روستای پاژ

روستای پاژ زادگاه حكیم ابوالقاسم فردوسی در پانزده كیلومتری شمال شهر مشهد در تقاطع جاده كارده به كلات نادری واقع شده است به استناد متون تاریخی و ادبی بر جای مانده این روستا زادگاه حكیم ابوالقاسم فردوسی است بطوریكه نگاشته‌اند حكیم حماسه سرای ایران در سال ۳۲۹ یا ۳۳۰ هجری قمری در همین روستا چشم به جهان گشود و در سن ۳۰ سالگی نظم شاهنامه را آغاز و پس از صرف ۳۵ سال اشعار حماسی خود را بنام شاهنامه به پایان رسانید و به روایت مشهور سال ۴۱۶ ه. ق به دیار باقی شتافت روستای فعلی پاژ دااری ۸۰۰ هكتار مساحت است كه از مجموع آن حدوداً ۴ هكتار به بخش مسكونی اختصاص یافته است بخشی از فضای مسكونی روستا در میان آن و بقیه بر ورای تپه‌ای موسوم به قلعه بلند مكانی كه بنظر می‌رسد در گذشته محل اصلی و هسته مركزی دهكده پاژ بوده زیرا پیرامون آن تا چندی قبل خندقی وجود داشت كه جهت ممانعت از پیشروی مهاجمین آن را پر از آب می‌تموده‌اند بجز تپه موجود در فاصله تقریبی پانصد متر از پشته اولیه بلنددیگری نمایان است كه در نزد اهالی به قلعه كهنه پاژ معروف است سفالهای رنگارنگ و لعابدار پراكنده بر روی این بلندی نشانه ای از تداوم مدنیت پاژ در سدهای اولیه بعد از اسلام تا قرن نهم و دهم هجری است.

این روستا یك خیابان اصلی با نام «فردوسی» دارد كه از جاده كلات منشعب می‌شود و خیابان‌های فرعی آن نیز بر اساس همین خیابان اصلی شماره‌گذاری شده‌اند. همراه ما باشید و بیشتر با این روستای تاریخی آشنا شوید.

روستای پاژ كجاست؟

روستای پاژ از جاهای دیدنی استان خراسان رضوی به شمار می‌رود كه در ۱۵ كیلومتری شمال شرقی مشهد و در تقاطع جاده كلات و كارد واقع شده است. برای دسترسی به روستای پاژ، از مشهد با استفاده از بلوار ۲۲ بهمن، به‌سمت كلات نادری بروید. روستای پاژ در همین مسیر، در سمت چپ جاده واقع شده است. فاصله این روستا تا ابتدای بلوار ۲۲ بهمن مشهد، حدود ۲۰ كیلومتر است. 

معرفی روستای پاژ

زادگاه فردوسی، روستایی سرسبز و پوشیده از باغ‌های انگور است. حدود ۵۰۰ متری شمال پاژ كه بر بلندای تپه‌ای در جلگه قدیم خراسان قرار دارد، تپه‌ای با قدمت نامعلوم واقع شده است كه خرده سفال و كاشی‌های رنگارنگ اطراف و روی آن پراكنده‌ هستند و نشان از تاریخ كهن آن دارند. برخی بر این عقیده‌ هستند كه این آثار یادگار سده‌های اولیه قرون اسلامی تا حدود قرن دهم قمری است.

پاز یا پاژ در لغت به‌معنای هدیه است كه فرد دارای رتبه و مقام به فرد دیگر نیز تراز خود می‌دهد. 

تاریخچه روستای پاژ

در میانه روستای پاژ و در ۷۰۰ متری شمال غرب آن دو تپه باستانی به چشم می‌خورد كه به آثار و بقایای پاژ قدیم مربوط هستند و موید پیشینه تاریخی این منطقه در سده‌های نخستین پس از اسلام تا قرن نهم و دهم هجری.

