نِیشابور یكی از شهرهای استان خراسان رضوی در شرق ایران می‌باشد.این شهر از مراكز فرهنگی، گردشگری، صنعتی و تاریخی استان خراسان رضوی و ایران است. شهر نیشابور مركز شهرستان نیشابور است.
تاریخچه:
بنای این شهر را از شاهپور اول دانسته اند و آن را یكی از چهار شهر بزرگ خراسان قدیم گفته اند. در دوره یزدگرد دوم (۴۳۸ – ۴۵۷ م .) نیشابور مدتی محل اقامت او بوده است . در دوره آخر حكومت ساسانیان ظاهراً نیشابور اهمیت اولین را از دست داده است ،زیرا نام آن شهر به ندرت دیده می شود. مسلمانان در حكومت عثمان بن عفان (۲۶-۳۵ ه” .ق.) به صلح بدانجا درآمدند. در دوره طاهریان و سامانیان نیشابور از نو موقعیت دیرین خود را به دست آورد. در اواخر حكومت مسعودغزنوی كه سلجوقیان به مشرق ایران هجوم آوردند طغرل این شهر را مقر خود ساخت . در دوره حكومت سنجر نیشابور مورد هجوم غزان واقع شد (۵۴۸ ه” .ق). یاقوت نویسد غزان هر كه را در این شهر یافتند كشتند و مال او راگرفتند و شهر را آتش زدند. سپس یكی از غلامان سنجر به نام موید به نیشابور درآمد و مدرم را در یكی از محلات آن كه شادیاخ نام داشت سكونت داد و شهر را آبادان كرد و باروئی بر گرد آن برآورد. اندك اندك نیشابور آبادان می شد كه دیگر بار با هجوم مغولان (۶۱۸ ه” .ق.)ویران گردید. یاقوت كه خود معاصر با مغولان بوده است چنین آرد: در حمله مغول مردمی كه از شهرهای خراسان گریخته بودند در نیشابور گرد آمدند و این شهر را برای سكونت خود استوار ساختند. مغولان شهر را محاصره كردند. یكی از مردم نیشابور تیری افكند و داماد چنگیزخان را بكشت . چنگیزخان خود عازم تسخیر نیشابور شد و این شهر را بگرفت و مغولان هر موجود زنده كه یافتند بكشتند و شهر را با خاك یكسان كردند. درباره جمعیت نیشابور در این عهد سخن را به مبالغت كشانده اند چنانكه عده ای مردم شهر را دوهزارنوشته اند كه پیداست بر اساسی نیست ولی هرگاه شمار مردم مقیم آن را در عصر پس از غزان با مردمی كه از شهرهای مختلف خراسان بدانجا گریخته بودند در نظر گیریم عددی بزرگ خواهد شد. پس از حمله مغول دیگر هیچ گاه نیشابور نتوانست مقام گذشته خود را به دست آورد. گذشته از قبر خیام و شیخ عطار كه در نزدیكی این شهر واقع است ، بنای امامزاده محروق را باید نام برد. این بنا از آثار قرن هشتم هجری است و گنبدی عالی و كاشی كاری های بسیار زیبا دارد.
موقعیت جغرافیایی:
نیشابور یكی از شهرهای مهم استان چهارم ایران است و محدود است از طرف شمال به كوه بینالود، از غرب به شهرستان سبزوار، از شرق به بخش فریمان از شهرستان مشهد و بخش كدكن از شهرستان تربت حیدریه و از جنوب به شهرستان كاشمر.
جمعیت:
جمعیت این شهر بنا بر سرشماری نفوس و مسكن سال ۱۳۸۵ برابر ۲۰۵,۹۷۲ نفر بوده‌است كه پس از شهرهای مشهد و سبزوار، سومین شهر پرجمعیت استان خراسان رضوی به شمار می‌آید و سی و هفتمین شهر پرجمعیت ایران به حساب می‌آید.
گویش:
گویش این شهر گویشی منحصر بفرد و خاص است.در این گویش كلمات اصیل فارسی به وفور دیده می‌شود.
نشریات:
هفته نامه صبح نیشابور اولین نشریه محلی خراسان، هفته نامه شادیاخ و هفته نامه خیام نامه در سطح محلی و استانی منتشر می‌شوند.
مراكز علمی:
دانشگاه علوم پزشكی نیشابور
آموزشكده فنی پسران
آموزشكده كشاورزی شهید رجایی
دانشكده پرستاری
دانشكده هنر
دانشگاه آزاد اسلامی
دانشگاه پیام نور
انجمن سینمای جوانان ایران دفتر نیشابور
پژوهش سرای دانش آموزی(پدان)
سازمان مدیریت صنعتی
موسسه آموزشی زبانسرای تهران نمایندگی نیشابور
مركز تربیت معلم دانشور (آموزش عالی فرهنگیان)
آموزشكده عالی فنی و حرفه‌ای سما – واحد نیشابور
آموزشكده فنی وحرفه‌ای دختران نیشابور
گردشگری:
نیشابور دارای بناهای تاریخی و مراكز گردشگری زیادی است كه از جمله می‌توان به آرامگاه كمال‌الملك، آرامگاه خیام، آرامگاه عطار، امامزاده محروق وابراهیم، بی‌بی شطیطه، و قدمگاه نیشابور اشاره كرد. زیباترین گردشگاه‌های نیشابور در دامنه رشته‌كوه‌های البرز قرار دارند، از جمله می‌توان به روستاهای دیزباد، خرو، درود و حصار بوژان و غار و كوه ابراهیم ادهم در اطراف باغرود و همچنین اردوگاه تربیتی كشوری شهیدرجایی (باغرود) اشاره كرد. نیشابور بر سر راه تهران به مشهد واقع شده است و فاصله آن نسبت به شهرهای اطراف به شرح زیر است : تا تهران ۷۷۶، تا مشهد ۱۱۷ و تا سبزوار ۱۱۶ كیلومتر است.
ره‌آورد نیشابور:
ریواس
فیروزه‌ی نیشابور
فرش دستی و قالیچه
مشاهیر و برگزیدگان:
خیام
عطار نیشابوری
فضل بن شاذان
بی‌بی شطیطه
امید مجد
پرویز مشكاتیان
حسین صادقی
یغمای نیشابوری
ژولیده نیشابوری
فریدون جنیدی
فریدون گرایلی
محمد پروانه
محمد رضا شفیعی كدكنی
ژولیده نیشابوری
مشاهیر مسافر قبل از حمله مغول:
یزدگرد دوم
قباد پادشاه ساسانی
یزدگرد سوم
ابومسلم خراسانی
المهدی خلیفه عباسی
هارون الرشید
ابوتمام حبیب بن اوس الطایی
علی بن موسی الرضا
دیباج
ابن بابویه
حسن صباح
خواجه نظام الملك
ناصر خسرو
سلطان محمد خوارزمشاه
مولوی
خواجه نصیرطوسی
ابوسعید ابوالخیر
امامزاده محروق
مشاهیر مسافر معاصر:
محمد حسین شهریار
كمال‌الملك
محمد علی دادور فرهاد اصفهانی
بی ریای گیلانی
