تپه عیدگاه سبزوار جزء یكی از دو تپه معروف و منحصر به فرد دنیاست و مشابه این تپه تنها در عشق آباد تركمنستان با عنوان تپه نمازگاه وجود دارد.
سبزوار ایران اسلامی به جهت قدمت بسیار و تمدن كهن خود , همواره شاهد استقرار و زندگی اقوام مختلف بر گستره خویش بوده و در نتیجه دارای هزاران محوطه و بنای باستانی ارزشمند می باشد .
تپه های باستانی كوچك و بزرگ سهم عمده ای از این یادگارها را به خود اختصاص می دهند و به جهت قدمت گاه چندین هزار ساله و باقی ماندن نشانه های موجود از زندگی اقوام مختلف در دوره های متعدد تاریخی دارای اهمیت به سزایی می باشند و لزوم توجه هر چه بیشتر به حفاظت و در گامی بالاتر كاوش علمی این نمونه های كم نظیر را ضروری می سازند.
متاسفانه در شرایط فعلی این یادگارهای درخشان در معرض خطرات گوناگونی واقع شده اند و انواع تخریب ها از كند وكاوهای سودجویانه قاچاقچیان گرفته تا تخریبهای نابخردانه در اثر انجام پروژه های عمرانی و یا سوء استفاده روستاییان و جوامع محلی از خاك و زمین آنها ادامه حیات این نگینهای درخشان و ماندگار را دستخوش نابودی كرده است .
در این میان در استان خراسان رضوی نیز با دارا بودن تپه ها و محوطه های باستانی كوچك و بزرگ بسیاری همچون تپه عیدگاه كه به عنوان نگین تاریخی این استان از آن یاد میشود نشان دهنده ی این كهن شهر تاریخی با تمدن هزاره می باشد .
تپه باستانی تحت عنوان ” تپه عیدگاه ” ( دامغانیها ) به معنای واقعی به منزله گنجی تاریخی در شمال شرق ایران است كه می توان اطلاعات زیادی را از آن استخراج نمود و هرچند نزدیك به دو دهه از كشف و ثبت آن در فهرست میراث فرهنگی كشور می گذرد اما تا حدود یك سال قبل و پیش از استقرار رسمی تیم دكتر عمران گاراژیان یكی از دانشمندان باستان شناسی كشور در محل این تپه و انجام كاوش های علمی، تقریبا به حال خود رها شده بود تا این ثروت تمدنی ایران در جنوب شهرسبزوار به تدریج به زباله دانی متروك تبدیل شود.
بدون تردید با بررسیهای كارشناسانه و كاوش موشكافانه در خصوص این تپه باستانی از زوایای مختلف به این مهم دست می یابیم كه این تپه جزو یكی از دو تپه معروف و منحصر به فرد دنیاست و مشابه این تپه تنها در عشق آباد تركمنستان با عنوان تپه نمازگاه وجود دارد.
رییس اداره میراث فرهنگی شهرستان سبزوار افزود : تپه عیدگاه سبزوار به وسعت ۱۱۰ هكتار در سال ۱۳۸۰ به شماره ۳۷۴۹ در فهرست آثار ملی كشور به ثبت رسیده و از سال ۱۳۸۲ عملیات مطالعه، بررسی، لایه‌نگاری و گمانه‌زنی و تعیین حریم آن توسط كارشناسان به انجام رسیده است.
محمودرضا سلیمانی با بیان اینكه ۶ هكتار از مساحت این تپه مورد كاوش قرارگرفته است اظهار داشت : از سالیان گذشته ساخت و سازهای بسیاری در محدوده این تپه صورت گرفته است كه این ساخت سازها آسیب های بسیاری را به این تپه وارد نموده است .
وی یاد آورد شد : قدمت این تپه باستانی معروف به تپه عیدگاه بالغ بر۷ هزار سال است ونتیجه مطالعات بر نمونه هایی از زغالها نشان می‌دهد كه در تمام دوره عصر مفرغ از اوایل دوره پیش از میلاد تا حدود ۳۸۰۰ سال قبل از میلاد در این منطقه استقرار انسان وجود داشته است .
سلیمانی اضافه كرد : تپه عیدگاه كه یكی از بزرگ‌ترین ظرفیت‌های میراثی، باستانی و گردشگری شهرستان سبزوار ونیز در خراسان رضوی می باشد، و عملیات كاوش باهدف ایجاد سایت موزه عیدگاه آغازشده است.
سرپرست تیم كاوش تپه باستانی سبزوار با بیان اینكه متاسفانه این اثر باستانی مهم در این شهرستان كمی با تأخیر شناسایی شده است و در دوره های گذشته نیز كمی موردتخریب و تجاوز قرار گرفته است تصریح كرد : تا كنون بر اثر احداث خیابان ،جابجایی خطوط آب ، گاز ، تلفن و چند كاوش پراكنده و نیز … فعالیت های بسیار ناهمسو ، متفاوت و ناهمگنی در محدوده این تپه در سالیان گذشته اتفاق افتاده است كه این امر موجب وارد شدن لطمه و تخریب به این اثر باستانی شده است .
این كارشناس باستانی خاطرنشان كرد : مسئله كاوش در تپه باستانی عیدگاه صرفا یك مسئله پژوهشی نیست بلكه مسئله ی كاربردی محسوب می شود .
وی همچنین با بیان اینكه اصلی ترین هدف در كاوش این تپه ایجاد سایت موزه است یاد آورشد : این سایت موزه دارای یك پروسه طولانی مدت ۲۰ ساله است كه در ۵ فاز اجرا خواهد شد و تمام سعی ما از ابتدای دهه ۸۰ بر این بود تا به لحاظ قرار گیری تپه در محدوده شهری برای بحث پژوهشی آن كاری انجام شود.
عمده ترین آثار قابل توجه در تپه باستانی سبزوار از ۲۰ گمانه سال ۹۳ و گمانه های موجود مربوط به عصر مفرق است و در این سایت علاوه بر اشیاء ؛ آثاری از روستاهای اولیه با سفال و آثار روستاهایی كه تبدیل به شهرك های اولیه شده اند از ۵ هزار سال قبل از میلاد نیز مشاهده شده اما با اطمینان نمی توان گفت كه قابل نمایش هستند و قطعا این موارد در حوزه كار تحقیقاتی است .
