شهرستان خرمشهر كه در گذشته به نام «بندر محمره» معروف بود، از دو قرن قبل به دلیل اهمیت سوق‌الجیشی فوق‌العاده مورد توجه استعمارگران قرار گرفت و (تاكنون) چندین بار به اشغال قوای خارجی در آمده است. امپراطوری عثمانی در سال هزار و هشتصد و هشتاد و سه میلادی، انگلیسی‌ها در سال هزار و هشتصد و پنجاه و هفت میلادی و ارتش متجاوز بعث عراق در سال هزار و سیصد و پنجاه و نه خورشیدی خرمشهر را اشغال كرده‌اند.
استرنج در كتاب سرزمین‌های خلافت شرقی درباره بندر خرمشهر (محمره) می‌نویسد: «بندر محمره» (خرمشهر) در كنار نهر حفار در جای سابق شهر بیان واقع شده است. نهر حفار نواحی بالای شط‌العرب (اروند رود) را به دو قسمت بالای كارون متصل می‌كند. یاقوت، جزیره بزرگ را كه بین دو شط یعنی شط‌العرب و كارون واقع شده «میان رودان» نام داده است.
مقدسی می‌گوید: این جزیره باتلاقی است كه در یك زاویه آن كنار دریا شهر عبادان است و در زاویه دیگر در مصب شط كارون بندر سلیمان واقع شده است. كشف نفت در قرن نوزده و مجاورت خرمشهر با آبادان كه بعدا پالایشگاه مدرنی در آن ساخته شد، اهمیت آن را دو چندان كرده است. رودخانه اروند‌رود یكی از مراكز دیدنی این شهر می‌باشد.
مكان های دیدنی و تاریخی
از محوطه‌های تاریخی‌منطقه‌می‌توان‌به بندرسرق‌كه مركز صادرات شیشه و مصنوعات سفالی و دستی است، اشاره كرد. شهرك ولی عصر، ساختمان هلال احمر، مسجد ولی عصر، كاخ فیلیه و مسجد جامع خرمشهر از دیگر آثار دیدنی شهرستان خرم شهر به شمار می‌آیند.
صنایع و معادن
تا پیش از جنگ تحمیلی، خرمشهر به دلیل موقعیت جغرافیایی و بازرگانی و ارتباط با دریای آزاد ثروت عظیمی را در خود جای داده بود. وجود تجارت‌خانه های بزرگ و نمایندگی شركت های بزرگ كشتی‌رانی، به خرمشهر چهره یك بندر بین المللی بخشیده بود و ساكنانش به زبان فارسی، عربی و دیگر زبان های خارجی آشنایی داشتند. عموما ساكنان این شهر به كار در بخش های خدمات، كشاورزی (خرما و مركبات) و صنایع (باغبانی، حصیربافی و صنایع دیگر) مشغول بودند، در نتیجه توسعه حمل ونقل و ساخت بارانداز افزایش یافت. ایجاد تاسیسات نفتی در خوزستان باعث ترقی و رونق اقتصادی فوق‌العاده منطقه شد اما جنگ نابرابر سال ۱۹۸۰ به این شهرستان آسیب رسانده و چهره شهر خرمشهر را كه عروس شهرهای خوزستان لقب داشت به كلی تغییر داد. امروزه شهربازسازی كامل شده و علاوه بر زیبایی های تاریخی و باستانی آن موزه جنگ نیز در آن به نمایش در آمده و عموم مردم خرمشهر با آسایش و راحتی، به سامان بخشیدن وضعیت اقتصادی و بازرگانی شهرستان بلاش می كنند و در این راه موفقیت های بسیاری هم به دست آورده اند.
كشاورزی و دام داری
عمده ترین محصول كشاورزی این شهرستان خرما و مركبات است. كمربندی از درختان نخل به پهنای ۴۰۰ متر شهر خرمشهر را از سایر قسمت های استان جدا می سازد. دام‌داری در منطقه رواج داشته و انواع محصولات حیوانی از قبیل لبنیات، پوست، پشم از فرآورده های این بخش است.
