تپه در ۱ كیلومتری غرب روستای هِلُوش در فاصله ی ۱۰۰ متری دره بسیارعمیق رود سیمره قرار گرفته و حدود ۵/۰ هكتار مساحت دارد. محوطه در سطح یك تپه مرتفع و طبیعی قرار دارد و دربرگیرنده یك دوره استقراری اوروكی است. این استقرار بر دشت پایین دست و اطراف رود سیمره و همچنین استقرار اوروكی هلوش كاملا مشرف است. در سطح تپه سفالهای نخودی با آمیز? تركیبی معدنی – گیاهی با تزئین نقش طنابی شكل فشار انگشتی در زیر لبه متعلق به دوره اوروك پیدا میشود. ضلع جنوبی محوطه باغی خشكیده دیده می شود. ضلع غربی محوطه نیز به كشت غلات اختصاص داده شده است كه نهایتا بواسطه دره ای به رود سیمره می رسد.در شمال محوطه نیز فعالیت های كشاورزی صورت می گیرد.
