منطقه تاریخی غربالبیز

منطقه تاریخی غربالبیز در مهریزیزد بنا ی باستانی غربال بیز در زمینی به وسعت حدود ۲۲۰۰متر مربع ساخته شده است دور تا دور آن را خندقی به منظور ایجاد خاكریز وممانعت از نزدیك شدن جریانهای سیلابی به اطراف بنا كنده است بخش اصلی ساختمان در ضلع جنوبی آن واقع شده وشامل دو ایوان ،دو دالان ویك پستو در پشت آن است . این خندق رواق هایی كه در سرتاسر تراس غربی وجنوبی بنا وجود داشته واكنون تنها بخش تحتانی دیوارهای جانبی آنها باقی مانده است .همچنین حیاط دایره ای شكل ضلع غربی آن قدیمترین نمونه های خندق ،رواق وپلان داغیره ای شكل در تاریخ معماری ایران هستند . بنا برمطالعات انجام شده بنای مكشوفه یك بنای مذهبی متعلق به دوران اشكانی است . این بنا با شماره ۴۳۷۲ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است این چشمه از مناظر كوهستانی جذاب مهریز است كه در دامنه كوهی به همین نام قرار گرفته است. این چشمه با مركز شهرستان مهریز ۱۰ كیلومتر و با مركز استان یزد ۴۰ كیلومتر فاصله دارد و در روستای مزوار واقع شده است. غربالبیزتفرجگاه طبیعی و تاریخی در یزد اطراف چشمه دارای پوشش گیاهی درمنه است. آب غربالبیز بصورت سرریز از مظهر چشمه ظهور میكند كه حفره‌های چشمه در وسعت ۴۰ متر مربع پراكنده شده است. همچنین مساحت تقربیی آبریز چشمه ۱۰ كیلومتر مربع است. وجه تسمیه‌ی «غربالبیز» را برخی به وجود چشمه‌ی موجود و نحوه‌ی جوشش آب از حفره‌ها و لا به‌لای سنگ‌ها می‌دانند و عده‌ای آن را به سبب وجود بافت متخلخل سطح تحتانی دریاچه موجود در محل دانسته كه در هر دو حالت نحوة حركت آب شبیه عبور از منافذ یك غربال است. این چشمه به صورت یك فرورفتگی طبیعی است و هر ساله در اوایل بهار آبی گوارا و زلال از كوههای منطقه جاری می‌شود و در این فرو رفتگی می‌ریزد و به دریاچه ای طبیعی تبدیل می‌شود. در اطراف این چشمه آثاری بدست آمده است كه قدمت این منطقه را بیان می‌كند، از جمله گودی هاون شكل در بالای چشمه كه با دست كنده شده و سه برج مثلث شكل در كوه بالای چشمه با قدمت بیش از چهار هزار سال كه معبد آناهیتا است و قبرهایی كه از آن ظروف سنگی و اشیاء و نشانه هایی از عصر ناهید پرستی و هزاران یادگار بزرگ زمانهای بسیار دور بیرون آمده كه همه حكایت از تاریخ كهن این ناحیه دارد. طبق شواهد باستان‌‌شناسی، بنای باستانی غربالبیز قدیمی‌‌ترین اثر باستانی استان یزد و تنها بقایای باستانی شناخته‌شده مربوط به دوره اشكانی در مركز ایران می‌باشد. در این سازه، قدیمی‌ترین نمونه‌های سه عنصر مهم از معماری ایرانی برای اولین‌بار مشاهده گردیده است كه عبارتند از خندق و درگاهی و نقشه مدور. حفاری های باستان شناسی در بقایای بنایی باستانی در جنوب غربالبیز در سال ۸۰ آغاز شده و به مدت ۷۵ روز در سال ادامه یافته است. در سال ۸۳ علاوه بر حفاری در بقایای این بنا در بخش های مختلفی از ناحیه نیز گمانه زنی هایی برای رسیدن به اطلاعات بیشتر انجام شده و بخش هایی از گورستان غربالبیز در شمال این ناحیه نیز حفاری شده است. حفاری سال ۸۰ در بقایای بنای مذكور كه در جنوب ناحیه واقع است به كشف قدیمی‌ترین بقایای باستانی در استان یزد منجر شده است. بنا بر شواهدی كه تاكنون جمع آوری شده