ریپورتاژ آگهی
بافت نوشته ورامین

بافت نوشته ورامین

ورامین، مجموعه زیادی از گروه‌های قومی مختلف ایران را در خود جمع كرده است. هر یك از این اقوام، كه دارای بافته‌های خاص خود هستند، پس از هم‌جواری، تاثیر متقابلی بر یك‌دیگر داشته و مجموعه بی‌نظیری از بافته‌های متنوع ایجاد كرده‌اند
  • 1400/11/30
  • استان : تهران
  • شهر : ورامين
  • دسته : صنایع دستی ایران
آدرس : شهر ورامین
تلفن : 66059000-021

ورامین، مجموعه زیادی از گروه‌های قومی مختلف ایران را در خود جمع كرده است. هر یك از این اقوام، كه دارای بافته‌های خاص خود هستند، پس از هم‌جواری، تاثیر متقابلی بر یك‌دیگر داشته و مجموعه بی‌نظیری از بافته‌های متنوع ایجاد كرده‌اند. برخی، جنبه فنی و ساختاری داشته و برخی به نقش و تركیب‌بندی مربوط می‌شده و گاهی هم اثراتی روی اندازه و كاربرد دسته‌ای از بافته‌ها داشته است. در اكثر بافته‌های اقوام مختلف، وجوه مشترك دیده می‌شود كه یادر مبنای ساختاری و یا در نحوه مصرفشان یكسان می‌باشند.منتها در بین آن‌ها، بافت‌هایی موجود می‌باشد كه در نوع خود جالب و دیدنی است.از جمله این بافته‌ها، می‌توان به بافت نوشته‌های پیرمرد جواد آبادی اشاره كرد. مرتضی حاج حسینی جواد آبادی، متولد ۱۳۱۷ اهل جواد آباد ورامین كه از سال ۱۳۴۰ به تهران عزیمت كرده و تا به حال در شهر تهران سكنی گزیده است. پدر حاج حسینی نیز، از ساكنین بومی ورامین بوده، در حالی‌كه پدر‌بزرگش از اردستانی‌هاست و این‌گونه به نظر می‌رسد كه، از دو نسل قبل در روستای جواد آباد مستقر شدند.هنرمند مورد نظر پس از سال‌ها به انگیزه تعزیه ماه محرم، مجددا شروع به بافت نوشته و تزیینات شتر می‌كند.ایشان جدا از تزیینات شتر (آبسال، گلابسال، زانوبند، گردنبند و … ) دو عدد پرچم ایران نیز بافته كه نوار آن به طول بیش ُمی‌باشد و نام دوازده امام و چهارده معصوم بر روی آن كتیبه‌بافی شده است.

 

بافت نوشته ورامین-rXmtXlJMJb



بافت نوشته ورامین-ZzhcwlIXxF

نكته حایز اهمیت در بافته‌های نواری شكل آقای حاج حسینی، كلمات نوشته شده با تكنیك تار و پود چهار لایه است. پرچم‌های بافته شده نیز با تكنیك كتیبه بافی (بافت نوشته‌های نواری) و تورهای بافته شده از رشمه و تزیینات گل ماله (هر كدام به طول بیش از ۵ متر) است، كه كاربرد و استفاده آن در جلوی دسته‌های ماه محرم بالاخص روز تاسوعا و عاشورا ست.

بافت نوشته مذكور، از شیوه‌های تحسین برانگیزی است كه در آن تنها از ابزار جوالدوزبافت استفاده می‌شود. نگه‌داشتن تارها به هیچ دستگاهی نیاز ندارد و تنها با حلقه‌ای چند لایه از نخ و یا حلقه‌ای فلزی نگه‌داری می‌شود. آن‌چه كه در این نوع بافت حایز اهمیت است، چهار لایه‌بودن تارها و استفاده از دو رنگ ترجیحا متضاد در تاباندن چهار لایه‌ای هر تار است.پود، با جوالدوز بافتنی رد می‌شود و باید نخ آن هم‌رنگ نوشته‌های بافت باشد. هنگام رد كردن پود و بازی با چهار لایه تارها، نقطه گذاری انجام می‌شود و به این ترتیب رنگ نخ حروف از رنگ نخ زمینه جدا می‌گردد. این بافته‌ها در عرض حداكثر به ۱۵ سانتی‌متر می‌رسد و طول آن بسته به نوع كاربرد اثر متفاوت است.

