اینجا هورامان است سرزمین ایرانیان اصیل، مهمان نواز و مهربان. مردمی كه بكر می زیند و عشیره ای. كوچ هنوز به سبك طبیعت، در میان این مردم معنای خود را حفظ كرده؛ از پای كوه به دامنه و ارتفاعات بلندتر و بالعكس. خداوند، نعمتهای خود را به تمامی بر مردم این دیار بخشیده است. «طبیعت مادر زندگی است» و دامداری اورامانی ها در همین جا ریشه دارد، در طبیعت، زنان هم چون مردان و دوشادوش ایشان. طبیعت، مرد و زن نمی شناسد.
هوای معتدل كوهستانی در این دیار ۷۰ هزار نفری چه غوغایی می كند؟ شور و شعف به پا می كند و چشمه های فراوان، زایش هر لحظه را، گونه ای به تصویر ذهن می كشاند كه هر چه از دیدن آن حظ ببری و پرشوی، هنوز احساس خلأ می كنی و عطش برای سیراب شدن از سراب های آن داری. درخت های پهن برگ بلوط و پسته وحشی نیز، یكی از گونه های بسیار زیبای طبیعت را بر لوح این سرزمین حك كرده است. گونه های جانوری متعدد و بسیاری مشاهده می شود و زیباتر، سنجاب ایرانی است كه در سكوت متین جنگل، با شیطنت هایش، شور كودكی را یادآور می شود. گل های نیلوفر كبود(زرد) در كنار سراب ها مخیله بیننده را تا جنون زیبا دوستی پیش می برد.
گیاهان دارویی این منطقه چنان گستردگی دارد كه انگار طب اورامان نیازی به داروهای شیمیایی ساخت انسان ندارد.
چشمه های بل و اورامان، بزرگترین سراب های این خیالند. بزرگترین سراب های این شهر خیال و رویا. هر جا چشمه ای، زایشی و زلالی آبی بوده، شهری بنا شده و تا زمانی كه این سبزینگی، رنگ بودن خود را حفظ كند، مردمان، سبز و جاوید می زیند.
غار «قوری قلعه» در اورامان شكل و ساختاری دگرگونه دارد و اغراق نیست، اگر بگوییم؛ یكی از زیباترین غارهای قاره پهناور آسیا است.
اورامان، خاستگاه قومی است كه هنوز به پوشش كردی خود مقیدند. مردمان اصیل، نجیب و استوار كه در مرز ایران از شرق با كرمانشاه، از غرب با عراق، از شمال با كردستان و از جنوب با جوانرود همسایه اند و به ایرانی بودن خود می بالند.
در اطراف اورامان كوه خضر، كه به روایتی محل سكونت خضر پیامبر(ع) بوده است، دریچه های اندیشه را پیرامون این پیامبر بزرگ و افسانه هایش به تكاپو وامی دارد.
وقتی خسته از راه طولانی و شادمان از این همه زیبایی به شهر باز می گردی، با غذاهای محلی چون خورش خلال بادام یا انواع كباب های محلی، انرژی دوباره می یابی و از خفتن غافل می شوی كه این جا سرزمین بیداران سبز است. پس با هشیاری و بیداری می توان از این همه زیبایی لذت برد، آن قدر كه زبان بی تكلم، واژه ها گم و حقیر و قلم ناتوان است. اورامان را نمی توان نوشت، باید دید
اورامانات را هزار ماسوله نیز می نامند. این محل اصالت خود را حفظ كرده و در كنار طبیعت زیبای آن، مدنیت و شهرنشینی منطقه زیبایی خاصی به هزار ماسوله داده است. معنی واژه اورامان چیست؟ واژه اورامان یا هورامان از دو بخش «اهورا» و «مان» به معنی خانه، جایگاه و سرزمین تشكیل شده است. پس اورامان یعنی سرزمین اهورایی و جایگاه اهورا مزدا. «هور» معنی دیگری هم دارد.
هور در اوستا به معنی خورشید است. هورامان را می توان جایگاه خورشید هم معنی كرد.
معماری اورامانات و سرسبزی این منطقه كوهستانی رویای پله هایی به سمت بهشت را متصور می كند. خانه های این روستا با سنگ و اغلب به صورت خشكه و به صورت پلكانی ساخته شده است. مردم منطقه معتقدند اورامانات تخت زمانی شهری بزرگ بوده و مركزیتی خاص داشته به همین دلیل از آن به عنوان تخت یا مركز (حكومت) ناحیه ای اورامان یاد می كرده اند. به غیر از وضعیت خاص روستا از نظر معماری، موقعیت چشمه های پرآب، مراسم خاص و آداب و رسوم و وجود مقبره و مسجد پیر شالیار و به ویژه جمعیت و تعداد سكنه قابل توجه آن نشانگر اهمیت منطقه از زمان ساسانی است. پوشاك كردی آمیزه ای از رنگ و نقش است. در كجا و چگونه می توان زیباترین رنگ های دنیا را در كنار هم دید. لباس مردم اورامانات كردی است. پیش از ورود پارچه و كفش های خارجی و سایر منسوجات داخلی به استان كردستان، بیشتر پارچه ها و پای افزار مورد نیاز آنها توسط بافندگان و دوزندگان محلی بافته و ساخته می شده است.
ساخت پای افزار «گیوه» یا «گلاش» یا «كالی» بر عهده اوراماناتی ها و مردم و آبادی های هجیع، نودشه، بوده و بافت را مردم آبادی های نوسود شهرستان پاوه بر عهده داشته اند. جولایی، بافت، پارچه و انواع منسوجات مانند بوزو، ربال، جاجیم، بره بوشمین، موج، جوراب، دستكش، زنگال و كلاء انواع دستبافت های این منطقه هستند. مردان كرد اورامانی چوخه، پانتول، ملكی شال، دستار، فرنجی و كله بال و زنان آن جانی، كلنجه، شال، كلاه و كلله می پوشند. انواع این لباس ها با زیور آلات مختلف تزئین شده اند و رنگارنگ هستند. قارچ، كرفس، كنگر، ریواس، خوژه، پنیر، شیر، عسل، گردو، انجیر موادغذایی این منطقه را تشكیل می دهند. پلو، «دوغه وا» یا آش دوغ، ساوار، گردول، ترخینه، دوختن یا آش گزنه، هتیمچه با گوشت گوسفند، شدروا، گرما، رشته پلو، رشته رون یك آبه، پرشین، شلغم ترش، و كلانه، از غذا های اورامانی است.
از تولیدات هنر های سنتی مثل گلیم، سجاده، نمد، سبد، گیوه به عنوان سوغات این محل نام برد. اما دلیل دیگری به غیر از درمان و سیاحت در یك منطقه سنتی برای سفر وجود دارد. میراث فرهنگی و كهن ایران زمین می تواند دلیلی برای كشش مسافران به شهر های مختلف باشد.
