روستای ماخونیك

روستای ماخونیك یكی از ده روستای عجیب ایران كه ویژگی های زیستی و جلوه های قومی و فرهنگی منحصر به فرد آن نظر پژوهشگران و سیاحان را به خود جلب كرده و تحسین و شگفتی آن ها را برانگیخته است . روستای ماخونیك واقع در شرقی ترین خاك این مرز و بوم از توابع شهرستان سربیشه است . این روستا در ۱۴۳ كیلومتری بیرجند مركز خراسان جنوبی و در مرز مشترك ایران و افغانستان قرار دارد. در مورد وجه تسمیه ماخونیك با استناد به معتبرترین اسناد با قدمت ۳۰۰ ساله و ادعای قدیمی های روستا به این نتیجه رسیدیم كه نام قدیم ماخونیك « مادخونیك » بوده كه از دو جزء « ماد » و « خونیك » تشكیل شده است . ماد نام قومی آریایی و خونیك نیز به معنی محل سرد و خنك است و در كل مادخونیك به معنی مكانی سرد است كه قوم ماد در آنجا ساكن بودند . از ویژگی های بارز مردم ماخونیك كوتاهی قد آنهاست . متوسط قد اهالی این روستا ۸۰ تا ۱۲۰ سانتی متر است . این روستا به سرزمین ” لی لی پوت ها ” معروف است . یكی دیگر از ویژگی های روستای ماخونیك طرز معماری خانه هاست مسكن هایی كه بر خلاف خانه های عادی در زیر زمین ساخته می شوند و گاه سقف آنها هم سطح زمین است . سقف هایی كه از خار و خاشاك و یا گل هستند . این خانه ها شكل مشخصی ندارند و نوعاً متناسب با ناهمواریهای منطقه ساخت شكل می گیرند . سقف این خانه ها كوتاه است و تقریبا یك متر داخل زمین قرار دارد . نصف بیشتر خانه داخل زمین است و به همین دلیل و نیز با وجود دیوارهای ضخیم هم در تابستان بسیار خنك است و در زمستان بسیار سرد است . سقف خانه ها چوبی است . بعضی خانه ها دایره وار و بعضی مربع شكل هستند . ابعاد مشخصی ندارند اما معمولا اكثر آنها ۱۲ تا ۱۶ متر جا دارند و ارتفاع آنها نیز نهایت به یك متر و ۶۰ سانتی متر می رسد . تمام خانه های روستا به مسجد اصلی روستا كه در وسط ده قرار دارد ؛ راه دارند . بافت مسكونی روستا در دامنه تپه و خانه‌‌ها به طور فشرده به هم و در گودی زمین ساخته شده اند و یكی از عمده نشانه‌‌های فرهنگی روستای ماخونیك مسكن است كه در نوع خود جالب و قابل توجه است . تمام امكانات زندگی در یك اتاق جای گرفته است . كف خانه حدود یك متر از سطح زمین پایین‌تر است و دارای یك درب كوتاه چوبی است . برای رفتن به داخل خانه باید دولا شده و به زحمت خود را داخل خانه كرد ، اغلب یكی دو پله درگاهی را به كف خانه متصل می‌‌كنند . هر خانه دارای فضاهایی همچون كندیك ( مخزن نگهداری گندم و جو ) ، كرشك ( اجاق گلی برای طبخ غذا ) ، طاق و طاقچه است . برای وارد شدن به خانه‌های روستای ماخونیك باید كمر را خم كرد ، در داخل خانه هم نمی‌شود راست‌راست ایستاد . از آنجایی كه مردم ماخونیك تا چند سال گذشته ارتباط كمی با شهرها داشته یا اصلاً نداشته اند بیشتر مواد غذایی مورد استفاده خودشان را كشت می كرده اند و امروز نیز بیشتر مواد غذایی از مزرعه خودشان تامین می گردد . این شیوه بر گونه های غذایی این منطقه تاثیر به سزایی گذاشته به طوری كه بیشتر غذای آنها از شلغم ، چغندر ، جو ، بنه و گیاهان كوهی است . همچنین مردم ماخونیك لبنیاتی مثل شیر و كشك را از دامداران خریداری می كنند . شغل اكثر مردم ماخونیك كشاورزی است . البته عده ای هم به دامپروری مشغولند كه به دلیل كوهستانی بودن منطقه بیشتر دام های آنها بز هستند . اما مشكل دیگری كه شرایط كوهستانی ایجاد كرده كمبود زمینهای كشاورزی است . قطعات زمین كشاورزی در ماخونیك مثل مردم آن بسیار كوچك است به طوری كه گاه زمین هایی به اندازه یك متر مربع هم دیده می شود . روال آبیاری و كشاورزی در ماخونیك بر اساس طلوع و غروب خورشید و بانگ خروس ها شكل گرفته ، همچنین تقسیم محصول به شیوه كاملاً عادلانه صورت می گیرد . یكی از جلوه های تعاون و همكاری در ماخونیك تقسیم كودهای حیوانی است . همه ساله دامداران گردهم می آیند تا كودهای حیوانی آن منطقه را در مراسمی به نام كال حسنو جمع آوری كنند نام این مراسم الهام گرفته از مكانی است غار مانند در دل كوه كه در گویش محلی به كال حسنو معروف است و در سه كیلومتری روستای ماخونیك قرار دارد این مراسم با اعلام جارچی آغاز می شود و مردم به همراه كدخدای روستا برای كندن و تقسیم كردن كودها به این غار می روند . جالب است كه در روستای ماخونیك حتی یك مورد جرم و جنایت و یا حتی نزاع هم وجود نداشته است و شورای حل اختلاف روستا بیشتر به مشكلات مردم روستاهای مجاور می پردازد . ماخونیك با دنیای متمدن امروزی غریبه است . اما مناسبات انسانی در آن نمادی از تمدن واقعی است . در حال حاضر گردشگران خارجی و داخلی زیادی از این روستا دیدن می‌كنند و این روستا از روستاهای هدف گردشگری خراسان جنوبی به شمار می‌رود .

