مكان موزه شهر بناب محل گرمابه ی سنتی مهرآباد بناب ( دوره ی صفویّه )
از زمانی كه انسان آتش را كشف كرد و لذت گرمی را در سرمای زمستان تجربه نمود خصوصا در این دیار آذربایجان كه زادگاه زرتشت پیامبر است سكونتگاه ها به گرمی آتش گرم شد ، پختن غذا را آموخت ، روشنایی را بر تاریكی تاباند و به بركت این آتش مشكلات زیادی از پای خود گشود و به دنبال آن كوره های سفال پزی و تهیه ی ظروف سفالی برای آسایش زندگی ، ذوب كردن سنگ ها برای تهیّه فلز ، روشنایی بر ظلمت تاریكی های شبانه غلبه كرد . ستارگان و ماه در آسمان ، و آتش در زمین عالمی را نورانی ساخت و به چشم ها در شب ظلمت بینایی بخشید ، و چشم ها دیدند و ذهن های هدایتگر انسان را از خطرات و زشتی ها و پلیدی ها آگاه گردانیدند تا انسان گمرا ه نشود و انتخاب درستی داشته با شد . انسان چنین آتش را گرامی داشت و در صدر سكونتگاه خود نشاند و برای این نعمت خدادی آتشكده ای همیشه سوزان و فروزان ساخت تا هر گز خاموشی آن را نه بیند و تا زندگی هست آتش را زنده نگاه دارد ، و این آتشكده جاودانه را مقدس شمرد .
پیه سوز خاكستری رنك مربوط به سه هزار سال پیش ( آرشیو میراث فرهنگی بناب )
از آن روز انسان به روش های مختلف روشنایی را كه بخشی از زندگانی اش را تشكیل می داد همراه خود تا به امروز نگاه داشته است تا به كوری چشم گرفتار نشود و بدین طریق ذهن ها را نورانیّتی بخشد .
روشنایی چراغ :
انسان برای تامین روشنایی خود از سوزاندن چوب در اجاق ها با كوشش و تلاش به پیه سوزها دست یافت ، این نوع پیه سوز ها ی سفالی كه لبه ای هم برای گذاشتن فتیله نخی برای مكش مواد سوختنی از پیه دان تعبیه شده بود ، كه مایع سوختنی رادر داخل آن می رختند و فتیله مواد روغنی را به تدریج جذب می كرد و می سوخت و از سوختن آن روشنایی ایجاد می شد ، بعضی از این پیه سوزها چندین لبه برای گذاشتن فتیله داشت تا روشنایی را زیادتر كنند و هر وقت میهمان می رسید فتیله دوم و سوم را نیز روشن می نمودند ،. این كه از قدیم گفته می شود میهمان آمده فتیله چراغ را زیاد كن ، و یا فلانی دود چراغ خورده یاد و یادگار سختی های دورانی است كه از پیه سوز استفاده می كردند.
لنتر آویز در موزه مردم شناسی جنوب سهند بناب ( گرمابه مهر آباد ) عكس از نگارنده
روشنایی از آتش اجاق گرفته و به پیه سوز و چراغ های شیك و زیبای امروزی سیر تكاملی طولانی طی نموده است در این مدت تكامل ، انواع و اقسام چراغ ها ساخته شده كه در موزه ی مردم شناسی جنوب سهند بناب به نمایش گذاشته شده است . مانند ” لنتر ” در این نوع چراغ ها ، شیشه ای بر روی فتیله در نظر گرفته شده است كه مواد جذب شده توسط فتیله خوب می سوزد و مانند پیه سوز دود نمی كند دود در اثر ناقص سوختن هوای اتاق را آلوده می كرد اما لَنتر ها هم روشنایی بیشتری نسبت به پیه سوز داشتند و هم دود نمی كردند . بعد از آن چراغ هایی درست نمودند كه روشنایی بیشتری داشت و هم تزیین تاقچه اتاق خانه ها گردیدند در انواع طرح ها و رنگ های زیبا ( تك فتیله ای و چند فتبله ای ) از آن جمله چراغ لنتر آویزی ، چراغ های یك فتیله ای ، دو فتیله ای ، سه فتیله ای ، چراغ های لاله ای شكل ، لامپا نمره ۵ ( بش لیك ) و نمره ۲ ( ایچی لیك ) ، چراغ لامپا شیشه ای چینی ، برنجی ، فلزی ، پایه بلند و پایه كوتا ، چراغ گرد سوز ، و ………..
چراغ های لامپا در موزه مردم شناسی جنوب سهند بناب ( گرمابه مهر آباد بتاب ) عكس از نگارنده
و چراغ هایی كه كاربری مخصوص خود را داشت ، مانند چراغ های دستی كه لازم بود انسان به همراه خود حمل نماید مانند ، فانوس دستی فلزی ، فانوس درشكه ها كه در مسافرت های شبانه می بستند ، چراغ توری فلزی دستی ، لنتر های آویز در مساجد ، و لنتر روی تاقچه ها كاروان سراهای مسافرنشین ، و كاروانسراهای تجارتی و در مكان های بزرگ و عمومی
چراغ توری ، چراغ فانوس ، چراغ گرد سوز ، چراغ درشكه ( موزه )
با رونق چراغ ها برای معابر عمومی و خیابان ها نیز شب ها فانوس نفتی و فتیله ای بر روی تیر چراغ ها آویز نموده و استفاده می كردند ، تا این كه برق كشف شد و روشنایی به تمدن امروزی به بار نشست تا جایی كه بیشتر مراسمات ملی ، مذهبی ، جشن ها ، میادین ، خیابان ها ، بزرگ راه ها با لامپ های برقی روشن و مزیّن می گردد
چراغ لامپا و لاله در اتاق خانه شادروان حاجی قادر یزدانپناه ( سال ۱۳۷۶ ) عكس از نگارنده
چراغ های فتیله ای نفت سوز شیشه ای ( عكس از آرشیو نگارنده )
چراغ لنتر كوچك ، فتیله چراغ ، سر پیچ چراغ های نفتی
چراغ های نمره ۵ شیشه ای رنگی تك فتیله ای