برای پودكشی، بافنده از رج اول شروع به كشیدن پودها می‌كند. لبهپودهای آزاد گذاشته شده را، با سر جوالدوز یك بار از سمت راست و به دنبال آن از پود آزاد سمت چپ بافته را می‌كشد. در حین كشیدن، كل بافت را با دست چپ می‌گیرد.پودها را به حدی می‌كشد كه بافت اندكی خم شود و در انتهای كار تارها را كور می‌كند. بعد از آن مابقی تارهای اضافی، چیده و یا به پشت بافت دوخته شود. همچنین رشمه در اكثر بافت‌های عشایری موجود است. مرتضی حاج حسینی، رشمه‌ها را از چهار رشته نخ چهارلا تهیه می‌كند. حلقه‌ای از نخ درست كرده، یك سر چهار رشته را به آن اتصال می‌دهد تا بتواند از حلقه به عنوان تكیه‌گاه استفاده كند. رشته‌ها را به دو قسمت تقسیم، و یك گره به حلقه می‌زند، سپس چهار نخ را كه هر كدام چهار لایه است از هم جدا كرده بافت را به صورت ضربدری آغاز می‌كند. برای شروع بافت، یك چهار لایه از رشته سمت چپ به سمت راست آورده و یك چهار لایه دیگر از سمت راست به سمت چپ آورده می‌شود. از رشته‌های راست، چهار نخ رو را گرفته و از بین دو رشته سمت چپ رد كرده، سپس از چهار نخ زیر سمت چپ بیرون آورده است. همین حركت در ادامه با رشته رو كه در سمت چپ است انجام می شود، یعنی، رشته‌های روی سمت چپ از بین دو رشته سمت راست رد شده از رشته زیر سمت راست بیرون آورده شده و به سمت چپ می‌رود.

 

بافت نوشته ورامین-hvOzxzLI80

بافت نوشته ورامین-LJfJ1EFtjM

بافت نوشته ورامین-wkaM9J3po7

بافت نوشته ورامین-QItNNad8kC

بافت نوشته ورامین-2rhgz2YFq5

از سوی دیگر، ایشان از تزیینات دیگری به نام گل‌ماله استفاده می‌كند كه در اكثر بافت‌های عشایری همه مناطق كاربرد دارد. سی الی چهل رشته نخ به طول ۲۰ الی ۲۵ سانتی‌متر تهیه و (تعداد نخ‌ها بر اساس كوچكی و بزرگی گل‌ماله است) رشته‌ها را از وسط دو لا كرده، حلقه‌ای جهت اتصال رشته‌ها در محل تاشدن رشته درست می‌شود. جهت محكم شدن این حلقه به رشته‌ها پس از چند بار پیچیدن دور رشته‌ها با جوالدوز دوخت نخ حلقه را گرفته، از سر به درون رشته‌ها برده و كور می‌كند. انتهای رشته‌ها با قیچی صاف می‌شود. ویژگی گل ماله‌های حاج حسینی این است، كه در تمام بافت‌ها نخ پیچی حلقه همرنگ رشته‌ها است. برای تزیین بعضا، در اتصال گل ماله به رشمه، یك عدد خرمهره هم متصل می‌شود.

