محلات

شهرستان محلات در استان مركزی قرار دارد و از شهرهای معروف كشور در زمینه سرسبزی و تولید گل است

این شهرستان علاوه بر داشتن آب و هوایی دل انگیز در بهار و داشتن چشمه‌های آبگرم، روایتی از تاریخ كهن‌سال ایران‌زمین است كه در تعطیلات نوروز مسافران زیادی را به خود جذب می‌كند.

شهرستان محلات با ۲۰۷۹ كیلومتر مربع مساحت در جنوب شرقی استان مركزی قرار دارد و قم و آشتیان، دلیجان، ‌خمین و اصفهان و اراك را در مجاورت خود دارد.
به جز بعد گردشگری و تولید گل، صنایع سنگ از دیگر توانمندی‌های این شهرستان است. شهرستان محلات، هلند ایران نام دارد و سالانه صدها میلیون دلار گل از این شهرستان صادر می‌شود.

باغات گل محلات در فصول مختلف مسافران را به دیدن زیباترین آفریده خداوند دعوت می كند و یكی از سوغات با طراوت این شهرستان است.

آثار باستانی محلات

گل سر سبد آثار باستانی استان مركزی در شهرستان محلات قرار دارد و شامل ستون‌های خورهه، آتشكده آتشكوه، بند باستانی نیمور، قلعه جمشیدی است.

سنگ نوشته های تاریخی، قلعه آقا خان، یخچال نیمور در كنار امامزادگان اسماعیل،‌ عبدالله، محمد، فضل و یحیی، امامزاده موسی، مسجد جامع محلات و نیمور مربوط به دورهای تاریخی پس از اسلام است.

محلات در روزگار هخامنشیان بخش كوچكی از ایالت ماد به شمار می‌رفته و در دوره اشكانیان نیز جزئی از ایالت والی نشین ماد بزرگ محسوب می شده است.

مورخان از مجموعه بقایا و ستونهای خورهه به عنوان آتشكده، معبد، كاخ و مركز برگزاری جشن‌ها و مراسم های مذهبی و ملی، عمارت و منزل ییلاقی و قبرستان یاد كرده اند كه در دوره های باستان مورد استفاده بوده است.

خورهه

خورهه در اوستا به مفهوم “محل برآمدن خورشید” است و از سویی كلمه “خور” در این كتاب به مفهوم منطقه ییلاقی است، این منطقه در شمال شرق محلات و در بین روستاهای دودهك، ورین و آب گرم، در كنار رودخانه خورهه قرار دارد.

بررسی تحقیقات انجام شده و آثار كشف شده در دشت و ارتفاعات خورهه نشان می دهد سابقه سكونت و قدمت منطقه به هزاره دوم قبل از میلاد باز می‌گردد.

این منطقه دارای اسناد تاریخی است و “لویی واند نبرگ” در كتاب باستان شناسی ایران باستان به نقل از هرتسفلد آورده است: “قابل تذكر است كمی به سمت جنوب در خورهه كه سر راه اراك به كاشان است، معبدی است كه هنوز دو ستون یونانی در آن پا برجاست.”

پایه این ستون‌ها مدور ساده و سر ستون‌ها به سبك و شیوه ایونیك كه نوعی دیگر از ستون سازی یونان با افكار و اسلوب محلی است، ساخته شده است.

اولین نقشه این منطقه توسط مهندس حاكمی در سال ۱۳۵۵ با تحلیل معماری كشیده شد با این حال بنای تاریخی خورهه در مساحتی حدود ۳۵۵۰ متر احداث شده كه شامل سه بخش ایوان اصلی، مجموعه بخش شمالی و مجموعه بخش غربی است.

ایوان اصلی دارای ۱۲ ستون در دو ردیف بوده و در چهار طرف دارای دیواره جرز مانندی است. ارتفاع ستون ها به بیش از هفت متر رسیده كه با توجه به حجم سقف ایوان ها ارتفاع ستون ها به بیش از ۹ متر می رسیده است.

دو ستون از این مجموعه برجای مانده است. ستونها سنگی و با توجه به وجود معادن سنگ در محلات، جنس آنها از نوع تراورتن بهترین نوع سنگ است.

این آثار با آثاری چون تخت جمشید از نظر نقش بندی تفاوت داشته و از پایه ستون به طرف بالا به شكل مخروطه ناقص باریك ساخته شده و سطح مخروط ها حلزونی است. بر اساس اسناد موجود تا سال ۳۷۸ هجری چهار ستون پابرجا بوده است كه به مرور تخریب شده اند.

اكثر آثار كشف شده در این منطقه به سال ۱۳۵۵ بازمی گردد و در بین آثار كشف شده، می توان به پیه سوز سفالی، كوزه دسته دار، كوزه كروی، قطعات سنگی تزئینی و شیشه، اشیاء فلزی و اسكلتهای انسان اشاره كرد.

