كاروانسرای زین الدین كه از شاهكار معماری دوره صفویه محسوب میشود تنها بنای مدور ایرانی است.
این كاروانسرا در ۶۰ كیلومتری جاده یزد – كرمان و در فاصله ۵۰۰ متری از جاده قرار دارد.
این كاروانسرا به دستور زین الدین گنجعلی خان ریگ حكمران كرمان و به امر شاه عباس ماضی در قرن ۱۰ قمری ساخته شد.
كاروانسرای زین الدین در قرن ۱۰ قمری محل استقرار تفنگچیان و مستحفظان بوده و اكنون با حفظ اصالت پیشینش، هتل گردشگران در یزد شده است.
این كاروانسرا از نظر معماری دارای اهمیت خاصی است و نمونه دیگری از آن به جز كاروانسرای بین كاشان و نطنز كه ویران شده، وجود ندارد.
نقشه این كاروانسرا به شكل دایره است و دارای ۵ برج نیم دایره است كه به دیواره ۸ متری آن متصلاند.
ساختمان این بنا از آجر است. پس از سر در نسبتاً وسیع ضلع جنوبی، هشتی و سپس صحن دوازده ضلعی قرار دارد.
در اطراف صحن، رواقهای سكوداری وجود دارد و در انتهای هر رواق اتاقهایی مشابه دیده میشود.
در طرفین هشتی ورودی و پشت اتاقها، راهروهای وسیع و طولانی قرار دارد كه اصطبل چهارپایان بود. فضای ضلع شمالی بنا- گویا شاه نشین- دارای سقفی بلند با كاربندی است.
در داخل بنا عمدتاً از تزیینات آجر در نما استفاده شده كه تابع طرح ۱۲ ضلعی حیاط یا صحن مركزی آن است. قسمت شاهنشین در بدنه و سقف دارای اندود گچ و كاربندی است.
كنگرهها و تیراندازهای لبه بام، تركیب انحنای برج و دیواره ها و نمای تمام آجر آن، چهره خاصی به این كاروانسرا بخشیده است.
از بارزترین مشخصه این بنا میتوان به قرینه بودن شرق و غرب آن اشاره كرد و آب آن نیز از چشمه تامین میشد كه امروزه نیز وجود دارد.
این كاروانسرا در سال ۲۰۰۶ دیپلم افتخار یونسكو به دلیل «احیا و ساماندهی با بهره گیری از مصالح سنتی» دریافت كرد.
این بنای تاریخی بازسازی و به محل مناسبی برای اسكان و پذیرایی گردشگران تبدیل شده است.
كاروانسرای زین الدین با شماره ثبتی ۹۲۶ و مورخ ۲۸/۵/۵۱ در فهرست آثار ملی كشور به ثبت رسید.