به استناد متون تاریخی و ادبی به‌جامانده این روستا زادگاه حكیم ابوالقاسم فردوسی است. دراین‌باره نوشته‌اند كه حكیم حماسه‌سرای ایران در سال ۳۲۹ یا ۳۳۰ هجری قمری در همین روستا چشم به جهان گشود، در سن ۳۰ سالگی نظم شاهنامه را آغاز كرد، پس از صرف ۳۵ سال اشعار حماسی خود را به نام شاهنامه به پایان رسانید و به روایت مشهور سال ۴۱۶ هجری قمری به دیار باقی شتافت. روستای فعلی پاژ ۸۰۰ هكتار مساحت دارد كه از مجموع آن حدودا چهار هكتار به بخش مسكونی اختصاص یافته است. بخشی از فضای مسكونی روستا در میان آن و بقیه روی تپه‌ای موسوم به قلعه بلند است. به‌نظر می‌رسد قلعه بلند در گذشته محل اصلی و هسته مركزی دهكده پاژ بوده است؛ زیرا پیرامون آن تا چندی قبل خندقی وجود داشت كه جهت ممانعت از پیشروی مهاجمین آن را پر از آب می‌كرده‌اند. به‌جز تپه موجود و در فاصله تقریبی پانصد متر، پشته بلند دیگری نمایان است كه در نزد اهالی به قلعه كهنه پاژ شهرت دارد. سفال‌های رنگارنگ و لعاب‌دار پراكنده روی این بلندی، نشانه‌ای از تداوم مدنیت پاژ در سدهای اولیه بعد از اسلام تا قرن نهم و دهم هجری است.

خانه فردوسی در روستای پاژ

در تاریخ‌نگاری‌ نظامی عروضی سمرقندی به این موضوع اشاره شده است:

«ابوالقاسم فردوسی از دهقانان توس بود و از دیهی (دهی) كه آن دیه (روستا) را پاژ خوانند و از ناحیت (ناحیه) تابران (توس) است؛ آن ده، بزرگ است و از وی هزار مرد بیرون آید. فردوسی در آن دیه (روستا)، شوكتی تمام داشت.»

در اردیبهشت سال ۱۳۸۹، نخستین گمانه‌زنی باستان‌شناسی به‌منظور بازشناسی علمی روستای قدیمی پاژ از سوی دفتر حفظ و احیای محوطه‌های تاریخی معاونت میراث فرهنگی استان خراسان رضوی صورت گرفت كه منجر به شناسایی قلعه‌ای بزرگ به‌اندازه تقریبی ۴۵ در ۶۵ متر و ارتفاع ۱۲ متر در میانه روستای كنونی پاژ شد. طبق اسناد موجود، قدمت بنیاد این قلعه به سده‌های نخستین دوره اسلامی بازمی‌گردد و اواخر دوره قاجار نیز چندین خانه روی بقایای تاریخی آن ساخته شده‌اند. از جمله این خانه‌ها یك باب منزلی است كه در سمت شرق قلعه و بلندتر از دیگر ساختمان‌ها است

بنابر اظهار نظر معتمدین روستای پاژ، خانه مذكور حدود ۹۰ سال پیش به دستور كدخدای روستای پاژ به نام كریم‌اله اسدی به‌وسیله یك استادكار از مشهد ساخته شده است. این خانه دارای یك اتاق سه در به‌اندازه تقریبی سه در پنج متر و با دیوارهای خشتی، گلی و گچ‌اندود است كه به‌عنوان تنها فضای نشیمن خانه هنوز باقی مانده است. این خانه نیمه‌مخروب از دید گردشگران به خانه فردوسی مشهور شده است.

روستای كهن پاژ كه پیشینه آن به پیش از قرن چهارم هجری باز می‌گردد، اكنون با چهار هكتار بافت مسكونی و درمجموع با ۸۰۰ هكتار وسعت می‌تواند جز آثار تاریخی به شمار آید. سازمان میراث فرهنگی و گردشگری ایران، وظیفه دارد با توجه به اقبال گردشگران داخلی و خارجی، نه‌تنها از خانه فردوسی، بلكه از روستای پاژ همان گونه كه از آرامگاه فردوسی در توس محافظت می‌كند، حراست كند.

روستای پاژ تاكنون از سوی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری به ثبت ملی نرسیده است و به‌دلیل عدم رسیدگی، بناهای موجود در این روستا اكنون به خرابه‌ای تبدیل شده است.