راه های دسترسی به ستونهای خورهه محلات، جاده محلات به آبگرم، سپس خورهه با جاده آسفالته حدود ۲۰ كیلومتر همچنین جاده قم به اصفهان، نرسیده به شهر دلیجان و در ۷۰ كیلومتری قم، روستای دودهك سپس به سوی خورهه با حدود ۱۲ كیلومتر.

مجموعه باستانی و تاریخی خورهه محلات از آثا باستانی كشور كه محلی برای مطالعه باستان شناسان است با شماره ملی ۱۳۱ در آثار ملی كشور به ثبت رسیده است.

آتشكده آتشكوه دومین اثر باستانی استان مركزی

آتشكده آتشكوه، دیگر اثر باستانی شهرستان محلات و جزء مهمترین آثار به جا مانده از دوران باستان در سرزمین كهن ایران است كه در منطقه نیمور محلات استان مركزی واقع شده است.

عظمت این بنا به‌حدی است كه به طور قطع جزء برترین آتشكده‌های زرتشتیان جهان به شمار می‌رود و تعطیلات نوروزی بهترین فرصت برای بازدید علاقه‌مندان از این بناست.

این آتشكده در ۵ ‬كیلومتری جاده نیمور و نزدیكی روستای آتشكوه نیمور قرار دارد و مورخان بنای این آتشكده را متعلق به دوره ساسانیان دانسته و معتقدند كه بر اساس شواهد و قرائن تا قرن ‪ چهارم‬هجری سالم بوده است.

تالار اصلی یا شرقی آتشكده احتمالا محل آتشدان و نیایش بوده و شامل تالاری مربع شكل است كه هر ضلع آن از بیرون ‪ ۶۰‬متر طول دارد و دارای ‪ چهار‬ستون مستحكم بوده كه از سنگ و ساروج ساخته شده و گنبد و طاق این بنای عظیم روی این ‪چهار ستون استوار است.

‪ آبگرم محلات

در میان دیدنی‌های استان مركزی چشمه آبگرم محلات از شهرتی دیرینه برخوردار است و سالانه گردشگران زیادی را به ویژه در ایام تعطیل و نوروز باستانی رهسپار این شهر می كند.

چشمه آبگرم جوشان محلات با خاصیت درمانی و تفریحی محور اصلی گردشگری در این شهرستان و استان است كه می تواند حلقه اتصال چرخه گردشگری، جاذبه های طبیعی و تاریخی و مذهبی این شهرستان باشد.

با توجه به سابقه طولانی این چشمه در میان مردم و علاقمندان، دركتابهای تاریخی به خواص درمانی این چشمه اشاره شده است.

این چشمه در فاصله ۱۵ كیلومتری شمال شرق محلات در كنار ارتفاعات بلند منطقه قرار دارد و مسافران زیادی به امید بهبودی و رفع بیماری به این چشمه روی می‌آورند.

تركیبات آب این چشمه شامل سولفات كلسیك و از دسته آبهای هیپرترمال است و در درمان بیماری های نقرس و بیماری های كبدی، صفراوی، كلیوی و دستگاه گوارش موثر است.

طرح توسعه آبگرم محلات به تصویب رسیده است و قرار است تله كابین، چشمه و پارك سرچشمه، احداث راهرو برای استفاده بهتر از این آب در فصل سرما، غارها و نواحی ییلاقی است كه در صورت تحقق می تواند قطب توانمندی در زمینه گردشگری در استان سامان دهی شود.

سرچشمه محلات

سرچشمه محلات رتبه نهم پر بازدیدترین جاذبه گردشگری كشور را در نوروز ۸۹ از میان ۹۰ مركز تفریحی به دست آورد.

سرچشمه محلات از چشمه‌های پر آب طبیعی استان مركزی است كه در شمال این شهر و در دامنه رشته كوه هفتاد قله قرار داد، این سرچشمه در بلندترین نقطه شهری محلات قرار گرفته و مكانی بسیار مناسب و خوش آب و هوایی را برای گردشگران داخلی و خارجی فراهم آورده است.

این مركز دارای امكانات مناسب تفریحی و سرگرمی است ودر طول سال مورد استقبال مردم استان مركزی و استان های اطراف است.

آب زلال سوغات سرچشمه است و مسافران پس از استفاده از آبگرم محلات برای استراحت به سرچشمه می روند.

بازدید نوروزی و لزوم ایجاد قطب گردشگری

آمار گردشگری نوروزی از این آثار حاكی است بیش از ۱۰ هزار‬ مسافر نوروزی از جاذبه‌های گردشگری، آثار تاریخی و باستانی محلات دیدن می‌كنند.

وجود این دو اثر باستانی در كنار آبگرم و سرچشمه محلات، دهكده گل وگیاهان زینتی محلات و همزمان قرار گرفتن در مسیر غار نخجیر استان مركزی در مسیر دلیجان – نراق، شهر هزار ساله نراق و دیگر آثار دیدنی شهرهای محلات دلیجان و نراق فرصتی است تا تورهای گردشگری منطقه تشكیل شود و این آثار به قطب گردشگری تبدیل شوند.

