اوضاع تاریخی روستا
هسته اولیه روستا در آغازبه صورت قلعه درجنوب روستابرروی تپه ای بناگردید ودارای بافت فشرده و متراكم وكوچه های باریك وچندین بن بست باحصارضخیم وبلندبوده است.سپس باافزایش جمعیت وبه وجود آمدن امنیت بیشتر به مرور بافت روستا دراطراف این هسته رشد و گسترش یافته است.مرحله بعدی توسعه درجهت مشرق قلعه بوده است ومراحل دوم وسوم و چهارم وپنجم توسعه به ترتیب درشمال وشمال غربی/شمال شرقی/جنوب شرقی ومجددادرشمال شرقی گسترش یافته است به طوری كه بافت روستابه لحاظ وجودموانع فیزیكی واقتصادی دراطراف خود دارای پراكندگی است.
گذشته روستا بر اساس اسناد ومدارك مكتوب
دهستان آسپاس مانند شهرستان اقلید قرونی تاریخی و كهن دارد.وجود امامزاده ها ودیگرآثارتاریخی به جا مانده گواهی بر این مدعاست.
در نزدیكی روستای آسپاس باتلاقی است به نام (گوربهرام)بنا بر روایات زیاد بهرام گورهنگام تعقیب شكار به باتلاقی فرورفته كه بعدها این باتلاق گوربهرام نام گرفته است.
همچنین بر روی تپه ایدراین روستاآثاری از یك قصر قدیمی مجلل به چشم میخورد كه به نام قصر یزدگرد سوم مشهور است.
زبان بیشتر مردم این منطقه فارسی است كه البته با لهجه فارسی صحبت میكنند.عبور عشایر كوچ رو در این منطقه و ازدواج های متعدد بین عشایر و مردم این منطقه و همچنین اسكان عشایردر روستاهای اسلام آباد وعباس آباد و نیز شهركهای جدیدی كه به همین منظور بنا شده زبان تركی را نیز در منطقه رایج كرده است.همه مردم منطقه دارای دین اسلام و مذهب شیعه می باشند.پایبندی آنان به عقاید و رسوم اسلامی را میتوان در خور تمجید دانست.مراسم اعیاد مذهبی همانند عید فطر و قربان و جشن هایی در این رابطه با تولد حضرت رسول اكرم (ص) و أئمه معصومین بخصوص میلاد حضرت صاحب الزمان (عج) در بین مردم بسیار باشكوه برگزار می شود و از اعیاد ملی همچنین یوم الله ۲۲ بهمن و دهه مبارك فجر نیز با شكوه خاصی برگزار می گردد و نیز مراسم عید نوروز در بین مردم با تشریفات خاصی برگزار می شود.در زمینه مذهبی نیز مراسم عزاداری سالار شهیدان حضرت اباعبدالله (ع) در ماههای محرم و صفرطی دو هیات جداگانه وبزرگ خیلی خوب و با شور خاصی برگزار می شود.
آسپاس و جغرافی نویسان ونویسندگان خارجی
۱-سفرنامه پولاك:در مرتفع ترین نقطه ای كه من تنباكو دیدم آسپاس درجلگه ای بین اصفهان و شیراز بود.
۲- در سال ۱۵۸۱ میلادی پرتغالیها یكنفر به نام جان نیوبری را برای افتتاح باب تجارت به ایران می فرستند”وی بعد از اینكه دربندر گمبرون(بندرعباس)قدم به خاك ایران می نهدبه شیرازمی رود وازطریق هازواپاس(آسپاس)-كوسك سر(كوشك زر)-یزداكاس(ایزدخواست) به هیپاهان(اصفهان) میرسد.
۳-درقرن شانزدهم دونفر اسپانیایی به نامهای ونسان لیلان و هانری دوفیلمن به ایران آمده اند وازراه اصفهان.شیراز را توصیف وكلمه آسپاس رابه كار برده اند.
۴-در سال ۱۶۱۴ میلادی یك نفر نجیب زاده اسپانیایی به نام دن گارسیادوسیلو ازطرف دولت اسپانیا مأمور عقد تجارت ابریشم می شود ودر سال ۱۶۱۷ میلادی برای رسیدن به اصفهان از مناطق زیر گذشته ۱-ماهین ۲-امان زاداسماعیل ۳-وژون(اومان) ۴- آسوپاس (آسپاس) ۵-كوسك مرد(كوشك زر) ۶-كوهیكسان (شهرضا)
۵-
ماهیارتاورینه در۲۴ فوریه ۱۶۶۵ میلادی(۱۰۷۵قمری)سفر راشروع می كند ودر۲۷ فوریه به مقصودبیگ می رسد.وی مینویسد پس از آنكه سلسله جبال متعددی را پشت سر گذاشتیم به قریه بزرگی موسوم به آسپاس سرازیر شدیم.در آنجا روی قله كوهی آثار قلعه خرابی دیده می شود.سكنه آن از نژاد گرجی هستند اما مسلمان شده اند و در آنجا به خاطر وجود نهرهای فراوان/ماهی و شراب زیادی بدست می آید
ماهیارتاورینه در۲۴ فوریه ۱۶۶۵ میلادی(۱۰۷۵قمری)سفر راشروع می كند ودر۲۷ فوریه به مقصودبیگ می رسد.وی مینویسد پس از آنكه سلسله جبال متعددی را پشت سر گذاشتیم به قریه بزرگی موسوم به آسپاس سرازیر شدیم.در آنجا روی قله كوهی آثار قلعه خرابی دیده می شود.سكنه آن از نژاد گرجی هستند اما مسلمان شده اند و در آنجا به خاطر وجود نهرهای فراوان/ماهی و شراب زیادی بدست می آید
۶)شارون: روز هفتم ژانویه قبل از طلوع فجرازایزدخواست حركت كردیم وپس ازده ساعت راه شب را در قریه ده گردو منزل كردیم و روز هشتم هفت فرسخ راه می رفتیم كه پس ازطی چهار فرسخ از روی یك پل كوچك سنگی موسوم به پل سیاه كوه گذشتیم كه در سه فرسخی رودخانه قصبه كوشك زر است.چهار فرسخ در جنوب كوه مرتفعی راه پیمودیم ودر دامنه آن كوه قصبه آسپاس روی تپه بنا شده است.این قصبه سیصد رودخانه دارد و جمعیت آن سنبه زیاد است و اطراف آن مرغزارو انهار متعدد واشجار بسیار زیادی یافت میشود.غالب سكنه آسپاس درقدیم عیسوی مذهب واز اهالی قفقاز وگرجستان وسایرایلات شمالی بوده اند كه شاه تهماسب و شاه اسماعیل وشاه عباس كبیرآنها رابه داخل خاك فارس كوچانیده اند زیرا اهالی قفقاز و گرجستان بسیار جنگجو و یاغی بوده اند وبه محض اینكه قشون ایران از قفقاز مراجعت می كرد مشغول طغیان می شدند و به همین دلیل سلاطین بجز كوچانیدن آنها به این مناطق چاره ای نداشته اند. عیسوی های آسپاس تاشهر ماتین كه بیست فرسخ با آسپاس مسافت دارد املاك و اراضی دارند و برای اینكه از تأدیه وجه جزیه معاف باشند كم كم مذهب اصلی خود راترك كرده و دین اسلام را قبول نموده اند ودر این نواحی پاره ای از طوایف هند دیده میشوند وهرروز هندوها به رسومات مذهبی وغسل یومیه را مجری می دارند.
۷)جرج كریستف فریتزكو (۱۵۹۱ م)اسمی از آسپاس برده است.
