دهكده چوبین نام محلی است كه در یكی از روستاهای نیشابور به نام محمدآباد آقازاده در استان خراسان رضوی واقع در شمال شرقی ایران ساخته شده است. این دهكدهٔ چوبی كم نمونه و بی همتا در ایران به وسیله مهندس حمید مجتهدی از نوادگان محمد كاظم خراسانی ساخته شده و یكی از دیدنی‌ها و تفرجگاه‌های نیشابور می‌باشد.
نام «دهكده چوبین» برخاسته از ویژگی منحصربه‌فرد سازه‌های آن در استفاده كامل از چوب و بكارگیری روشی نوین در ساخت بناهای آن كه برخاسته از پیشینه تاریخی – فرهنگی و متناسب با امكانات و قابلیت‌های اقلیمی وجغرافیایی منطقه است، می‌باشد. دیدنی‌های این دهكده شامل مسجد چوبی، موزه و كتابخانه، رستوران، فروشگاه و نانوایی، آلاچیق، سوئیتها، فضای سبز و اكوسیستم زیبای آن به همراه كشاورزی و دامپروری است.
این مسجد، اولین مسجد چوبی مقاوم در برابر زلزله در جهان می‌باشد. این بنا ۲۰۰ متر مربع وسعت دارد و سقف آن به صورت شیروانی می‌باشد. دو مناره آن ۱۳ متر از سطح زمین ارتفاع و وزن هر یك تقریباً ۴ تن می‌باشد. شكل ظاهری آن به صورت كشتی‌ای وارونه بر زمین است. در ساخت این مسجد كه حدود ۲ سال طول كشیده است، ۴۰ تن چوب استفاده شده است.
مسجد چوبی این دهكده نه تنها در ایران بلكه در جهان بی نظیر است. این مسجد می‌تواند تا ۸ ریشتر زمین لرزه را تحمل كند و بنای آن به گونه‌ای است كه تا صدها سال دیگر نیز آسیب نخواهد دید.
اسكلت آن به شیوه Two by Four یا Double L ساخته شده است. مناره‌ها به سقف به گونه‌ای اتصال دارند كه در داخل مسجد ستونی وجود ندارد.
دیواره‌های آن دوجداره بوده كه بین این دو لایه، اسكلت بنا وجود دارد. اسكلت مناره‌ها و سقف و همچنین سقف و دیواره‌ها به روش عنكبوتیی اتصال دارند. این نام به دلیل شیوه ساخت آن كه مانند تنیدن تار عنكبوت است می‌باشد بطوریكه اتصال مناره‌ها طوری است كه وزن آنها به صورت مساوی، ابتدا روی سقف و سپس به دیواره‌ها و از آنجا به زمین منتقل می‌شود. قابل توجه است كه از طریق نردبان داخل مناره‌ها می‌توان به بالای مناره دسترسی پیدا كرد. جالبترآنكه در محل اتصال مناره به سقف، دریچه‌ای تعبیه شده كه مانند یك كانال تهویه عمل می‌كند بطوریكه در تابستان هوای گرم و آلوده را از فضای مسجد خارج می‌كند و هوای پاكیزه از طریق بادگیر مخصوصی كه در سقف بنا شده، داخل مسجد می‌گردد؛ و به این ترتیب یك تهویه طبیعی انجام می‌پذیرد. دیواره‌ها كمی حالت زاویه‌دار دارند كه انتقال وزن را از مناره به زمین ساده‌تر می‌سازد.
قابل ذكر است كه محلی كه در آن مسجد ساخته شده، بسیار موریانه خیز است، لذا راهكارهای ویژه‌ای در ساخت این مسجد و دیگر بناهای این مجموعه برای جلوگیری از اثرات مخرب چوب خواران به كار گرفته شده است. بطوریكه به عنوان نمونه، خانه سازنده مجموعه با عمر بیش از۲۰ سال، از آسیب چوب خواران به دور مانده است. برای ماندگاری دراز مدت دیواره‌های خارجی در برابر نزولات آسمانی، چوبهای ویژه با فرآوری خاص استفاده شده است.