در حالیكه این آثار در یك جا جمع شده است خدمات رسانی به گردشگران مناسب نیست و توسعه گردشگری در این منطقه نیازمند برنامه ریزی و اختصاص بودجه برای سامان دهی است.

افزایش امكانات رفاهی در محلات، دلیجان و نراق از جمله مكان های اقامتی، رستوران، وسائل حمل و نقل و مراكز اطلاع رسانی اولین نیاز گردشگری منطقه است.

 
آسیاب آب محلات؛ دن كیشوت تنهای شهر
شهرستانی سرشار از آسیاب های بادی، شاید باید دن كیشوت قهرمان مشهور كتاب سروانتس به آسیاب های بادی شهرستان محلات می آمد و نبردش را با آن ها ادامه می داد، اما حالا اثری از آثار این آسیب ها باقی نمانده است. یكی از شهروندان محلات می گوید: «محلات، شهر آسیاب ها بود. بوی كاهگل و گندم درهم می پیچید و زندگی جریان داشت. اما حالا قریب به چهار آسیاب بادی و قدیمی این شهر از بین رفته است و پنجمی هم در آستانه تخریب است.»

این پیرمرد محلاتی با لهجه ای كه هركلام را می كشد، نام آسیاب های تخریب شده را چنین می گوید: «آسیاب بهرامی، یكی از بزرگ ترین آسیاب های این شهرستان بود كه خراب شد. آسیاب جمبیل، آسیاب دوغی، آسیاب آبروئه باقی آسیاب هایی هستند كه بر اثر بی توجهی از بین رفته اند.»

و حالا، حال پنجمین آسیاب آبی این شهرستان خوب نیست. آسیاب های آبی جزو قدیمی ترین و ارزشمندترین آسیاب های ایران است كه برای آسیاب گندم، جو و سایر غلات مورد استفاده قرار می گرفتند.

یكی از این آسیاب های آبی در شهرستان محلات واقع شده كه قدیمی ترین آسیاب آبی استان مركزی است و در سال 1387 به عنوان اثر ملی ثبت شده است. متاسفانه این آسیاب تاریخی در چند سال اخیر با بی توجهی هایی رو به رو بوده است و از آن جا كه مالك خصوصی دارد و هنوز به تملك درنیامده است، در حال تبدیل شدن به مخروبه و زباله دانی است و حال و روز خوشی ندارد.

مسئولان امر نیز به دلایلی از قبیل كمبود اعتبار آن را جدی نمی گیرند و توپ را در زمین یكدیرگ می اندازند و این مكان امروز به مامنی برای مرغ و خروس ها تبدیل شده است. این آسیاب در خیابان سرچشمه و سه راه معروف به حاج مهدی واقع شده است. سرچشمه بزرگ ترین پارك جنگلی محلات از چشمه های پرآب طبیعی استان مركزی است كه در شمال این شهر و در دامنه رشته كوه هفتادقله قرار دارد. اما آسیاب آبی این شهرستان در طرح گردشگری سرچشمه قرار نگرفته تا جایی كه محمدرضا علی محمد، رییس شورای شهر محلات در این باره گفت: «آسیاب آبی محلات جوز طرح گردشگری سرچشمه محلات نیست و شهرداری نمی تواند نسبت به تملك آن اقدام كند.

در آخرین جلسه ای كه به اتفاق مدیر كل میراث فرهنگی استان مركزی در محل شورای اسلامی شهر محلات برگزار شد، توافق شد میراث فرهنگی نسبت به تملك و ساماندهی این اثر اقدام و شهرداری و شورای شهر نیز همكاری كنند. آسیاب آبی محلات، یك اثر تاریخی و مرتبط با میراث فرهنگی است و بهتر است این اداره با مالكان به توافق برسد و نسبت به تملك آن اقدام كند.»

نكته جالب ماجرا در این است كه شهرداری به عنوان متولی حفظ بناهای تاریخی در این شهرستان هم همچنان اقدامی برای حفظ این بنا انجام نداده است.

چنار دوهزار ساله محلات
فقط تهران نیست كه با خیابان ولی عصر (عج) و چنارهای ثبت شده اش فخر می فروشد. خیابان سرچشمه  محلات با چنارهای هزارساله اش لذت قدم زدن را در این شهرستان صدبرابر می كند. امانشان تاریخی این شهرستان میدان چنارش است. چناری قطور و زیبا كه تنه ای به تاریخ می زند. شاید اگر صدای درخت را بشنویم، از خاطرات دو هزار ساله اش و روزهای قدیم محلات خواهدگفت. از روزهای كاهگل های نم كشیده دیوارها، صدای سنگ آسیاب های آبی، صدای امامزاده فضل و یحیی نوادگان امام موسی كاظم (ع) كه هیچ كس ندانست چه بر سر آثار باستانی شان آمد و... اما هنوز محلات، شهر گل ایران است، كوچه باغ هایی كه سنگ شده اند