مجموعه كلیسای مریم و هاكوپ مربوط به دوره صفوی است و در اصفهان، محله جلفا، خیابان نظر شرقی، میدان بزرگ واقع شده و در حال حاضر خیابان توحید از مجاور آن عبور میكند. این اثر در تاریخ ۱۷ اسفند ۱۳۸۱ با شمارهٔ ثبت ۷۶۴۷ به‌عنوان یكی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
كلیسای هاكوپ مقدس در محوطه كلیسای مریم مقدس قرار دارد دارای سالنی منفرد با محراب مستطیل شكل و سه گنبد كوچك است كه گنبد میانی دارای گریل ۸ ضلعی است. دیوارهای كلیسا تا ارتفاع ۱.۳۵ متر دارای تزئیناتی با كاشی لعاب دار هستند .كه یادآور هنر معماری قرن ۱۷ میلادی ایران می باشد.بخش بالایی دیوار به سبك شرقی- اروپایی متمایل به سبك ایتالیایی می باشند. كلیسای هاكوپ، یا كلیسای یعقوب مقدس، قدیمی‌ترین كلیسای شهر اصفهان است. سال ساخت این كلیسا ۱۶۰۶ میلادی است.در سال ۱۶۱۳ میلادی در اطراف این كلیسا، ساختمان كلیسای مریم مقدس را ساخته‌اند و در حال حاضر كلیسای هاكوپ در داخل كلیسای مریم مقدس و در ضلع شمالی آن قرار دارد.
پلان اولیهٔ كلیسا به شكل صلیب بوده كه به علت تخریب بازوی جنوبی آن در۱۸۴۳م به شكل مستطیلی در جهت شرقی ـ غربی با ابعاد ۲/۱۲ x 9/3متر درآمده. سه گنبد كوچك قوسی شكل آن و سقف بنا بر روی قوس هایی تكیه كرده اند تكیه كرده اند كه بر روی ستون های پهن متصل به دیوارهای شمالی و جنوبی قرار دارند. از سه گنبد كوچك بنا گنبد میانی نسبتاً بزرگ تر است. مصالح به كار رفته در ساختمان عبارت اند از خشت و آجر. دیوارهای داخلی با گچ و دیوارهای خارجی با كاهگل پوشانده شده اند. در بالای ورودی اصلی كلیسا نیز دو كتیبه به زبان ارمنی مربوط به۱۶۰۷م وجود دارد
كلیسای مریم مقدس در اصفهان
كلیسای مریم مقدس دومین كلیسای قدیمی شهر اصفهان است و در سال ۱۶۱۳ میلادی در زمان حكومت صفویه توسط یكی از تاجران آن دوران به نام «آوِدیك باباكیان» ساخته شده است.
معماری كلیسای مریم مقدس
پلان كلیسای مریم مقدس مستطیلی شرقی-غربی از نوع تالارهای گنبددار در معماری ارمنی است. بنای كلیسای مریم مقدس چندین گنبد قوسی شكل كوچك دارد اما گنبد اصلی آن، كه دارای چهار نورگیر است، در وسط ساختمان قرار گرفته و به قوسهایی تكیه كرده كه بر روی ستونهای پهن متصل به دیوارهای شمالی و جنوبی قرار دارند.
این ستونها فضای داخلی كلیسای مریم مقدس را به سه بخش مرتبط به هم تقسیم می كنند. در قسمت شرقی بنای كلیسای مریم مقدس، محراب واقع شده و در دو طرف آن نیز دو اتاقك مستطیل شكل قرار گرفته است.
مصالح به كار رفته در بنای كلیسای مریم مقدس عبارت اند از خشت و آجر. دیوارهای داخلی ساختمان با گچ پوشانده شده اند و بر روی آنها نقاشی هایی با موضوعاتی از كتاب مقدس به تصویر كشیده شده است. اطراف كلیسا، به غیر از سمت شرقی آن، دارای رواقی با بیست ستون از جنس سنگ حجاری شده است كه كلیه این ستونها با قوسهایی به یكدیگر متصل شده اند.
سطح خارجی قوسها با كاشی‌های لعابدار به رنگهای مختلف تزیین شده كه به زیبایی نمای خارجی كلیسای مریم مقدس افزوده است. در محوطه این كلیسا بناهای مختلفی قرار داشته اند. در سال ۱۸۴۸م در قسمت غربی كلیسای مریم مقدس و بالای ورودی آن نیز برج ناقوس خانه ساخته شده است. در مجاورت ضلع جنوبی بنا هم نمازخانه كوچكی به نام استپانوس قرار دارد. كلیسای هاكوپ مقدس نیز در نزدیكی و در داخل حیاط این كلیسای مریم مقدس واقع شده است.