كابینت ها، دیواره‌ها و حتی سینی‌های آبدارخانه این مسجد، چوبی است. مسجد دارای یك ایوان بیرونی كه كف آن از خشت است می‌باشد. برروی دیواره‌های داخلی و بیرونی مسجد به ترتیب تعداد ۷ و ۶ كتیبه زیبا از آیات قرانی به همراه قابهایش از چوب درختان گردو وتوت نصب است.
در ساختمان و تزیینات داخلی چوبهای مختلفی از درختان مثمر و غیر مثمر مانند انواع كاجها، اشن، سپیدار، گیلاس، گلابی، زبان گنجشك، گردو و توت استفاده شده است. نور پردازی ویژه مجموعه، هارمونی ویژه‌ای از رنگهای شاد، در شبها جلوه خاصی دارد.
هدف سازنده این مجموعه، رونق بخشیدن به صنعت گردشگری و نیز احیای نام و یاد بزرگ مردی است كه روزگاری در این مكان به خدمت می‌زیسته است.
نیشابور یكی از شهرهایی است كه به دلیل قدمت بسیار، آثار فرهنگی – تاریخی بسیاری را در خود جای داده است و از این جهت منتخب بسیاری از گردشگران و بازدیدكنندگان از داخل و خارج از كشور است.
در سالهای اخیر علاوه بر آثار تاریخی – فرهنگی مربوط به گذشته ، مجموعه ای فرهنگی كه عمر آن به ۲۰ سال نیز نمی رسد به دیدنی های این شهر افزوده شده است ؛ مجموعه ای كه بنا به همت یكی از اهالی شهر بنا شده است. بازدید از آن ساعاتی لذتبخش را برای بازدیدكنندگان فراهم می كند؛ ضمن آن كه روایتگر روح خلاق و هنرمند ایرانی است.
دهكده چوبین در روستای محمدآباد آقازاده از توابع شهر نیشابور واقع در استان خراسان رضوی قرار دارد كه در آن بیش از ۱۳ تن چوب به كار رفته و دارای مسجد، رستوران ، خانه ، موزه و كتابخانه است.
مسجد چوبی این دهكده نه تنها در ایران ، بلكه در جهان بی نظیر است. این مسجد می تواند تا ۸ ریشتر زمین لرزه را تحمل كند و معماری اش به گونه ای است كه تا قرنها بعد امكان ادامه حیات دارد.
روستا در گذشته به نام محمدآباد آقازاده معروف بوده است ، آقازاده شهرت فردی به نام حاج ملامحمدكاظم نجفی است كه از علما و سرآمدان عصر خود بود و افتخار شاگردی بزرگی چون آخوند خراسانی را داشته است.
وی علاوه بر كسب علوم و معارف اسلامی ، شركت در امور سیاسی و اجتماعی و نیز تامین امنیت مردم و سرزمین خراسان را بر خود واجب می دانسته و به همین دلیل اقامتگاه هایی در سبزوار و نیشابور به منظور تامین امنیت و ثبات راهها برای زائران حضرت ثامن الائمه بنا كرده بود كه به نام خود وی معروف هستند. محلی كه امروز به نام روستای محمدآباد آقازاده معروف است ، اقامتگاه و پایگاهی بوده كه بنا به همت و نظر خود ایشان ایجاد شده و با احداث یك باب مسجد، قنات ، حمام و… در این روستا و در جوار یار و صحابی حضرت علی بن موسی الرضاع محمد بن فضل بن شاذان نیشابوری در زمان خود محلی برای تدبیر و ملاقات با اهل نیشابور و روستاهای اطراف آن و پایگاهی برای تامین امنیت منطقه به شمار می رفت.
مجموعه املاك باقی مانده از وی شامل ۲۰۰ هكتار زمین كشاورزی با ۳ حلقه چاه و یك قنات است كه با گذشت حدود یك قرن از آن تاریخ ، احیای مجدد آن با اهداف و شیوه ای نوین و همسو با نیازها و هنجارهای این زمان توسط نواده وی مهندس حمید مجتهدی انجام می شود. وی پس از اتمام تحصیلات در یكی از كشورهای اروپایی و بازگشت به كشور با روی آوردن به كار كشاورزی به احیای این زمین پرداخت.