مشخصات جغرافیایی
شهرستان خرمشهر با مساحتی حدود ۴۵۵۲ كیلومتر مربع در انتهای جنوب باختری استان خوزستان، در محل پیوستن رود كارون و اروند رود واقع شده است. این شهرستان از شمال به اهواز، از خاور به شادگان، از جنوب به آبادان و از باختر به كشور عراق محدود است. بلندی خرمشهر از سطح دریا ۳متر و آب و هوای این شهرستان به علت نزدیك بودن به عربستان و عراق تحت تاثیر بادهای گرم و خشكی است كه از این سو می وزند. رطوبت نسبی موجود در این ناحیه به علت نزدیكی به اروند رود و خلیج فارس در تمام فصل ها بالا است. از خرمشهر به شهرهای اهواز و آبادان راه آسفالته وجود داشته و فاصله هوایی آن تا تهران ۶۶۰ كیلومتر مربع است. انتهای راه آهن سرتاسری ایران، محور تهران – خرم شهر به درازای ۱۰۷۰ كیلومتر، به خرم شهر منتهی می‌شود.
وجه تسمیه و پیشینه تاریخی
در محل پیوستن رود كارون و اروند رود در حدود خرمشهر كنونی، شهر كهن‌تری به نام «بیان» وجود داشته كه تا سده ۴ هـ. ق نیز آثاری از آن بر جای بوده است. این شهر پیش از اسلام «بارما» نام داشت و به قول مورخان در زمان خلافت عمربن خطاب تبدیل به «بیان» شده است. شاید واژه «بیان» معرب «پیان» باشد كه در زبان خوزی به معنی مردان است. پس از ویرانی شهر پیان در نزدیكی ویرانه های آن یعنی در جایی كه با جدا شدن كانال عضدی از بهمن شیر، گونه شمال خاوری جزیره آبادان پدید آمده است و اكنون نیز به نام محرزی معروف بوده و جزو حومه خرمشهر است، شهری كوچك به نام محرزه (مهرزه یا محرزی) نباشد كه پس از شهر بیان، سالیان دراز بندرگاه كشتی های بازرگانی و پایگاه داد و ستد و مبادله كالا بود. خرمشهر از دیدگاه تاریخ نگاران بازمانده شهر بیان و محرزه یا محرزی و آخرین مولود پیوست گاه كارون و اروند رود است. عیلامیان در محلی كه كارون به خلیج فارس می ریخت شهری به نام «ناژیتو» بنا كرده بودند تا دروازه كارون را پاسداری كنند. پس از آن هخامنشیان در سرچشمه رود كارون، آبادی دیگری به نام «آگینس» بنیاد نهادند. پس از ناژیتو و آگینس نوبت پاسداری این دروازه مهم كه با گذشت زمان تا جای خرمشهر كنونی پیش آمده بود به شهر بیان و محرزه رسیده و روزگار شهرهای ناژیتو، آگینس و محرزه یكی پس از دیگری پایان یافت و چنان كه گفته شد سرزمین بارما بعدها نام های محرزه، محمره به خود گرفت و سرانجام نیز عروس كنونی شهرهای خوزستان، خرمشهر جایگزین آن ها شد. این شهرستان كه در گذشته به نام بندر محمره معروف بود از ۲ قرن پیش، دلیل اهمیت سوق الجیشی فوق العاده مورد توجه استعمارگران قرار گرفت و تا كنون چندین بار به اشغال قوای خارجی در آمده است. امپراطور عثمانی در سال ۱۸۸۳ میلادی، انگلیسی ها در سال ۱۸۷۵ میلادی و ارتش متجاوز عراق در سال ۱۹۸۰ خرمشهر را اشغال كرده اند. سرنوشت تاریخی خرمشهر كه پر از فراز و نشیب است، به تنهایی گویای اهمیت این سرزمین به لحاظ موقعیت جغرافیایی و استراتژیكی است.
