تیرك سری همان برپا كردن ستون و یا تیرك برفراز ساختمان ها ی دارای شیروانی برای نصب پوشش بناست و اولین چوبی را كه برای پوشش سقف نصب می شود ، تیرك یا همان ستون اصلی گویند كه برای پوشش آن از چوب هایی به ابعاد دو الی سه متر و به تعداد پنج الی۱۰ عدد استفاده می شود كه به آن ‘ پل ورpelver ‘ گویند.
در گذشته به خاطر نبود فناوری هایی مانند بالابر ، تیرك ساختمان ها باید با كمك چند نفر در جای خودش قرار می گرفت و لازمه این كار همكاری مردان محله یا روستا در این كار بود كه دست به دست هم دادند و ‘ یا علی ‘ گویان تیرك و پل ورها را برروی سقف قرار می دادند.
با ورود آهن به ساخت و سازها و به دنبال آن تحول شگرفی كه در فناورهای ساخت و ساز ایجاد شد ، دیگر تیرك ها حتی چوبی با بالابر در جای خودش قرار می گیرد و اندك رد بر جای مانده از رسم تیرك سری نیز در حال از بین رفتن است.
همیاری همراه با همشادی
بسیاری از آئین های سنتی در مازندران مانند تیرك سری در ساخت بنا ، كایربری در برداشت محصولات كشاورزی و خرمن سری بر محور همیاری بنا شده است و برپایی جشن و پذیرایی های دورهمی نیز برای تحكیم این آئین ها بوده است .
مازندرانی ها از هر فرصتی برای ایجاد شادی و شعف بهره می برند و در كنار جشن ها ، مراسم مختلفی به خصوص در روستاها برگزار می شود كه زمینه شادی بستگان را به همراه دارد و یكی از این مراسم ها تیرك سری است كه از دوران های قدیم این سنت نسل به نسل تا به امروز رسیده است.
هر چند این رسم در سال های اخیر به خاطر ساختمان سازی جدید و استفاده از آهن در سقف در بخش عمده ای از استان مازندران فراموش شده ، ولی در جنوب شهرستان بابل ، مناطق بابلكنار و بندپی شرق و غرب هنوز برقرار است.
در این آئین سنتی كه با دعوت عمومی همراه است ، مدعوین ضمن پذیرایی و صرف غذاها و میوه های محلی و شربت و شیرینی از سوی صاحب خانه و یا متولیان اماكن مذهبی ، با دادن هدایا و كمك های نقدی و غیرنقدی، در ثواب ساخت سرپناه و منزل مسكونی به خصوص در ساخت مساجد، حسینیه ها و تكایا شركت می كنند و صاحب خانه ، متولیان و دست اندركاران امور هم به پاس اقدامات خداپسندانه، در حق اهالی و خیران نیك اندیش دعای خیر می كنند.
درست كردن مجمعه در تیرك سری
یكی از اهالی روستای ‘ لدار ‘ بندپی بابل به خبرنگار ایرنا گفت : بعد از سرسازی خانه ( سقف ) به صاحب خانه اطلاع می دادند ومراسم می گرفتند .
عزیزالله طاهری نژاد افزود : مراسم این گونه بود كه یكی از نزدیكان اعم از خواهر، زن داداش ، مادر و یا اعضای فامیل با درست كردن مجمه (سینی بزرگ) كه در آن انواع شیرینی ها و خوردنی های محلی مانند بهادونه ، كماج ، میوه قرار داشت به همراه چند جفت جوراب مردانه برای كارگرانی كه در تیرك سری كمك كردند ، برای صاحب خانه می آوردند و برپا شدن سقف ساختمان را تبریك می گفتند.
وی گفت : عبارات مشخصی برای تبریك گفتن در این گونه مواقع وجود داشت مانند ؛ ‘ انشاء الله دخترت را عروس كنی ‘ ، ‘ انشاالله پسرت را داماد كنی ‘ ، ‘ انشاالله با تن خوش به خانه بروی ‘ ، ‘ انشاالله به كربلا و مكه مشرف بشی ‘ و عباراتی از این قبیل .
طاهری نژاد افزود : در آئین تیرك سری برای ورود به خانه جدید در حال ساخت همه شادی می كردند ، یك نفر در جلو قرار می گرفت و ساز می زد و بقیه افراد فامیل با كف زدن پشت آن حركت می كردند و وارد خانه جدید می شدند.
وی اظهارداشت : اگر كسی مراسم را برای خانواده ای كه خانه نو ساخته بود با بی توجهی نادیده گرفته بود، آن صاحب خانه ناراحت می شد.
