روستای تاریخی جشوقان از توابع بخش كوهپایه، در۱۰۰ كیلومتری شرق اصفهان با ارتفاع ۱۹۲۰ متر از سطح دریا واقع شده است. قدمت آن بیش از ۲۰۰۰ سال تاكنون به ثبت رسیده ولی غارهای مسكونی موجود در شرق روستا نشان دهنده قدمت بیشتر این روستا میباشد. طی بررسی های به عمل آمده جشوقان دارای ۴ گورستان بوده كه در ۲ گورستان آن زرتشتی، یكی قسمتی مسلمان، قسمتی زرتشتی (بیش از ۵۰۰ سال نیز قدمت سنگ دارد) و دیگری مسلمان دفن شده اند. روستای جشوقان دارای ۴ مسجد بنام های وزیر- مسجد النبی- مسجد جامع (دلاورآقا) و مسجد آیت اله میرجلال الدین امیر می باشد كه مسجد جامع (دلاورآقا) و مسجد النبی به ثبت آثار فرهنگی رسیده. مسجد وزیر قرن چهارم هجری ساخته شده، مسجدالنبی قرن ششم هجری و مسجد جامع (دلاورآقا) قرن دهم هجری كه درعهد صفویان بازسازی شده. آیت اله میرجلال الدین امیر كه یكی از مساجد به نام وی نام نهاده شده، جد سادات حكیم عراق و سادات بحرالعلوم بروجرد (از جمله آیت الله العظمی بروجردی ره) می باشد و حیات آن به قرن دهم هجری برمی گردد. در وسط روستا نیز حمام قدیمی وجود دارد كه از لحاظ ساختمانی مشابه حمام وكیل كرمان می باشد و همراه با مسجد جامع توسط میراث فرهنگی در حال بازسازی می باشد. از وقف نامه های موجود و مستندات دیگر كه بعضی بیش از ۳۰۰ سال قدمت دارد مبین آن است كه این روستا مركز روستاهای اقماری بوده وهمچنین ازكنار آن جاده ابریشم می گذشته. غارهای موجود كه به آن اشاره شد اكنون در حال آماده شدن برای ثبت میراث فرهنگی می باشد و نكته جالب اینكه غارها دوطبقه و تو در تو می باشد. قلعه قدیمی روستا هم كه متاسفانه در اثر گذشت زمان و عدم رسیدگی توسط مسئولین مربوطه تا حد زیادی تخریب گردیده، هنوز هم یكی از اسناد تاریخی روستا بشمار می رود. امروزه هم جشوقان میزبان گردشگران و دانشجویان رشته های مربوط به باستان شناسی و سایر علاقه مندان به ایران كهن می باشد كه روز به روز بر تعدادشان افزوده می شود. هنگامی كه به جشوقان رسدیم خانه های كوچك گلی با سقف های گنبدی حال و هوای دیگری به ماداد. روستای بكر گم شده در نزدیكی تودشك با مردمی صمیمی و فرهنگی ویژه نخستین بنایی كه توجه ما را به خود جلب كرد مسجد جاكع جشوقان در مركز ده بود كه به تازگی بازسازی شده است. بنایی كوچك و زیبا با سردری بلند و دربی آهنی كه دروارش را چند پنجره ی آجری حفره دار می شكست. حیاطی كوچك و دلباز دارای محل سخنرانی كه شاید در آن برای مداحی یا كارهایی از این قبیل استفاده می شده است. درون جامع دو منبر است یكی چوبین و بزرگ و دیگری آهنین و كوچك. اهالی می گویند منبر بزرگ را سال ها پیش بیرون از مسجد ساخته اند و زمانی كه می خواهند آن را درون مسجد ببرند در میابند كه اندازه ی منبر بسیار بزرگتر از درب ورودی مسجد است، پس از مدتی آنان كه تلاش را بیهوده و آفتاب را روی بام می بینند بران می شوند تا دست از این كار كشیده و به خانه ها بروند تا شاید فردا فرجی شود و فكری به مخیله شان خطور كند. پس ، فردا كه به جامع می آیند منبر را درون مسجد میابند این می شود كه گروهی از آن هنگام و بر این باور همچنان به منبر مذكور دخیل می بندند. چلچراغ های موقوفی طاق چشمه ای جامع را مزین كرده اند و تك درخت حیاط به آن روح بخشیده است. از مسجد بیرون می آییم؛ سقف های سیاه گنبدی كه همسطح زمین هستند خود را نشان می دهند. سقف قیر گونی شده است. بله اینجا گرمابه است كه درون زمین ساخته شده است و هم اكنون جولان گاه تارتن و تار می باشد. وارد كه می شویم راهروی درازی دارد كه با یك پیچ در انتها، به رختكن گرمابه و حوضچه ی میان آن منتهی می شود . آب حوضچه از كف می جوشیده است كه همان آب قنات روستا میباشد اما این روزها به جای آنكه به حمام بیاید به مخزن آب شرب اهالی پمپ می شود تا آنان را از نعمت آب لوله كشی بهره مند سازد.راهروی كوچكی ما را به بخش اصلی حمام هدایت كرد جایی كه آب گرم از حفره های خزینه به حوضچه های گرم می رسید. بخش اصلی گرمابه جایی مانند اتاقك یا ایوان كوتاه دارد كه به نظر می رسد مشت مال خانه ی گرمابه بوده است. از راهرویی دو پله پایین تر می رویم اتاقك های دوش قرار دارند كه تازه ساز است و لی كوته عمر ، پیداست كه دوش را بعدها به حمام اضافه كرده اند.