است، این بنا در زمینی به شكل ذوزنقه و به مساحت ۲۲۰۰ متر مربع ساخته شده و عمده مصالح به كار رفته در این بنا خشت خام بوده و در قسمت‌هایی از آن از سنگ نیز برای استحكام بیشتر بنا استفاده شده است. آب چشمه غربالبیز از حفره‌های متعدد در دامنه كوه بیرون می‌آید. محل خروج آب بصورت حفره ای عمود بر سطح لایه است كه از درز و شكاف‌های آهكی ناشی می‌شود. بیشترین میزان آب دهی چشمه غربالبیز ۱۲۷۰ لیتر در ثانیه است كه در زمان بارندگی و عمدتاً در فصل بهار صورت می‌گیرد. از جمله ویژگی‌های منحصربه فرد آب چشمه غربالبیز این است كه آبآن تغییر رنگ نمی‌دهد و كیفیت آن نیزتغییر نمی‌كند و با اینكه از شكاف كوه خارج می‌شود دارای ماهی نیز می‌باشد و راز این چشمه هنوز برای مردم ناگشوده مانده است. مجموعه‌ی گردشگری غربالبیز با مساحتی قریب به ۱۰ هكتار ، از نخستین مجتمع‌های زیستی انسان در منطقه است. این چشمه به دلیل چشم اندازهای منحصر به فرد، هوای مناسب، امكان اسكان، دسترسی به شهر و امكانات رفاهی و … مكان بسیار مناسبی برای گذراندن روزهای تعطیل نوروز است. در بررسی های تكمیلی آثار و بقایای یافته شده در محوطه غربال بیز یزد، قدمت این محوطه باستانی به دوران هخامنشی رسید. سفال های به دست آمده در فصول گذشته كاوش در این محوطه شباهت بسیاری با سفال های دوره هخامنشی دارد. كاوش در منطقه باستانی غربال بیز مهریز در استان یزد كه از سال ۸۲ و در راستای پژوهش های باستان شناسی در این محوطه آغاز شده بود، به شناسایی۱۰۶ گور در محدوده ای به وسعت ۷۵۰ مترمربع و بنایی به مساحت دو هزار و ۲۹۰ مترمربع منجر شد. “آذر میدخت اسفندیاری”، باستان شناس و سرپرست تیم كاوش در غربال بیز درباره شواهد مربوط به عصر هخامنشی در این محوطه گفت: « در این محوطه بقایایی از نیمه دوم هزاره اول پیش از میلاد و دوران اشكانی پیدا شده است؛ ساختار این محوطه اشكانی است ولی رگه هایی از فرهنگ هخامنشیان در میان آثار كشف شده قابل شناسایی است.» “اسفندیاری” گفت :«در این محوطه نشانه هایی از استقرار هخامنشیان وجود دارد ولی به دلیل اینكه كتیبه، سكه یا سنگ نگاره ای كه نوع پوشاك را نشان دهد در این محوطه پیدا نشده، نمی توان با قطعیت درباره حكومت هخامنشیان در این منطقه اظهار نظر كرد.» حفاری در جبهه جنوبی محوطه كه در فصل گذشته كاوش سازه ای معماری متعلق به دوران اشكانی در آن كشف شد به همراه بخش هایی كه كوره های ذوب فلز در آن قرار دارد به روشن شدن قدمت این محوطه كمك می كند. فصل ششم كاوش در محوطه غربال بیز با هدف شناسایی كاربری بنای كشف شده در جبهه جنوبی و محوطه گورستان اوایل مهرماه سال جاری آغاز می شود. شناسایی معادن و منابع معدنی در یزد از اهمیت ویژه ای برخوردار است و تیم كاوش در نظر دارد با بررسی كوره های فلز ،منابع موجود در دوره های مختلف تاریخی را بررسی كند. منطقه غربال بیز از جمله مناطق باستانی و كوهستانی در شهرستان مهریز یزد است. وجه تسمیه غربال بیز مربوط به وضعیت طبیعی این منطقه و وجود چشمه گوارایی است كه از دل سوراخ های متعددی كه از دل سنگ ها جاری می شود و در اصطلاح مردم محلی بدان غربال بیز نام داده اند كه از ترتیب دو كلمه غربال و بیز به معنی غربال و بیختن و الك كردن گرفته شده است.