در كنار حدود ۲۰ سال كار كشاورزی ، مسجد چوبی با ساختاری زیبا به جای مسجد قبلی كه از خشت ساخته شده بود، ساخته شد. استقبال كم نظیر بازدیدكنندگان موجب شكل گیری اندیشه تاسیس مجموعه ای فرهنگی تفریحی با ویژگی های منحصر به فرد شد. در ساخت دهكده چوبین توجه به قابلیت های اقلیمی و جغرافیایی منطقه هدف اصلی و اولیه بوده است.
فضای سبز و محوطه باز این دهكده با انواع گلها و درختان تزیین شده است ؛ در محوطه درختانی نظیر چنار، بید، زبان گنجشك ، انواع كاج و سرو، اشن ، سپیدار و انواع درختان میوه دار كاشته شده است.
شمعدانی های پیچی و انواع گلهای رز ازجمله گلهای به كار رفته در تزیین فضای سبز و باغچه ها هستند. در فضاهای خالی به چای چمن ، یونجه كاشته شده كه علاوه بر تامین سبزینگی ، آبیاری و مراقبت كمتری نیاز دارد و پس از برداشت به عنوان خوراك دامی نیز استفاده می شود. بلوكهای بیضی شكل كه از جنس سفال هستند دور تا دور باغچه ها چیده شده اند كه تزیین باغچه را زیباتر كرده اند. علاوه بر باغچه ها و فضاهای سبز دو بركه و استخر نیز در دهكده ساخته شده اند. بركه از طریق دو چاه عمیق پرآب می شود و در آن ماهی كپور پرورش داده می شود. در اطراف آن درختان بید كاشته شده اند و نیزاری كوچك در گوشه ای از آن خودنمایی می كند. وزش هر نسیم و به رقص درآمدن شاخه های درختان بید فضایی رویایی و خیره كننده به وجود می آورد.
نكته جالب در نگهداری ماهی های درون بركه این است كه مراحل تولیدمثل به صورت طبیعی انجام می شود و غذا دادن به آنها به صورت دستی صورت می گیرد. در استخر ماهی قرمز نگهداری می شود. دور تا دور فضای اطراف استخر نیز با درختهای كاج و بید آراسته شده است.
همچنین برجی آجری برای نگهداری منبع آب و تامین فضای سردخانه درون مجتمع ساخته شده است كه از آن به عنوان كبوتر خانه نیز استفاده می شود.
● مسجد چوبی
اولین بنای این مجموعه مسجد است.
مسجد چوبی برای اولین بار در سال ۱۳۲۵ با دیواره های كاهگلی و سقف چوبی با وسعت مسجد فعلی و در همین مكان بنا شد. باگذشت زمان (بخصوص پس از اصلاحات ارضی) روستا بتدریج خالی از سكنه شد. مسجد نیز به دلیل عدم رسیدگی ، به مرور زمان تخریب شد؛ اما در سال ۱۳۷۸ مسجد مجددا با معماری امروزی و به شیوه ای نوین در همان مكان بنا شد. از جمله نكات مهم در نظر گرفته شده در معماری ، مقاوم بودن در برابر زلزله است و قابلیت تحمل ۸ ریشتر زلزله را دارد. وسعت مسجد ۲۰۰ مترمربع و سقف آن به صورت شیروانی است و دو مناره به ارتفاع ۱۳ متر از سطح زمین دارد. شكل ظاهری مسجد به صورت كشتی وارونه است. مسجد ۳ در ورودی و ۵ پنجره دارد. دیوار آن دو جداره است.
▪ كتابخانه و موزه
كنار مسجد موزه و كتابخانه قراردارد كه مصالح به كار رفته برای آن نیز چوب است و دیواره های این ساختمان دو جداره است. تمامی نمای خارجی آن (سقف شیروانی شكل و دیواره ها) با چوبهای پولكی تزیین شده است و ساختمان دارای ۲ در ورودی و خروجی و ۲ راه پله است كه دو طبقه را به هم متصل می كند.طبقه اول به موزه اختصاص داده شده و در طبقه دوم كتابخانه قرار دارد. بنای موزه علاوه بر چوب با آیینه كاری مزین شده است. در كتابخانه ، كتابهای مختلفی از جمله مربوط به آثار دیدنی و گردشگری ایران و راهنمای سیاحتگری برای استفاده علاقه مندان نگهداری می شود .