خزینه ی گرمابه حدود ۹ متر مكعب آب را در خود نگاه می داشته است. گرمابه روشن است با آنكه دیوارهایش سیاه گشته و درون زمین قرار دارد، حفره های روی سقف نور آفتاب و هوای تازه را به درون گرمابه جاری می سازد. حمام بخش های دیگری هم دارد كه فعلا دسترسی به آنها برایمان مقدور نیست. كنار ده چندین تپه و كوه استوارند بالای یكی از تپه ها (كه به مركز ده نزدیك تر است ) بقایای ساختمانی سنگی پیداست. چند دیوار كه با سنگ چین ساخته سده است. اهالی می گویند آنجا قلعه ی ده بوده است و آن دیوار ها بقایای آن هستند. میگویند از این قلعه برای محافظت از اهالی استفاده می شده به طوری كه در هنگام خطر اهالی به آن نقل مكان می كرده اند؛ ولی اكنون چیز زیادی از آن باقی نمانده جز چند دیوار سست، حتی فرم كلی قلعه را هم نمی توان حدس زد ولی بیشك مربوط به پیش از اسلام است. آن سوی تپه ی قلعه محله ی باجگاه قرار دارد كه تپه ی مذكور آن را از مركز ده و محله ی شمالی كه اكنون متروك است جدا میسازد. گویند دز قدیم بازرگانانی كه قصد عزیمت به سمت شمال را داشته اند در این محل باج می پرداختند. درر محله ی باج گاه مسجدی قرار دارد كه نمای بیرونی آن با دیگر خانه های این محل هیچ تفاوتی ندارد. منبری چوبی درون مسجد است كه حكاكی روی آن نشان می دهد كه متعلق به سال هفتم هجری است. از محله ی باج گاه خارج می شویم تا از میان ده بگذریم و به خانه های متروك شمالی برسیم آسمان یكدست فیروزه است باغ ها و مزارع اندكی كه كنار ده قرار دارند در این فصل پاییز روستا را رنگین كرده اند. كمی كه راه می رویم بقایای مسجد وزیر را میبینیم كه تقریبا چزی از آن بافقی نمانده، چند دیوار و زیر زمین. دور آن را دیوار كوتاهی كشیده اند تا اهالی به احترام این مسجد در آنجا ساختمان نسازند. مسجد وزیر احتمالا دیرسال ترین مسجد روستاست. از كنار رختشو خانه هم رد می شویم تا دست و رویی بشوییم؛ دیوار های رختشو خانه سیمانی است بی سقف. شمال ده جایی كه خانه هخای مسكونی ده تمام می شود چند باغ و مزرعه به چشم می خورد. از میان باغ ها كه رد می شویم به خرابه های خانه هایی می رسیم كه از نظر شیوه ی ساخت اندكی با خانه های دیگر روستا متفاوت است. خانه هایی كه كنار باغ ساخته شده اند. ورودی اصلی آنها اتاقكی هشت ضاعی است كه معمولا هم به حیاط ساختمان متصل است و هم با دری چوبی و كوچك به اتاقی كه كنار آن قرار دارد. احتمال می رود اتاق مذكور محل زندگی زمستانی اهالی بوده باشد چرا كه بر خلاف دیگر اتاق های ساختمان پنجره ندارد و فقط دو در دارد یكی به دالان ورودی و دیگری به حیاط درون این اتاق یك شومینه ی كوچك هم هست اما این تنها اتاقی نیست كه شومینه دارد اتاق دیگری در مجاورد آن هم به همین وضع است ، منتها بایك در و پنجره ی كوچك. درو پنجره ها را كنده اند تا جایی دیگر استفاده كنند اطلاع چچندانی از شكل در یا چیدمان شیشه ها نداریم مگر آنكه در و پنجره ها به سبك درو پنجره های كویر است. آشپزخانه و انبار هم به راحتی قابل تشخیص است. اتاق بزرگ دیگری كه این نوع ساختمان ها دارند بالای ایوان قرار دارد احتمالا تابستانی است چون جوری به سمت شرق قرار گرفته كه تا افتاب بالا می آید درون اتاق سرازیر می شود ضمنا این اتاق شومینه ندارد. اتاق بزرگ دیگری كه منظره ی باغ درآن نقش می زند اتاقی است بزرگ با ۴ در، دوتا روبه باغ و دوتا رو به حیاط كه با این تفاسیر باید اتاق پذیرایی باشد. بیشتر خانه های متروك شمالی شبیه خانه ی مذكور اند كه دست مخرب روزگار آنها را می فرساید و خراب می كند و انسانی نیست به مخالفت روزگار آنها را مستحكم سازد. كوهی كم ارتفاع و لایه لایه د ركنار روستاست كه در آن غارهای زیادی به چشم می خورد یكی ا زمعتمدین محل م یگوید كه ای غر های دست كن محل كارگاه های گلیم بافی یا قالی بافی بوده است ولی هم اكنون متروك است و فقط یكی دوتار آنها یا به عنوان پاركینگ یا محل نگهداری گوسفندان استفاده می شود. از بالای این كوه سقف شیروانی حسینیه آن را با سقف دیگر بناها متمایز می كند و یكدستی روستا را از آن می گیرد. كه چندین تن از اهالی به آن ایراد می گیرند و می گویند در این حسینیه آیین تاسوعا عاشورا و تعزیه های خاصی برگزار می گردد كه ویژه ی همین روستاست.