چك چك یا زیارتگاه پیر سبز ، یكی از مهمترین زیارتگاه های زرتشتیان جهان است كه در ۴۳ كیلومتری شرق اردكان در استان یزد واقع شده است. زرتشتیان در استان یزد زیارتگاه های متعددی دارند و نزد ایشان ارزش آن ها با هم برابری می كند اما به دلیل موقعیت جغرافیایی و شكل منطقه، زیارتگاه چك چك از معروفیت بیشتری برخوردار بوده و هرساله میزبان هزاران نفر از مردم كشورمان و سایر نقاط جهان است.
برای ورود به زیارتگاه، به نشانه احترام، باید كفش ها را از پا درآورد و كلاه بر سر نهاد. قبل از ورود به زیارتگاه تابلوهایی وجود دارد كه نشان می دهد برای ورود به زیارتگاه باید پاك بود، همانطور كه در دین اسلام نیز ورود بانوانی كه دارای شرایط خاص هستند به مساجد ممنوع است، در این مكان نیز نكات فوق باید رعایت گردد. در داخل زیارتگاه كه به شكل دهانه غار است تنه درخت چنار كهنسالی وجود دارد. كف زیارتگاه با سنگ مرمر پوشیده شده و از بخشی از سقف قطرات آب چكه چكه بر زمین می ریزد و احتمال نام گذاری این محل نیز شاید از همین رو باشد. چند شعله شمع بطور دائم در زیارتگاه روشن است و محلی برای سوزاندن عود یا چوب مقدس وجود دارد. همانند بسیاری از زیارتگاه های سایر ادیان، تصاویری از بزرگان دین زرتشتی زینت بخش محوطه كوچك زیارتگاه است. سقف زیارتگاه سنگی است. در كف محوطه ظرف هایی برای جمع آوری آب گذاشته اند كه بخشی از آن جهت تبرك به زائرین اهدا می شود و بخشی دیگر نیز به مصرف خوراكی می رسد. همه ساله در ۲۷ خرداد ماه زرتشتیان از سراسر جهان در این مكان گرد هم می آیند و به دعا و نیایش می پردازند. هرچند كه در میان عموم شهرت یافته كه این مراسم حج زرتشتیان است اما به واقعیت نزدیك نیست. در مجموعه چك چك ساختمان های متعددی مشاهده می گردد. از آنجا كه مجموعه چك چك با شهر اردكان فاصله زیادی دارد، این ساختمان ها جهت اسكان و پذیرایی از زائران ساخته و استفاده می شوند. ساخت و نگهداری مجموعه چك چك توسط زرتشتیان داخل و خارج از كشور تامین گردیده و می گردد.
موقعیت جغرافیایی:
استان یزد، شهرستان اردكان، ” ۲ ۵ ‘ ۲۰ ْ۳۲ شمالی و ” ۳۱ ‘ ۲۴ ْ۵۴ شرقی. ارتفاع از سطح دریا ۱۷۳۰ متر.
دسترسی:
شهر اردكان ۱۱۰ كیلومتر با نائین و ۵۵ كیلومتر با یزد فاصله دارد. چك چك در ۴۳ كیلومتری شرق اردكان واقع شده و جاده آن دوطرفه با آسفالت قابل قبول است. درصورتیكه وسیله نقلیه شخصی ندارید می توانید از یزد، میبد یا اردكان خودرو كرایه تهیه نمایید. برای رسیدن به زیارتگاه، لازم است از پله های متعدد و سربالایی با شیب زیاد بالا رفت، لذا صعود و متعاقباً بازگشت از زیارتگاه برای بیماران قلبی عروقی، سالمندان و بیماران با آرتروز پیشرفته زانو مناسب نمی باشد.
امكانات رفاهی:
از اردكان تا چك چك هیچگونه امكانات رفاهی وجود ندارد.
نزدیكترین پمپ بنزین در فاصله ۴۳ كیلومتری است.
در زیارتگاه چك چك فروشگاه یا رستوران موجود نیست.
سرویس بهداشتی نسبتاً قابل قبول است. توالت فرنگی جهت بیماران و بازدیدكنندگان خارجی وجود ندارد.
آب آشامیدنی موجود است اما ترجیحاً آب بهداشتی با خود همراه داشته باشید.
آنتن دهی تلفن همراه قابل قبول است.
با هماهنگی با مسئول زیارتگاه می توانید شب را در چادر در محوطه اطراق كنید.
نزدیكترین هتل ها در اردكان و میبد هستند.
برای ورود به زیارتگاه نیازی به تهیه بلیط نیست.
بروشور موجود نیست.
امنیت منطقه:
منطقه اردكان از ضریب امنیتی بالایی برخوردار است. هرچند در زمان های غیر فصل و خلوت، توصیه می شود به علت خلوتی جاده، شب هنگام در مسیر رفت یا برگشت نباشید.
بهترین زمان بازدید:
به علت موقعیت كویری، طبیعی است كه ماه های خرداد، تیر، مرداد و شهریور گرمای هوا آزاردهنده است. در زمان اجرای مراسم عمومی زرتشتیان ( ۲۷ خرداد ماه ) بازدید صرفاً با كارت دعوت میسر است. بهترین زمان بازدید ماه های فروردین، اردیبهشت، مهر و آبان است.
توضیحات:
در داخل زیارتگاه نوشته ای تحقیق گونه به دیوار نصب شده كه توسط آقای رستم بلیوانی، رئیس سابق انجمن زرتشتیان شریف آباد یزد تهیه گردیده است كه بدون هیچگونه اظهار نظر و داوری متن نوشتار در ذیل می آید.
