در زمان هایی نه چندان دور، مردم ایران برای استقبال از ماه رمضان آداب و آیین بخصوصی داشتند. آدابی چون نقاره زنی، كلوخ اندازون، ، خاك گیری، بازسازی و نوسازی مساجد و قالی های آنها، ریزه خوانی و مناجات خوانی. هرچند هنوز گوشه هایی از این آداب و رسوم هنوز در برخی مناطق به چشم می خورد اما به نظر می رسد زندگی شهری و اقتضائات آن مجال پرداختن به این سنت های زیبا را از مردم این دیار ستانده است. آیین زیبای نقاره زنی در شب حلول ماه رمضان یكی از سنت هایی است كه از زمان ایران باستان رواج داشته و پس از ورود اعراب به ایران رنگ و بوی اسلامی به خود گرفته است. سال گذشته به مناسبت حلول ماه رمضان، پس از مدت ها بار دیگر سنت نقاره زنی احیا شد تا مردم امروز را به تامل در دقایق مناسك و رسوم گذشته وادارد. مراسم نقاره زنی با طبالی همراه است و انسان با شنیدن نوای آن حس می كند حتی در موسیقی كوبشی ایرانی نیز حسی حزین سیلان دارد، صدا با گوش جان ها آشناست و یاد غم غریبی را در دل زنده می كند. دكتر «اردشیر صالح پور» مدرس دانشگاه هنر درباره سنت «نقاره زنی» می گوید: «سنت نقاره زنی به ایران باستان باز می گردد، حرمت و تقدس خورشید همواره برای ایرانیان مد نظر بوده و هر گاه هنگام غروب خورشید به چاهسار مغرب فرو می رفته همواره از بیم این كه مبادا برنیاید، تشویشی در دل آنها ایجاد می شد و برای ازدیاد نور و بركت خورشید، شروع به نقاره زنی می كردند. بعدها همواره در كسوف و خسوف هم بر طبل های برنجی می كوفتند و این تصور عامیانه را داشتند كه خورشید در خلق اژدهای شب فرو رفته و شب دارد او را می بلعد .» وی با اشاره به تاریخ و قدمت برگزاری این مراسم از قول هرودوت، مورخ یونانی می افزاید: «نقاره زنی به هنگام جنگ یكی از سنت های رایج هخامنشیان بوده و در دوره ساسانیان با كرنا نوازی همراه بوده است. پس از اسلام، دیلمیان اولین حكومت اسلامی هستند كه خلفای بغداد را وادار می كنند از آیین نقاره نوازی به گاه اذان و شامگاه و صبحگاه استفاده كنند و این نخستین آمیزه فرهنگ ایرانی و اسلامی است. این سنت تداوم پیدا می كند و این دو نوبت نوازی (شامگاه و صبحگاه) به سه نوبت و چهار و پنج نوبت می رسد .» دكتر صالح پور در ادامه با اشاره به این كه این سنت تا قرن دهم كم كم فراموش شد، به احیای مجدد آن در دوره صفویان اشاره می كند و می افزاید: «در دوره صفویان كه یك حكومت مذهبی سر كار می آید از نقاره زنی برای تهییج لشگر استفاده می شود. در دوره قاجار شاهد توجه جدی به نقاره زنی هستیم كه در میدان ارگ سلطنتی ناصرالدین شاه سر در نقاره ای است كه آن جا نقاره می نواختند .» سال گذشته به مناسبت افتتاح سر در باغ ملی و همزمانی آن با حلول ماه مبارك رمضان نقاره نواخته شد. آیا این سنت زیبا تداوم پیدا می كند؟ مراسم پیشواز در شهرستان ها شهرستان های ایران هر كدام سنت ها و آیین های ویژه ای برای ماه مبارك رمضان دارند. «ابوالقاسم فقیری» محقق فرهنگ عامه در این مورد به آداب مردم شیراز اشاره می كند: «شیرازی ها، آخرین جمعه ماه شعبان را كلوخ اندازون گویند. در این روز رسم است كه مردم دسته دسته به گردشگاه های اطراف شهر می روند و آن روز را با خوشی به شام می رسانند. چون باور دارند كه ماه مبارك رمضان، ماه عبادت است و در این ماه تنها باید عبادت كرد.» از چند روز مانده به ماه رمضان، بعضی از خانواده ها نذر دارند و افطاری می دهند و بیشتر میهمانی ها به شكل افطاری برگزار می شود. همچنین رسم است كه پس از افطار، مردم به دید و بازدید می روند و گاهی تا وقت سحر دور هم می نشینند، صحبت می كنند و شب چره ای شامل تنقلاتی مانند رنگینك، زولبیا و بامیه می خورند.» در همین شیراز، خانواده هایی كه دختری را شوهر داده باشند، در اولین ماه رمضان پس از عروسی، خود را موظف