مسجد تاریخی یعقوبی در محله یعقوبی در ضلع شرقی خیابان امام خمینی در انتهای كوچه شهید آبشور شهر یزد قرار گرفته است . در كنار این مسجد ، آب انبار و حسینیه و مسجدی جدید قرار دارد.
مسجد یقوبی دارای صحن و ایوان و گنبدی نسبتاً كوتاه ، شبستان تابستانی با سقفی بلند و شبستان زمستانی با قوس هایی كوتاه است كه بخش زمستانی در ضلع غربی و بخش تابستانی در ضلع شرقی صحن ، ایوان و گنبد كوچك در ضلع جنوبی صحن واقع شده اند . ورودی شبستان به حسینیه باز می شود .
مسجد یعقوبی و قنات معروف آن از آثار ابو یعقوب ، یكی از چهار سرهنگ دستگاه حكومت علاءالدوله و پسرش ابومنصور فرامرز است . چون علاءالدوله با چهار سرهنگ و قوم خود دیالمه به یزد آمد ابو یعقوب كه یكی از سرهنگان او بود ، قنات یعقوبی و ده یعقوبی را بساخت .
شبستان تابستانی مسجد در سال های اخیر نوسازی و تا ارتفاع یك متری كف ، سنگ نصب شده است . شبستان زمستانی در طرفین محراب دارای نیم طبقه است ، قسمت زیرین نیم طبقه در ضلع شرقی غرفه وجود دارد و در ضلع غربی از داخل مسجد مسدود و به كوچه متصل است . در واقع كوچه ضلع غربی شبستان زمستانی مسجد مسقف شده و بر سقف كوچه ، نیم طبقه مسجد ساخته شده است .
محراب مسجد دارای كاشی كاری به رنگ های فیروزه ای در طرح شش ضلعی ( لا نـه زنبوری ) به ارتفاع یك متر است . دور این كاشی كاری ها نواری باریك ازكاشی معرق به رنگ لاجوردی و سفید وجود دارد . داخل مسجد فاقد هرگونه تزئیناتی بوده و با گچ اندود شده است . بنای مسجد را در كل می توان دو طبقه دانست . طبق گفته خادم مسجد و پیشنماز آن ، در گذشته این مسجد ، مسجد جامع محل بوده و گلدسته و دو مناره داشته كه به وسیله سیل تخریب و چندین مرتبه مرمت شده است و سرانجام شبستان جدید بر روی شبستان قدیمی بنا شده است .
در گذشته دو كتیبه در مسجد مذكور وجود داشته كه به سرقت رفته اند . در داخل شبستان قدیمی اتاقی وجود دارد كه به اتاق حضرت عباس یا قدمگاه مشهور است و مردم در آن به چله نشینی و عبادت می پردازند .در حال حاضر این مسجد بدون مناره بوده و گنبد آن هم آجری ساده است .
احمد كاتب درمقالت هشتم كتاب تاریخ جدید یزد در مورد این مسجد چنین می نویسد :
« در زمان نصرة الدین شاه یحیی این مسجد بساختند و مناره نیكو بر آوردند و مردم یعقوبی و مریاباد و سلغر آباد و مادر امیر در آن مسجد اقامت جمعه می كردند . و این مسجد به سعی شاه یحیی تمام شد و شاه یحیی عمله را نصب فرمود و وظیفه معین گردانید . در سنه خمس و ثمانین و سبعمائه این مسجد تمام كردند » ( ۷۸۵ ه . ق )
در صفحه ۷۴ كتاب یادگارهای یزد در مورد مسجد یعقوبی چنین بیان شده است :
« این آبادی كه نامش در تـلفظ محلی یا قوبی است از قسمت های قدیمی و سابقه دار یزد است و اكنون با گسترش شهر ، از محله های متصل به شهر محسوب می شود . در زمان ایجاد ، آبادی از حومه شهر بوده است . بنیاد یعقوبی و قنات معروف آن از آثار ابو یعقوب ، یكی از چهار سرهنگ دستگاه حكومت علاءالدوله و پسرش ابومنصور فرامرز است . چون علاءالدوله با چهار سرهنگ و قوم خود دیالمه به یزد آمد ابو یعقوب كه یكی از سرهنگان او بود ، قنات یعقوبی و ده یعقوبی را بساخت و چون درگذشت علاءالدوله كالیجار ، ـ پدر ابو منصور فرامرز ـ در سال ۴۳۲ اتفاق افتاده پس تاریخ ایجاد یعقوبی در حدود این تاریخ بوده و با لطبع قنات یعقوبی و آبادی آن از آثار قرن پنجم یزد است .
در جامع مفیدی پس از ذكر همین مطالب گفته شده است كه :
” در سنه اثنی و ثلثین و سبعمائه به سعی جمعی از اصحاب ، مشارب آب قنات مزبور زیاده گشته و اكنون معمور است … ”
اثر مهم قدیم در این محله ، مسجدی است كه شرح آن به این گونه است : از ابنیه قدیم كه در یعقوبی بنا شده و ذكر آن ها در كتب تاریخ یزد آمده مسجد جامع آن محل است كه نصرت الدین یحیی مظفری در ۷۸۵ هجری قمری بساخت .
محراب مسجد با كاشی های مسدس آبی رنگ عصر تیموری و با حاشیه كاری معرق به رنگ های آبی و سفید نظیر آن چه در بسیاری از مساجد یزد به كار رفته تزئین شده است . یگانه اثر تاریخ داری كه در این مسجد دیده می شود یك قطعه كاشی نوشته دار است كه در بالای سردر كوچك شمالی مسجد نصب است و شامل وقف نامه ای به تاریخ ۱۰۳۶ هجری قمری است .
این بنا به شماره ۲۵۰۴ در فهرست آثار تاریخ ایران به ثبت رسیده است .