برخلاف پوشش‌های اسب، كه اكثرا دلایل بهداشتی و یا حفاظتی دارد، پوشش‌های شتر، به استثنا ـ جهاز شترـ صرفا جنبه زینتی دارند. ممكن است تصور شود ساختن این پوشش‌ها به قصد پوشاندن قسمت‌های ناهمگون و نامتناسب شتر است. اما این نظریه هیچ پایه و اساسی ندارد، زیرا تا كنون چنین فرضیه‌ای از جانب شترداران و زنان آن‌ها كه سازنده پوشش‌های شتر هستند، شنیده نشده است. در فرهنگ این مردم، شتر حیوانی است كامل و مثل دیگر مخلوقات خداوند مبرا و بی‌نقص، اما زینت‌پذیر. و این زینت‌پذیری به دلی نقص پوشی نیست و آن‌ها تنها در مراسم جشن و عروسی به تزیین شتر می‌پردازند. البته در مجالس تعزیه نیز از تزینات شتر استفاده می‌شود.

تزیینات شتر شامل چند دسته است، كه هر كدام در ارتباط با قسمتی از بدن اوست.

افسار شتر: معمولا از الیاف بافته شده پشم درست می‌شود.

كلاه (سربند)، روبند و پوزه‌بند: نوارها و تزیینات سر و صورت شتر است. پوزه بند با نواری به پشت سر شتر وصل می‌شود و زنگوله‌ای نیز دارد، كه افسار از آن منشعب می‌گردد. وی به این نمونه‌ها در اصطلاح محلی آبسال می‌گوید.

گردنبند و پهلوبند: برای گردن و پهلوهای شتر استفاده می‌شود. عمدتا در نوارهای گردن شتر جای زنگوله نیز تعبیه می‌شود. وی در اصطلاح محلی به این نمونه‌ها گلابسال می‌گوید. در این بافته‌ها، فضای خالی مثلث در گردن شتر می‌رود به طوری‌كه بافت نوشته‌های «یا ابوالفضل» ، «یا حضرت محمد» و «الله اكبر» در جلوی شتر می‌آید. شیوه بافت نوار در هر سه، تار و پود چهار لایه است.

زانوبند: از دیگرتزیینات شتر است، كه به زانوهایش بسته می‌شود كه بافت نوار آن هم چهار لایه تار و پود و تزیینات آن دارای سه ردیف توری و گل‌ماله است. لازم به ذكر است، كه تنها نقشی كه حاج حسینی در ابتدا و انتهای بافت كتیبه‌ها استفاده می‌كند، نقش حوض است.

از نمونه‌های موجود تنها یك كلاه شتر لر فارس و یك كلاه شتر قشقایی است كه، نوشته‌دار است و نام بافنده در نوار آن بافته شده است. همچنین در یك جل قشقایی و یك گردنبند شتر قشقایی، تاریخ بافت در نوار بافته شده است.

ابزار و وسایل مورد استفاده:

قیچی: برای چیدن نخ های اضافی در حین و اتمام بافت استفاده می‌شود.

جوالدوز دوخت: این نوع جوالدوز بیشتر در دوخت جهاز شتر و بافت‌های ظریف و ترمیم بافت نوشته‌ها كاربرد دارد.

جوالدوز بافت: جنس آن از آهن است و ۲۳ سانتی‌متر طول دارد. سمت چپ سوراخ‌دار و سمت راست نوك باریك است.

دوك: جهت پیچیدن نخ‌های چهار لایه به كار می‌رود. نخ به چوب محوری دوك محكم شده، ادامه آن به انتهای محور، جایی كه شیار دارد، متصل می‌شود. سپس محور دوك را به زمین تكیه داده، سر دیگر را با سر انگشت به حالت ایستاده نگه‌داشته، دوك چرخانده می‌شود. چرخش دوك موجب پیچش نخ به اندازه و طول دلخواه می‌گردد.

 

كفی: این ابزار از جنس آهن است و جهت تكیه‌گاه جوالدوز به هنگام دوخت كاربرد دارد، همچنین محافظ كف دست بافنده است.

مواد مورد استفاده:

نخ: نخ به كار رفته در بافت‌ها، تماما از كرك گوسفند استرالیایی شماره یك است. رنگ كرك‌های مورد استفاده بیشتر چهار رنگ آبی، قرمز، زرد و سبز است، بعضا رنگ صورتی نیز استفاده می‌شود.

خرمهره: جهت تزیین بافت‌های مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرد.