ساكنان قدیم از دخمه كوه ها و غار های طبیعی برای ساخت یك پناهگاه طبیعی برای در امان ماندن از گزند طبیعت، درندگان و بعضا جنگ ها استفاده می نموده اند . در بین مكانهای طبیعی ، غارهایی كه از امنیت بیشتری برخوردار بوده و امكان نفوذ دشمن به آن كمتر وجود داشته است بیشتر مورد توجه ساكنان منطقه قرار داشته . غار قلعه اُل نمونه كاملی از این دست اماكن طبیعت ساز است كه به لحاظ قرار گرفتن در سخره های سترگ كوه اُل و فراهم بودن برخی شرایط درونی ،محیطی امن و مناسب برای پناهگاه در مواقع خطر به حساب می آمده است .
اگر متوسط ارتفاع كوه ال را ۱۰۰۰ متر تخمین بزنیم دهانه غار در ارتفاع ۷۰۰ متری از زمین دقیقا بالای سر مزرعه شریف آباد در سخره ها و در ظلع شمالی نراق واقع می باشد .نام این غار كه بیشتر در فرهنگ عامه از آن به قلعه اُل نام می برند از اسم كوهی كه در آن واقع گردیده اخذ شده است . آل در فرهنگ لغت به آشیانه عقاب و در زبان تركی به جن می گویند و در باورهای مردم نراق قلعه اُل به قلعه جنیان هم معروف می باشد و حكایت ها و افسانه های مختلفی هم از حضور جنیان در این قلعه وجود دارد . با توجه به آهكی بودن كوه اُل این غار بر اثر فعالیت های طبیعی ناشی از فعل و انفعالات شیمیایی در طول قرن ها به وجود آمده است ودر كمتر جایی از آن مناطق دست ساز انسان به چشم می خورد . ورودی غار به لحاظ شیب تند و تردد زیاد سخره سنگی بسیار سیقلی دارد كه مجبور شده اند در آن جای پای انسان را در سنك حك نمایند تا امكان ورود فراهم گردد . دقیقا در جلو دهانه ورودی غار حوض آبی به ابعاد تقریبی ۲×۲ متر به ارتفاع ۵/۲ متر با مصالح سنگ و ساروج وجود دارد كه متاسفانه در این سالها سارقان و حفاران غیر مجاز قسمت زیادی از آن را تخریب نموده اند. در ظلع شرقی غار بخشی وجود دارد كه آب از سقف تا اواخر بهار به صورت قطره ای می چكد و به احتمال زیاد این آب به درون حوض ورودی هدایت می شده است . در درون غار آثار زیادی از حفاری های غیر قانونی به چشم می خورد و در جای جای آن می توان سفال های شكسته شده را به وضوح دید . طبق بررسی های بعمل آمده در درون غار ساخت و سازهایی هم وجود داشته است كه به مرور زمان تخریب و در زیر انبوهی از خاك مدفون شده است . پائین بودن رطوبت وعدم تابش نور موجب گردیده این غار اشیاء درون خود را به خوبی محافظت كند و چنانچه میراث فرهنگی دست به كاوش این قلعه و دژ تاریخی بزند مطمئنا بخشی از تاریخ ایران و نراق را از دل این قلعه طبیعی استخراج خواهد كرد .
یكی از مهمترین ویژگی های این قلعه و دژ طبیعی داشتن تنها یك راه ورودی صعب العبور است كه با توجه به شواهدی كه در دامنه كوه ال وجود دارد ساكنان قدیم راه دسترسی به این قلعه احداث و چنانچه به هر دلیل احساس نا امنی می نموده اند این راه های دست ساز را تخریب و در دهانه غار به دفاع از خود می پرداخته اند و این ویژگی طبیعی قعله اُل را تسخیر ناشدنی می نموده است . در بین فرهنگ و تاریخ شفاهی مردم این باور وجود دارد از این قلعه به پشت كوه ال راهی مخفی وجود داشته كه چنانچه دژ سقوط كند بتوانند خود رابه جاسب رسانده و از مهلكه بگریزند . اهمیت این قلعه تا جایی است كه نویسنده كتاب تاریخ قم در قرن چهارم هجری قلعه ال را یكی از قلعه های مهم حدود قم ذكر كرده است . و بخشی از تاریخ نراق در این كتاب ارزشمند نهفته است .
