كوه صفه با ارتفاع ۲۲۵۷ متر، از كوههای سلسله جبال زاگرس محسوب میشود و در منتهیالیه جنوب جغرافیایی اصفهان قرار دارد. از این كوه و پارك پیرامون آن بهعنوان یكی از محبوبترین جاذبههای گردشگری اصفهان یاد میكنند و صبحهای جمعه میزبان خیل عظیمی از دوستداران طبیعت و مخصوصا جوانان میشود. همچنین منظره شهر اصفهان از دامنه و بالای این كوه بسیار دیدنی است. تنگه گردنه باد نیز از جاذبههای طبیعی این منطقه بهشمار میرود. سالن بولینگ با مساحت حدود ۱۰۰۰ متر مربع، باغوحش، شهربازی، تله كابین، چشمهها و غارها در كنار رستورانها و چایخانههای سنتی و مدرن از امكانات تفریحی این پارك هستند. یكی از ویژگیهای مهم كوهستان صفه وجود صخرههای عظیم و بلند در نقاط مختلف آن است كه برای كوهنوردی تخصصی و آموزش سنگنوردی مناسب هستند. كوهستان صفه به دلیل نزدیكی به شهر اصفهان و برخورداری از ارتفاع مناسب و تنوع پستی و بلندیهای آن امكانات بسیار خوبی برای فعالیتهای ورزشی تفریحی مثل پیادهروی، تپه نوردی، كوهنوردی و سنگنوردی فراهم آورده است. به ویژه در دوره اخیر به دلیل توسعه شهرنشینی جدید و رشد نیازهای ورزشی و تفرجی، عملكرد ورزشی كوهستان صفه به نحو وسیعی افزایش پیدا كرده است.
یكی از ویژگیهای مهم كوهستان صفه وجود صخرههای عظیم و بلند در نقاط مختلف آن است كه از نظر كوهنوردی تخصصی و آموزش سنگ نوردی، امكان بسیار خوبی برای گسترش ورزش كوهنوردی در منطقه اصفهان به وجود آورده است. در سالهای اخیر با تبدیل كافه خاچیك به پناهگاه و پایگاه كوهنوردی و اصلاح مسیرهای دشوار، خدمات مربوط به فعالیتهای كوهنوردی بهبود نسبی پیدا كرده است.
۱- تله كابین صفه :
تله كابین صفه در ۲ خط طراحی شده است. خط اول آن از بزرگراه شهدای صفه تا گردنه باد با طول ۱۸۵۰ متر و ۵۰ كابین ۴ نفره كه امكان بازدید از بام اصفهان را برای بازدیدكنندگان فراهم می آورد و مناظر كوه صفه نظیر قلعه شاهدز ، دیدنی های اطراف شهر و تنگه گردنه باد از جاذبه های طبیعی این مسیر به شمار می رود و خط دوم آن از گردنه باد به سمت قله شاهدژ با طول ۶۵۰ متر و ۶ پایه میانی میباشد.
تلفن: ۳۶۶۹۳۹۳۲
-۲بولینگ اصفهان :
این مركز با مساحتی حدود ۱۰۰۰ مترمربع و ۱۰ خط بازی همه روزه پذیرای مشتاقان این ورزش مفرح می باشد
آدرس : اتوبان شهدای صفه – كوه صفه – كنار تله كابین
تلفن: ۳۶۶۹۳۹۴۷
ساعات بازدید : ۹ تا ۲۳
۳- پارك بادی صفه :
آدرس : اتوبان شهدای صفه – كوه صفه
۴- باغ وحش صفه :
آدرس : اتوبان شهدای صفه – كوه صفه – باغ وحش صفه
تلفن: ۳۶۷۳۱۵۶۶
-۵رستوران فراز صفه : ۳۶۶۹۳۹۴۱
۶- رستوران زاگرس : ۴-۹۵۰۱۶۰۰۱
منابع و جاذبه های تفرج جمعی و پیك نیك
وجود امكانات فضای سبز متنوع، بركههای آب و آب نماها، وجود فضاهای باز برای اطراق و آشپزی، وجود امكانات مختلف برای بازیهای جمعی و پیادهروی، گشت و تماشا این مكان را به محلی برای تفریح و تفرج مردم تبدیل نموده است.
منابع و جاذبه های طبیعی
كوه صفه با دارا بودن ارتفاع ۲۲۴۱ متر و موقعیت استقرار چسبیده به شهر و اشراف كامل آن به رودخانه و جلگه سرسبز زایندهرود و پیكره شهر اصفهان دارای شرایط استثنایی و منحصر به فردی است كه از نظر چشم انداز شهری، طراحی محیطی و توسعه گردشگری اهمیت دارد. كوه صفه به عنوان یك نشانه بزرگ شهری عمل میكند كه از یك طرف، از تمام نقاط شهر قابل مشاهده است و از طرف دیگر بهترین امكان را برای تماشای چشم انداز زیبا و رنگارنگ كل شهر اصفهان در اختیار میگذارد.
