آئین دسته چوبی

در شب دوازدهم ماه محرم كه سوم شهادت امام حسین(ع) است، از بعضی محلات قدیم گرگان مانند سبزه مشهد، سر پیر، دباغان و میخچه گران دسته چوبی عازم محلات دیگر می شوند. دسته چوبی شبیه دسته زنجیرزنی است، با این تفاوت كه افراد یك چوب یا نی به طول یك متر را به طور عمودی به دست می گرفتند و بر بالای سر می بردند و آن را به بالا و پایین حركت می دادند و با دست دیگر سینه می زدند و اشعار خاصی را در مسیر راه می خواندند. تشكیل دسته چوبی با روشن كردن چند مشعل و به دست گرفتن چوب انجام می شود، آن گاه با شعار مدد یا علی حركت عزاداران به سمت محلات دیگر آغاز می شود. این دسته برای عزاداری در محلات و حركت در مسیر راه، اذكار یا اشعاری دارند كه آن را مدام تكرار می كنند. وقتی به داخل محلات میرسند، ابتدا مشعل داران وارد محل می شوند. مشعل داران پس از ورود به هر محل، دم می گرفتند و میگفتند: نفت بده، كهنه بده، زیرانداز نذر حسین و عباس هرچی دارین بیارین. آن گاه مردم جهت آن كه آتش خاموش نشود، پارچه، نفت، نخ پنبه و یا هر چیز سوختنی را به داخل مشعل می ریختند تا آتش شعله ور و از خاموش شدن جلوگیری شود. سپس مشعل داران این مشعل ها را در محل دور میدهند. در گذشته گاهی به همراه مشعل، طوق یا علم هم میبردند. بعد از ورود مشعل به محله، عزاداران چوب به دست وارد محل می شدند. تفاوت دسته چوبی با دسته سینه زنی در این است كه در دسته سینه زنی، عزاداران در محل توقف میكنند و یك یا دو نوحه در آن جا می خوانند، ولی در دسته چوبی چنین نیست، فقط همان اشعار خاص را می خوانند و در پایان هم با شعار ای اهل عزا خدا نگهدار از محل خارج می شوند، سپس به محل دیگری می روند، تا این كه به محله میدان میرسند و در آن جا مراسم دسته چوبی را با دعا به پایان می برند. این چوب ها و مشعل ها تا پایان مراسم، به وسیله عزاداران حمل می شود. اشعاری كه در دسته چوبی می خوانند، معمولاً مضمون آن پشتیبانی از خون شهدا و آمادگی برای جنگیدن با دشمنان و جان نثاری برای اهل بیت (ع) می باشد. برخی از این اشعار عبارتند از: ما غلامان علی شب دوران می زنیم / تیر بر فرق یزید نا مسلمان می زنیم … از گردن خود دین ادا می كنم امشب / جان را به فدای شهدا می كنم امشب … با پایان یافتن آیین دسته چوبی، عزاداری دهه اول محرم محلات به پایان می رسد. از تاریخچه شروع و آغاز دسته چوبی اطلاع دقیقی در دست نیست، فقط می دانیم كه اوج آن در اواخر دوره قاجار و اوایل حكومت رضاشاه بود. در آن زمان، اكثر محلات دارای دسته چوبی بودند. با گذشت زمان، از رونق دسته چوبی كاسته شد و محلات یكی پس از دیگری این آیین را تعطیل كردند، مثلاً محله سبزه مشهد هر ساله تا اواخر دهه شصت دارای دسته چوبی بود، ولی از آن تاریخ به بعد آن را تعطیل كردند. تنها محله ای كه آیین دسته چوبی آن از بین نرفته و تا به امروز رایج است، محله میخچه گران می باشد. محله میخچه گران از محلات قدیمی بوده و بزرگانی همچون ملا محمد قاسم كاشف و آیت الله سید محمود میربهبهانی در آن جا زندگی می كردند. این محله همه ساله در روز پنجم ماه محرم همراه با محلات نعلبندان و پاسرو مراسم طوق بندان و در شب دوازدهم آیین دسته چوبی را برگزار می كند. . درباره فلسفه دسته چوبی گفته اند كه وقتی خبر شهادت امام حسین(ع) به مردم گرگان رسید، چون اسلحه یا شمشیر یا خنجری نداشتند كه به خونخواهی قاتلان بپردازند، با عصبانیت و ناراحتی چوب به دست گرفتند و شعارهایی سر دادند. چه خوب است كه گرگانیها به خود بیایند و تمام آیین ها و آداب و رسوم گذشته خود را به ویژه در ماه محرم فراموش نكنند. زمانی گرگان دسته چك چكی داشت، ولی امروز دیگر اثری از آن نیست. حدود ده سال قبل، محله قدیمی پاسرو یك از گذرگاه های دستههای عزاداری بود و دسته ها در آن جا توقف كرده و به عزاداری میپرداختند. متأسفانه دیگر در آن جا عزاداری برگزار نمی شود و میدان محله به پاركینگ وسایل نقلیه تبدیل شده است. امروزه برخی شیوه های جدید عزاداری وارد فرهنگ ما شده كه هیچ معنا و مفهومی نداشته و نیز وهن شیعه را به دنبال دارد، حال آن كه شیوه های عزاداری گذشته این مسایل را به دنبال نداشت. احیای شیوه های سنتی عزاداری می تواند به محرم شكوه و عظمت ببخشد. امید است كه روزی شاهد اجرای آیین های گذشته ی خود باشیم.