كاربرد صنایع چوب در مازندران با پوشش جنگلی
‘علی جهانیان’ كارشناس هنرهای سنتی اداره میراث فرهنگی بابل و همچنین راهنمای موزه بابل كه پدرش نیز در قدیم نجار بود و كارهای تیرك بندی ساختمان ها را انجام می داد ، به خبرنگار ایرنا گفت : از گذشته های بسیار دور مازندران به دلیل داشتن جنگل های انبوه، صنعت چوب در این منطقه بسیار حائز اهمیت بود و صنایع دستی چوبی در ان بسیار رواج داشت .
وی افزود : ساختار ساختمان های روستایی و شهری مازندران در گذشته ، با حجم زیادی از مصالح چوبی بوده است و به دلیل بارندگی شدید سقف این ساختمان ها شیروانی بوده كه فرار آب و بارش باران به سمت زمین آسان تر شود.
این كارشناس هنرهای سنتی گفت : به خاطر همین باران های شدید در گذشته ، ارتفاع تیرك ها را بلند تر می گرفتند ، یعنی از یك و نیم متر بیشتر تا گریز آب از روی سقف براحتی انجام شود.
وی ادامه داد : مردم بومی مازندران پس از ساختن دیوارها از چوب و گل ، معمولا از چوب درخت آزاد یا ‘ازار’ جهت پل ور ریزی و برای مشخص كردن ارتفاع سقف از چوب های عمودی به نام تیرك استفاده می كردند.
جهانیان گفت : در مرحله نصب تیرك ، نجارها با به كار بردن اصطلاحاتی از قبیل ‘ تیرك نمی ایستد ‘ یا ‘ میخ فرو نمی رود ‘ از صاحب خانه طلب شیرینی می كردند و چون این مرحله آخرین مراحل ساخت اسكلت بود ، صاحب خانه به میمنت خانه دار شدن و به دور ماندن از چشم زخم ها ، گوسفندی را قربانی و بین فقرا خیرات می كرد.
وی افزود : در همین راستا بستگان نزدیك برای عرض شاد باش به صاحب خانه با هدایایی كه به نجار می دادند از قبیل پول، شیرینی و لباس، خوشحالی خود را نسبت به خانه دار شدن طرف مقابل اعلام می كردند.
مژده خانه دار شدن با ‘دوسركتن’ و ‘للوا’
این كارشناس میراث فرهنگی گفت : در همین راستا صاحب خانه جشن كوچكی هم برپا می كرد و با مراسم مولودی خوانی و اجرای موسیقی محلی با سازهای بومی ‘ دو سركتن ‘ و ‘ للوا ‘ مژده خانه دار شدن خود را به دیگران اعلام می كرد.
وی اظهارداشت: در خانه های روستایی جهت زیبایی زیر سقف تیرك ها را به صورت پلكانی در نمای بیرونی ساختمان می ریختند و به آن ‘شیر سر’ اطلاق می شد.
وی گفت: در مناطق شهری ساختمان ها به صورت یك یا دو طبقه بود كه معمولا كف سازی و سقف سازی آن با تیرك های پلور و تخته كوبی اجرا می شد و درون شیروانی را كه در واقع نقطه بعد از تخته ها و تیرك ها بود ، ‘ نی اندود ‘ می كردند و روی آن سفال می گذاشتند.
این كارشناس میراث فرهنگی افزود : اما در مناطق روستایی بعد ازحلا (تخته نازك) ریزی ، سقف را با تخته های كوتاه كه روی هم قرار می گرفت ، در مقابل نفوذ آب محكم می كردند كه در اصطلاح به این سقف ‘ لته پوش’ می گفتند .
در روستاها خانواده هایی كه از قشر ضعیف تر بودند برای منزل، طویله و انبارها از كاه برای پوشش سقف استفاده می كردند كه در اصطلاح محلی به این دسته از بناها ‘ كمل به سر ‘ می گفتند.
مراسم تیرك سری برای نوعروسان
‘اسفندیار صادقی’ یكی از ریش سفیدان منطقه بابلكنار به خبرنگار ایرنا گفت : معمولا مراسم تیرك سری برای نوعروس و داماد كه تازه خانه دار شدند جلوه بیشتری داشت.
وی بیان كرد: مراسم تیرك سری مساجد و تكایا از سوی كل اهالی محل انجام می شد و غالبا هدایای تیرك سری را خانم ها اهداء می كردند.