چشمه درویش ( خاچیك)
در فاصله صدمتری شرق چشمه پاچنار، چشمهای در ارتفاع تقریبی ۱۹۰۰ متر وجود دارد كه چشمه درویش نام دارد كه از نقاط جاذب كوه صفه و از تفرجگاههای قدیمی محسوب میشود. این چشمه به دلیل شرایط طبیعی (داشتن آب و سبزه در شكم یك حفره سنگی بزرگ) و هم به دلیل موقعیت استقرار در فاصله و مكان مناسب (بین پارك صفه و قله كوه) مكانی پرجاذبه و استراحتگاهی آرام بخش برای عموم استفادهكنندگان از كوهستان صفه محسوب میشود.
كهنترین ماخذی كه به این چشمه اشاره دارد سفرنامه تاورینه جهانگرد فرانسوی كه در زمان شاه عباس دوم در فاصله ( ۱۶۶۸ – ۱۶۳۲ ) شش سفر در اصفهان داشته وی در توصیفی كه از كوه صفه دارد اشاره میكند. (در طرف شرق، یك غاری در سنگ دیده میشود كه دست طبیعت و صنعت هر دو در ایجاد آن شركت داشتهاند. یك چشمه آب بسیار خوب از آن بیرون می آید و درویشی هم در آنجا منزل دارد.) كه نام چشمه درویش برگرفته از حضور درویشی در این منطقه میباشد و نام خاجیك برگفته از نام یك ارمنی است كه حدود شصت سال پیش در این مكان كافهای دایر و سالها اداره میكرده است.
چشمه چاه درویش
چشمه چاه درویش در ارتفاع ۱۸۰۰ متری در فاصله تقریباً ۷۰۰ متری چشمه درویش قرار دارد. از آنجا كه سطح این چشمه از اطراف آن پائینتر است و هیچوقت آب آن جاری نمیشده و نیز به دلیل این كه حتی در اوقاتی كه آب چشمه پاچنار و چشمه درویش خشك میشده این چشمه آب اندكی داشته است كه بتوان ظرفی را آب كرد. به چشمه چاه درویش مشهور شده است به این چشمه به واسطه این كه در زمینی آهكی قرار دارد، بعضی از كوهنوردان چشمه گچی هم میگویند.
گردنه باد
در امتداد هزار دره در جنوب كوه صفه، درهای واقع شده است كه به خط الراس آن كه در حدود ۲۰۰۰ متر ارتفاع دارد «گردنه باد» میگویند. موقعیت توپوگرافی این گردنه به صورتی است كه در شمال و جنوب آن ارتفاعات كوه صفه و كوه مشرف به سپاهان شهر قرار دارد با توجه به این كه بادهای اصفهان عموما غربی ـ شرقی است، جریان باد در این نقطه متمركز شده و شدت بیشتری پیدا میكند و در تمام فصول سال به ویژه پائیز و بهار باد با شدت زیادی در این منطقه میوزد، به همین دلیل این نقطه به گردنه باد مشهور شده است.
منابع و جاذبه های تاریخی ـ فرهنگی
كوهستان صفه از دوران باستان تا امروز مورد استفاده حكومتها، مردم و گروههای خاص بوده است به همین دلیل آثار و بقایای نسبتا زیادی از زمانهای قدیم در گوشه و كنار آن به جای مانده كه مهمترین و ارزشمندترین عناصر موجود در محدوده طرح به طور خلاصه عبارتند از:
قلعه شاهدز ( قلعه دیو )
قلعه اصلی شاهدز در بلندترین نقطه كوه و در شمال غربی آن قرار دارد. اگرچه داستان سرگذشت قلعه شاهدز در طول قرنها و به طور مكرر در كتابهای تاریخی نقل شده است ولی تا همین اواخر كسی به درستی نمی دانسته است كه شاهدز در كجا و در بالای كدام كوه از كوههای متعدد اطراف اصفهان قرار داشته است. در حدود نیم قرن پیش دو تن از پژوهشگران اصفهان (كارو میناسیان، محمد مهریار) به طور مجزا و با فاصلهای اندك از یكدیگر این نظریه را مطرح ساختند كه شاهدز معروف تاریخی همین «قلعه دیو» افسانهای كوه صفه است.
دلایل انتخاب مكان شاهدز
كوه صفه اصولا از نظر ساختار زمینشناسی كوهی است سرسخت، خشن و صعب العبور، همین ویژگی یكی از دلایل انتخاب كوه صفه برای مقاصد نظامی و دفاعی در دوران قدیم بوده است.