ویژگی معماری روستای ماخونیك:
مهمترین خصوصیت روستای ماخونیك بافت قدیم روستا است كه در بافت قدیم خانه های كوچك خشتی گلی بدون حیاط و ایوان و پنجره و كیپ تا كیپ هم ساخته شده اند كه هنوز پس از گذشت سالها بعضی از ساكنان این روستا در این خانه ها زندگی می كنند. سبك معماری خانه های این آبادی بسیار كوچك و هركدام حاوی یك اتاق 10 یا 12 متری هستند كه با سنگ و خاك ساخته شده و سقف آن با شاخ و برگ درختان پوشیده شده است.

بافت مسكونی روستا در دامنه تپه و خانه ها بطور فشرده به هم و در گودی زمین ساخته شده اند، كف خانه حدود یك متر از سطح زمین پائین تر است و دارای یك درب كوتاه است باید برای رفتن به داخل خانه دولا شده و به زحمت خود را درون خانه كرد و اغلب یكی دو پله درگاهی را به كف خانه وصل می كنند.

كوچه های بافت قدیم روستای ماخونیك خیلی باریك است و تنها انسان به تنهایی میتواند از كوچه ها عبور كند. فاصله منازل در روستای ماخونیك از هم بسیار كم و برخی به صورت طبقاتی و پلكانی ساخته شده اند كه بنظر می رسد برای حفظ امنیت مردم منطقه اینگونه معماری رواج بوده است.

روستای ماخونیك

 
مردم روستای ماخونیك:
مردم ساكن این روستا از ساكنان كوچ كرده افغان هستند. مردم روستای ماخونیك با زبان فارسی ولی با لهجه خاصی صحبت می كنند.

در قدیم قد مردم روستای ماخونیك بسیار كوتاه بوده به طوریكه حدودا نیم متر از میانگین قد افراد در شهرهای دیگر كوتاه تر بودند كه علل شیوع كوتاه قامتی در این روستا در گذشته به چند عامل بستگی داشته است، من جمله ازدواجِ بستگان نزدیك با یكدیگر، رژیم غذایی نامناسب و استفاده آب دارای جیوه.

جنس لباس ساكنان روستای ماخونیك در قبل از كرباس بوده است و هنوز تعدادی از ساكنان لباس هایی از جنس كرباس دارند كه می پوشند.

اولین مدرسه ابتدایی در روستای ماخونیك از سال 1366 تأسیس شده است و تا آن هنگام هیچ كدام از ماخونیكی ها برای درس خواندن به دیگر روستا ها نرفته و بیشتر در مكتب سواد می آموختند و تا سال 1379 هیچ كدام از دانش آموزان برای طی كردن دوره های تحصیلی بالا تر از ماخونیك بیرون نشده اند تا این كه در سال 1379 دوره راهنمایی در یكی از كلاس های ابتدایی برگزار شده است.

داخل خانه های روستای ماخونیك

شغل مردم ماخونیك:
این مردم مشغول دامداری و كشت زردك، چغندر، جو، شلغم، گوجه، پیاز، زعفران و كاشت درختانی من جمله توت، انجیر، عناب، انار، انگور و بادام در نزدیكی قنات روستا هستند. برخی از آنها هم در معدن سنگ نزدیك روستا مشغول كار هستند. زنان روستای ماخونیك همچنین با هنر قالی بافی كنار مردانشان درآمدزایی ­می كنند.

مكان های دیدنی روستای ماخونیك:
یكی از نقاط جذاب روستای ماخونیك برج سنگی آن است كه این برج در طبقات بالای آبادی ساخته شده به طوریكه به اطراف روستا اشراف داشته، از این برج جهت دیدبانی استفاده می كردند تا در صورت حمله احتمالی دشمن، به همه اهالی روستا اطلاع دهند.

معماری روستای ماخونیك

 
بهترین فصل سفر به روستای ماخونیك:
آب وهوای روستا در بهار و پائیز دل­چسب و ملایم است و این فصل ها بهترین زمان برای سفر به این روستا هستند. تابستان به علت گرمای زیاد این منطقه را خشك و برای سفر نامناسب می كند. همچنین سرمای شدید در زمستان سبب تردد دشوار و دردسر برای ساكنان و مسافران است.