{ به طوری كه در اسناد تاریخی و مذهبی و دیوان خاضع و سینه به سینه محلی به یادگار مانده، در دوران سلطنت یزدگرد سوم آخرین پادشاه ساسانی چون اوضاع ایران رو به وخامت می رفته، یزدگرد سوم فكری اندیشیده كه خاندان خود را از مدائن به یزد كه منطقه نسبتاً امنی بوده است كوچ دهد. از این رو به دستور وی شهری با استحكامات آن روز ( حصار و برج و خندق ) برای محافظت تهیه و خاندان خود را از مدائن به یزد كوچ داده است. و امكان دارد اسم یزد از یزدگرد به یادگار مانده باشد. شاید آثار برج و بارو به جا مانده در محله یزاران بقایای شهر فوق الذكر باشد.
یزدگرد دو پسر به نام های هرمزان و اردشیر و پنج دختر به نام های شهربانو، پارس بانو، مهربانو،نیك بانو و نازبانو داشت. نام همسرش كتایون بود و خدمه ای به نام مروارید داشت. یزدگرد پس از شكست از مسلمانان به خراسان گریخت و در آنجا به دست آسیابانی كشته شد. با شایع شدن خبر مرگ یزدگرد، خانواده وی در یزد با یكدیگر وداع نموده و هر یك به سمتی از اطراف یزد متواری گردیدند.
هرمزان و شهربانو، پسر و دختر بزرگ یزدگرد در حین فرار دستگیر و به عربستان به غلامی و كنیزی برده می شوند.
پارس بانو و مهربانو به سمت شمال غربی یزد متواری شدند. این دو در حدود ارجنان از هم وداع نموده ، مهربانو به سمت عقدا گریزان بوده است كه بر اثر بی غذایی و رنج راه در عقدا فوت می كند. وی را در گوشه باغی در عقدا دفن می كنند كه اكنون به مزرعه مهر معروف است و مردم آن سامان آن را محل مهربانو می نامند و برای وی شمع روشن می كنند. پارس بانو در سمت غربی عقدا به زرجوع رسیده در كوهی غایب می شود. شكاف سنگیِ زیارتگاه را محل غایب شدن پارس بانو می دانند. در گذشته لباس مقنعه مانندی در شكاف سنگ ظاهر بوده كه آن را برای تبرك كنده و حفظ نموده اند.
نیك بانو ( چك چك ) با مروارید ( هریشت ) در بیابان وداع نموده به سمت كوهی در ۳۷ كیلومتری شرق اردكان رفته كه اكنون كوه چك چك نامیده می شود و در این كوه غایب می گردد. آثار لباس مقنعه مانندی در شكاف كوه وجود داشته كه آن را برای تبرك كنده اند. این محل، امروز، زیارتگاه زرتشتیان جهان است. در زیارتگاه درخت چنار تنومندی هست كه بیش از هزار سال قدمت دارد. گفته می شود این درخت همان عصای نیك بانو ( پیر سبز ) بوده است كه با آن به شكاف كوه زده است و پس از آن براثر رطوبت آب شیرینی كه از شكاف كوه می چكد، سبز شده است.
مروارید ( هریشت ) نیز در كوهی در ۱۷ كیلومتری اردكان در كوهی كه امروزه هریشت نامیده می شود، غایب گردیده است. و این مكان نیز از زیارتگاه های زرتشتیان است.
نازبانو ( ناركی ) به سمت جنوب یزد متواری شده در كوه تیجنگ غایب شده و آثار زیارتگاه در آنجا موجود است.
اردشیر پسر كوچك یزدگرد به همراه مادرش كتایون به سمت خرابه های شرقی یزد متواری شدند. كتایون در پشت حصار یزد كه اكنون در خود شهر یزد واقع شده و به ستی پیر معروف است پناه برده و در آنجا در چاهی غایب شده است كه اكنون این محل زارتگاه است. اردشیر نیز در شرق یزد در كوهی غایب گردیده كه این مكان نیز به زیارتگاه ( نارستانه ) معروف است.}
توضیحی در مورد درختان مقدس (پیر ) ها:
بسیاری از مسجدها و امام زاده ها و در مورد زرتشتیان، پیر ها، در كنار چنارهای عظیم بنا گشته اند و در بسیاری از روستاها و محلات شهرها، بر درخت های چنار دخیل می بندند و از آنها انتظار معجزه دارند. این معجزات معمولاً برای بچه دار شدن، رهایی از بیماری، رونق كسب و كار و محصول یافتن زمین است.
بر اساس مردم شناسی تطبیقی می توان باور داشت كه در اعصار بسیار كهن، گمان بر آن بوده است كه ارواح مردگان پرقدرت قبیله یا خدایان یا پری ها در آنها می زیستند یا این درخت ها مظهر آنان بودند. برای تقدس این درختان سترگ، در دوره اسلامی، توجیهی تازه یافته اند و برای آنكه ستایش ایشان برخلاف سنت های اسلامی نباشد، اغلب به این نتیجه رسیده اند كه در پای این درختان، بزرگمردی، امامزاده ای یا مقدسی به خاك سپرده شده است.
این درختان مقدس در گوشه و كنار ایران نیز هست. مثل پیر چك چك، چنار امام زاده صالح و بی بی شهربانو ها. این بی بی شهربانو ها، یك مضمون اسطوره اش این است كه ایزدبانو از دست دشمنانش فرار می كند، حالا شده شهربانو یا بی بی . عین این داستان كه برای بی بی شهربانو هست، در یزد و دیگر جاهای ایران هم دیده می شود. این یك مضمون پری هاست، پری هایی كه می آیند روی زمین و بعد زیرِ زمین پنهان می شوند، پری های شهید شونده اند. این ها كهنه ترین شكل های شهادت الهه های نباتی است كه بعد ایزدان نباتی شهیدشونده جای آنها را می گیرند.
منبع : كویرها و بیابانهای ایران