مسجد جامع نو ( امیرچخماق )

امیر جلال الدین چخماق از سرداران و امرا شاهرخ تیموری و حاكم یزد با همكاری همسر خود فاطمه خاتون در جهت آبادانی یزد مجموعه ای شامل تكیه، میدان، حمام، كاروانسراها، خانقاه، قنادخانه، چاه، آب سرد . از همه مهمتر مسجد امیر چخماق را بنیان نهادند. سنگ نصب شده در كرباس مسجد به طرف میدان و نثر وقفنامه بر آن به خط نسخ، شبكه های ظریف از كاشی های معرق دور خارجی گنبد محراب صفه اصلی با طاقنمای مقرتس كاری و این مسجد را از نظر مرتبه زیبایی بعد از مسجد جامع قرار داده است. این بنا مسجد جامع نو نیز نامیده شده است. این مجموعه در قرن هشتم هجری قمری بنا نهاده شده است.
مجموعه امیر چخماق كه یكی از شاخص ترین مجموعه‌های تاریخی شهر یزد محسوب می‌شود تقریباً در وسط بافت قدیمی شهر واقع شده و یكی از نقاط سوق الجیشی و مهم یزد محسوب می‌شود.

این مجموعه با ارزش كه نقطه خیابان‌های اصلی شهر است شامل مسجد، تكیه، بقعه ستی فاطمه، بازارچه حاجی قنبر، آب انبار ستی فاطمه، نخل و آب انبار تكیه امیر چخماق می‌باشد. این مجموعه از آثار قرن نهم هجری است كه امیر جلال‌الدین چخماق از سرداران و امرای شاهرخ تیموری هنگامی كه به حكومیت یزد رسید با همكاری همسر خود ستی فاطمه خاتون برای آبادانی، شهر آن را بنیان نهاد.
بانیان در شمال مسجد، میدانی ایجاد كردند كه هم اكنون پابرجاست و مركز شهر یزد است. این میدان در عصر صفوی هم به همین نام شهرت داشت. در زمان شاه عباس برخی از این آثار احیاء شده است، از جمله چهار سوقی بر روی كاروانسرا ساخته شده است. اوایل قرن سیزدهم هجری میدان جلوی مسجد و سردر بازار تبدیل به حسینیه شده ‌است . البته آنچه مسلم است در آن زمان، این مكان نقش حسینیه را نداشته، چون ساخت چنین فضاهایی از زمان صفویه به بعد در ایران رواج پیدا كرده است.
در شرق میدان ا میر چخماق، بازاری به نام حاجی قنبر وجود دارد. این بازار از بناهای نظام‌الدین حاجی قنبر جهانشاهی است. این شخص كه به امر جهانشاه قره قریونلو به حكومت یزد رسیده بود آثار دیگری هم در یزد بنا كرد. بعدها بر سر در بازار بنای زیبا و بلندی به اسلوب بناهای موجود در تكیـه‌های یزد سـاخته شد. این بنـای عظیـم یكی از معـرف‌های شهر یزد است و هنگـامی كه می‌گوینـد ” میرچخماق” مرادشان همین بناست در حالی كه از آثر امیر چخماق نیست. مسجد امیر چخماق كه در تاریخ‏های یزد به نام مسجد جامع نو نیز خوانده شده است .در دوره صفویه به همت امیر جلال الدین چخماق شامی حاكم یزد از امراء و سرداران و مقرب درگاه شاهرخ و زن او ستی (بی بی) فاطمه خاتون احداث شده است. این مسجد در سال ??? هـ.ق به پایان رسید و از حیث زیبایی، وسعت، اهمیت و اعتبار بعد از مسجد جامع شهر قرار دارد در توصیف این مسجد باید گفت كه در كریاس (ساختمان جلوی درب وروردی) مسجد به میدان میر چخماق باز می‏شود، سنگی نصب گردیده كه بر آن متن وقفنامه‏ای به خط نسخ نقر شده است.
در طرف راهروی شمالی كه از درب كریاس به صحن وارد می‏شود، شبكه‏هایی ظریف از كاشی‏های معرق در پنجره‏ها نصب شده‏اند. قسمتی از سردر صفحه ایوان كاشیكاری معرق شده است و جرزهای آن آجری رنگ می‏باشد. دور خارجی گنبد و بر كمربند آن عبارت “السلطان ظل الله….” به كوفی بنایی تكرارشده است.
محراب صحنه اصلی از كاشی معرق است با ساختمانی مقرنس كاری كه در وسط آن سنگ مرمر بسیار خوشتراشی به اندازه ?/?? * ?/?? متر نصب شده است. و در وسط منقرص كاری یك گل مربع به اندازه ?? * ?? سانتیمتر نصب است و در دست چپ ایران، یك سنگ مرمر به اندازه ?? * ?? سانتیمتر نصب شده است. سر در شرقی مسجد دارای كتیبه‏ای از كاشی معرق به خط ثلث محمد الحكیم است.گنبد مسجد خمیده و تركدار است با كاشی سبز رنگ كاشی شده و پیرامون آن نیز كتیبه‏ای به خط كوفی قرار دارد.
مسجد میر چخماق با كاشی‌های معرق و طاق‌های مقرنس اثری است كه از نظر مرتبه زیبایی بعد از مسجد جامع قراردارد و به مسجد جامع نو نیز معروف است. در این مجموعه دو آب انبار به نام‌های ستی فاطمه و تكیه امیر چخماق (آب انبار حاجی قنبر) وجود دارد كه آب انبار ستی فاطمه در كوچه شیخ اسداله در ضلع جنوبی میدان امیر چخماق قرار گرفته و مربوط به دوره صفویه است. در حالی كه آب انبار تكیه امیر چخماق در حد فاصله تكیه و بازارچه حاجی قنبر واقع شده و احتمالاً قدمت آن نیز به دوره صفویه می‌رسد. این آب انبار در حال حاضر به عنوان موزه آب مورد استفاده قرار می‌گیرد.