می دانند تا افطاری كاملی به نام «روز والون» تهیه كنند و همراه با گلی برای عروس بفرستند، در شیراز از هر نوع هدیه عروس را گلی می گویند. «رمضان خوانی» یا «الله رمضونی» نیز یكی از سرگرمی های بچه ها و جوانان در ایام ماه مبارك رمضان در برخی از مناطق كشور است . دكتر «محمد مهدی ناصح» درباره نحوه اجرای این رسم در خراسان به ویژه در شهر بیرجند چنین توضیح می دهد: «كودكان و نوجوانان در ایام ماه رمضان در گروه های مختلف و تحت سرپرستی یك نفر به در منازل می روند و با خواندن شعرهایی، از صاحب خانه تقاضای شیرینی و خوردنی می كنند، شعرهایی كه در این مراسم خوانده می شود به نام رمضانی مشهور است و معمولا توسط سرگروه خوانده می شود .» مردم گیلان چند روز قبل آغاز ماه مبارك رمضان با روزه داری به پیشوازاین ماه مبارك می روند كه در اصطلاح محلی به آن آیین« پیشاشو » گفته می شود. درماه مبارك رمضان سفره خانواده های گیلانی نیز نسبت به ماههای دیگر سال تغییرمی كند و غذاهای مقوی جای غذاهای كم پروتئین را می گیرد. بسیاری از خانواده های گیلانی در این ماه برای افطار یك نوع شیرینی محلی تهیه می كنندكه به آن “رشته و خوشكار” می گویند. در پخت این نوع شیرینی ازآرد برنج ، شكر ، مغز گردو و ادویه جات معطر استفاده می شود و استفاده از آن به دلیل برخورداری از گلوكز و پروتئین گیاهی موجود در مغر گردو بسیار نیرو بخش است. غذاهای ماه رمضان در هر گوشه از ایران زمین، مردم هر خطه در ماه رمضان، غذاهای خاصی می پزند و برای افطار و سحر تدارك ویژه ای می بینند. «سید احمد وكیلیان» مدیر مسئول فصلنامه «فرهنگ مردم» در این باره می گوید: «زمانی كه هنوز دكان نانوایی در شهرها نبود، مردم در خانه ها نان می پختند، به طور مثال در شهر اصطهبانات فارس، هفت نوع نان مانند نان های جو، ذرت و بلوط برای سحر و افطار طبخ می شد كه از نان های سبك تر برای افطار و از برخی دیگر برای سحر استفاده می كردند. همچنین در این شهر هفت نوع اشكنه نیز برای ماه رمضان پخته می شد مانند اشكنه های شمبلیله، بابونه، گشنیز، باقلا و …… وی می افزاید: «آتش نیز یكی از غذاهای سنتی ماه رمضان است و انواع مختلفی دارد. آش بی بی سه شنبه در جهرم فارس، آش روزه در برد سیر كرمان، آتش قره میخ دردره گز خراسان و آش قونبید در قم، هر یك به شكل و شیوه خاصی پخته می شود.» از دیگر غذاهای ماه رمضان می توان از آبگوشت مرغ در كازرون، برنج بلغور در كالتان، پشت اسمی در جهرم، پنیر كوزه در قزوین،ته تالی در اراك، ترشی تره در كته سر خمام، تیره در سهران طالقان، چنگال لور در اصطهبانات فارس و حلالی در اسماهور الیگودرز نام برد. همچنین ایماج از جمله خوراكی های سفره افطار در قزوین است كه با خرده های نان خشك، پنیر و گردو درست می شود . آداب تركمن ها در ماه رمضان تركمن ها در ایام ماه مبارك رمضان آداب و رسوم مخصوص خود را برگزار می كنند. آداب و رسومی چون؛ نماز تراویح، روز خانه تكانی، روز شیرینی پزان و نماز عید سعید فطر كه خود آیین ویژه ای دارد. یكی از جالب ترین رسوم تركمن ها، تهیه جهیزیه دختران در شب های ماه مبارك است. در این شب ها دختران جوان و دم بخت تركمنی تا سحر بیدار می مانند و به دوخت و دوز جهیزیه مشغول می شوند. هر دختر باید ۴۰ عدد پیراهن بلند تركمنی و ۴۰ عدد «نقش بالاق» یا شلوار هفت تكه تركمنی به عنوام جهیزیه به خانه شوهر ببرد و همه این ها را باید با دست های خود دوخته باشد. همچنین در شب های قدر برای دخترانی كه تازه نامزد شده اند و یا نوعروسانی كه پیش از ماه مبارك رمضان به خانه بخت رفته اند شیرینی مخصوصی فرستاده می شود. علاوه بر این در شب «یا رمضان» امام جماعت مسجد یا یكی از طلبه ها همراه گروهی از جماعت به خانه ها سر می زند و مقابل در هر خانه ۳ بار غزل مخصوص شب قدر را می خواند.