بنیانگذاران و سازندگان اولیه قلعه شاهدز، بناها، راهها، و استحكامات قلعه را چنان طراحی كرده بودند كه كسی نتواند به درون آن راه پیدا كند. آنان با استفاده از پرتگاهها، و دیوارههای كوه و تراشیدن برخی نقاط و ساختن دیوارهای متعدد در نقاط مختلف ، عمده راههای دسترسی و نفوذ به قلعه را مسدود كرده بودند. اما در سالهای اخیر با احداث راههای جدید و اصلاح مسیرهای دشوار، راههای صعود به ارتفاعات كوه و دسترسی به آثار طبیعی و تاریخی كوهستان صفه آسانتر و شناختهتر شده است.
استحكامات دفاعی و نظامی
در تمام دامنههای اطراف كوه صفه با استفاده از دیوارهها و صخرههای طبیعی و نیز با ایجاد تأسیسات دست ساخت و تراشیده، مجموعهای از دیوارهای دفاعی، دروازههای ورودی، برجهای دیدهبانی، انبارهای آذوقه و وسایل جنگی و مانند اینها به وجود آمده كه بقایای آنها در نواحی مختلف كوه باقی مانده است. از مهمترین آثار به جا مانده و قابل تشخیص این استحكامات میتوان به ۶ دروازه، حدود ۲۰ برج نگهبانی، دیوار بزرگ، دیوارهای كوچك حفاظتی، قلعه كوچك سنگی اشاره كرد.
تاسیسات حفظ آب و آبرسانی قلعه
با توجه به شرایط نسبتاً خشك كوهستان صفه و موقعیت نظامی و دفاعی قلعه شاهدز، موضوع تأمین و حفظ آب در تمام طول سال، یكی از نیازهای حیاتی ساكنان و محافظان قلعه به شمار میرفته است، به همین منظور برای استفاده از آب باران و چشمههای كوچك موجود در گوشه و كنار كوه تمهیدات و تاسیساتی برای گردآوری و نگهداری آب ایجاد كرده بودند. برخی از بقایای این تاسیسات به صورت بندهای آبگیر، حوض ها، حوضچه ها و مسیرهای هدایت (تنبوشه) بجا مانده است. محل سد آبگیر اصلی قلعه در دره غربی كوه صفه بازسازی شده است.
موقعیت عناصر و اركان تشكیل دهنده قلعه
قلعه شاهدز در اصل به عنوان یك شهرك نظامی و دفاعی عمل میكرده است و دارای استحكامات و تاسیسات متعدد بوده است كه مهمترین اركان آن را عناصر زیر تشكیل می داده است:
ستاد مركزی قلعه (ارك) واقع در شمال شرقی قله صفه
در سمت جنوب و شرق، بقایای چندین سربازخانه
در سمت غرب آثار انبارها و تاسیسات دیگر
در نواحی دورتر آثار برجهای نگهبانی، دروازهها، دیوارههای دفاعی، بندهای آبگیر در پیرامون قلعه
مهمترین بخش قلعه شاهدز همان قلعه مركزی (ارك) است كه مشهور به قلعه دیو است و در قله شمال شرقی كوه صفه قرار دارد و از دور دست نشانههای آن دیده میشود. به نظر میرسد كه برای ساختن این قلعه محوطه بالای قله را مسطح كرده و به صورت صفه درآوردهاند. محوطه قلعه ارك حدود ۵۰ متر در ۲۰۰ متر وسعت دارد كه از طرف شمال و شرق مشرف به پرتگاه است و از طرف جنوب و غرب با دیوارهای متعدد دفاعی محصور شده است. دسترسی به این قلعه از جبهه شمالی به علت وجود صخرههای كاملاً عمودی غیرممكن بوده است.
و در مسیرهای دیگر هم با ایجاد موانع و دیوارهای سدكننده و قلعههای نگهبانی راه وصول به قلعه را مسدود كرده بودند. برای رسیدن به قلعه شاهدز بهترین مسیر در حال حاضر از راهی است كه به صورت مارپیچ در جبهه شرقی كوه تا محل چشمه گل زرد ایجاد كردهاند و از آن جا با دور زدن كوه و صعود از جبهه غربی میتوان به محل شاهدز رسید. به موجب مطالعات و مشاهدات میدانی «كارومیناسیان» كه به تفصیل در كتاب (شاهدز) بیان شده است بقایای اصلی قلعه شاهدز شامل این عناصر است ـ ارك، اقامتگاه فرماندهان، سربازخانه شرقی، سربازخانه غربی، قلعههای دیدهبانی، دیوار بزرگ دفاعی، انبارها، دروازهها (۶ باب) برجهای نگهبانی (حدود ۲۰ برج) آب بند اصلی، آب بندهای فرعی، چاه، حوضها و سایر تاسیسات ناشناخته دیگر برای تامین مصالح قلعه به طور عمده از سنگ، خاك، آهك و گچ استفاده شده است.