طرح بنیاد فردوسی روستای پاژ

در خاستگاه مردمی در ایران برای همیاری در بازسازی زادگاه و آرامگاه فردوسی در تاریخ ۱۳۸۴/۱۲/۲۷ بنیاد فردوسی با مجوز رسمی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری به ثبت رسمی رسید و در بخشی از اساسنامه مصوب این سازمان مردم‌نهاد، هرگونه فعالیت در راه بازشناسی فردوسی و یاری‌رساندن به گسترش زبان فارسی در ایران و جهان، به‌ویژه راه‌اندازی فرهنگ‌سرای فردوسی، بوستان‌سرای مفاخر ایران و نیز كتابخانه تخصصی و مركز اسناد فرهنگی در روستای پاژ و مجموعه فرهنگی تاریخی توس (زادگاه و آرامگاه فردوسی) و نظارت بر حسن اداره این مجموعه‌ها تاكید شده است كه ظرفیتی افزون بر سند ملی یاد شده برای همیاری با نهادهای كارگزار فرهنگی در سطح كشوری و استانی در بازسازی زادگاه و آرامگاه فردوسی را می‌تواند فراهم آورد.

ر همین پایه در محقق ساختن «طرح ملی احیای مجموعه فرهنگی تاریخی توس» بنیاد فردوسی نیز طرحی با نام «بازسازی زادگاه و آرامگاه فردوسی» را به نهادهای فرهنگی استان خراسان رضوی ارائه كرده است تا ضمن پیگیری اجرایی شدن بخشی از اساسنامه مصوب، آمادگی رسمی برای همیاری با نهادهای استانی در خراسان رضوی را اعلام كند. به همین منظور بنیاد فردوسی در طرحی خواستار آن شده است با مجوز نهادهای كشوری و استانی، بتواند به‌عنوان بازوی اجرایی «شورای احیای مجموعه فرهنگی تاریخی توس» با پشتیبانی نیروهای متخصص داخلی و نیز همیاری ایرانیان داخل و خارج از كشور و با همكاری مردم توس و روستاهای نیز‌جوار از جمله روستای پاژ در بازه زمانی مشخص و با كمترین بودجه، مركزهایی پژوهشی، رفاهی و گردشگری را راه‌اندازی كند.

در سال ۱۳۸۸ بنیاد فردوسی نخستین بار جزئیات طرح ساخت شهرك شاهنامه در روستای پاژ را اعلام كرد. این طرح به‌منظور بازسازی روستای پاژ و تبدیل آن به شهركی با امكانات مناسب برای جذب گردشگر اعلام شده بود. در این طرح راه‌اندازی فرهنگ‌سرای فردوسی شامل موزه، كتابخانه تخصصی، تالار سخنرانی، دانشگاه فرهنگ و تمدن ایرانی اسلامی، شهرك گردشگری شاهنامه، دهكده نمونه پاژ و كلینیك تخصصی، مجتمع آكادمیك ورزشی و ایجاد كارگاه‌های صنایع‌دستی و هنرهای دستی در آرامگاه و زادگاه فردوسی به تصویب رسیده است. همچنین در آن طرح به موقعیت جغرافیایی زادگاه فردوسی (روستای پاژ) در ارتباط با آرامگاه وی (شهر توس) پرداخته شده و بهره‌گیری از ظرفیت گردشگری مذهبی بارگاه امام رضا (ع)، پیشوای هشتم شیعیان نیز در آن طرح پیش‌بینی شده است.

اكنون با پیگیری‌های بنیاد فردوسی برای همیاری در بازسازی روستای پاژ، زادگاه فردوسی با آن كه این موضوع در اساسنامه این سازمان مردم‌نهاد، پیش‌بینی شده است، هنوز هیچ نهاد دولتی اجازه فعالیت به بنیاد فردوسی را برای راه‌اندازی طرحهای فرهنگی در این روستا، صادر نكرده است.

 كارت پستال روستای پاژ

از سوی بنیاد فردوسی در اردیبهشت ماه ۱۳۹۱ نقاشی رنگ و روغن از نمای بالای روستای پاژ كه «منصور وفایی»، عضو هیئت امنای بنیاد فردوسی و از آخرین بازماندگان نگارگری قهوه‌خانه‌ای، ترسیم كرده بود به گونه كارت پستال در دسترس دوستداران فردوسی قرار گرفته شده است.

بازدید از روستای پاژ

دسترسی به روستای پاژ از مشهد، در صورت عدم وجود ترافیك سنگین، با ۲۰ دقیقه رانندگی به‌راحتی امكان‌پذیر است. در این روستا امكانات خاص اقامتی یا خدماتی برای گردشگران وجود ندارد. بنابراین بهتر است برنامه بازدید از روستا را محدود به روز كنید تا مشكلی برای اقامت شبانه پیش نیاید. بازدید از این روستا رایگان است. بهترین زمان سفر به پاژ نیز فصل بهار محسوب می‌شود.