دیواره های خارجی و داخلی از جنس چوب بوده و بین این دو لایه اسكلت بنا وجود دارد.یكی از نكات فنی نصب دریچه ای روی سقف است كه به عنوان كانال تهویه هوا از آن استفاده می شود، كاری كه در گذشته در معماری سنتی نیز وجود داشته است و نمونه آن در مسجد حاج قنبرعلی خان و درعمارت بادگیر مجموعه كاخ گلستان واقع در شهر تهران دیده می شود. دریچه به گونه ای عمل می كند كه در فصل تابستان هوای گرم و آلوده را از فضای مسجد خارج می كند و هوای خنك و پاكیزه از طریق بادگیر بخصوصی كه در سقف بنا شده داخل مسجد می شود. یعنی با وزش باد، هوا از این طریق داخل شده و هوای مسجد به واسطه مناره ها خارج می شود و به این ترتیب تهویه ای كاملا طبیعی صورت می گیرد. مسجد یك ایوان بیرونی دارد كه كفپوش آن از خشت است و حالت سنتی زیبایی به بنا می دهد. شیروانی مسجد مانند سایه بانی روی ایوان قرار می گیرد. سقف مسجد به شكل پولكی از بیرون با چوب تزیین شده است.
در دیواره داخلی هفت كتیبه نصب شده است.
كتیبه قرارداده شده روی محراب با خط ثلث آراسته شده و مابقی با خط نستعلیق نوشته شده است. هر كتیبه درون یك قاب چوبی منحصر به فرد جای گرفته است.
هر یك از درهای مسجد دو لنگه دارد. دستگیره های در نیز چوبی است و تعداد ۹ عدد گل میخ از جنس برنج روی آن به عنوان تزیین كوبیده شده است.
چوبهای مختلفی از درختان میوه دار و غیر میوه دار هم در ساختمان و هم در تزیینات داخلی آن به كار رفته است. جذابیت مسجد برای خود مردم نیشابور به گونه ای است كه از راههای دور و نزدیك برای انجام فریضه نماز به این مكان می آیند. نكته مهمی كه در ساخت مسجد در مقایسه با سایر بناهای موجود نظیر رستوران و كتابخانه دیده می شود، این است كه دقت نظر بیشتری در تزیین و زیبایی آن به كار رفته است.
▪ رستوران
رستوران پایین تر از مسجد است. به شكل ۸ ضلعی و با دیواره های مشبك ساخته شده و بسیار زیبا و رویایی است. اسكلت به كار رفته در آن از جنس چوب است و مانند مسجد در برابر زلزله مقاوم است. رستوران بعد از مسجد زیباترین بنای این مجموعه است. ساختمان آن در دو طبقه ساخته شده است. معماری آن ظاهری شبیه به تنه درخت دارد كه از میان رستوران سر برآورده است.
داخل محوطه رستوران با انواع گیاهان كه نه در گلدان بلكه در تكه های تنه درختان كه پس از برش عرضی داخلشان تخلیه شده ، با گلها و خاك انباشته ، تزیین شده اند، گیاهان با سلیقه خاص روی دیوارها نصب شده اند و چشم را نوازش می دهند. میز و نیمكت ها هم چوبی هستند. طبقه اول رستوران برای سرویس دهی به مشتریان مورد استفاده قرار می گیرد و طبقه دوم تجهیزات سیستم گرما و سرما را تامین می كند. كف محوطه رستوران بااستفاده از چوب و موزائیك پر شده ، بدین گونه كه تنه های درخت را به صورت عرضی بریده و پس از قراردادن در كف زمین اطراف آن را با ملات مخصوص موزائیك پر كرده اند. طوری كه در نظر اول بیننده فكر می كند این فضا قبلا جنگلی فشرده و پر درخت بوده است كه درختان را از كف زمین بریده اند.
علاوه بر وجود گلها و گیاهان در داخل رستوران ، گیاهان بالا رونده در بیرون از محوطه رستوران و اطراف نیز وجود دارند كه زیبایی معماری را دوچندان می كند.
چوبی بودن اسكلت مانع از استفاده رستوران در فصل زمستان نمی شود؛ زیرا به دلیل این كه سقف شیبدار و همانند دیواره ها مشبك است ؛ به منظور جلوگیری از ورود برف و باران به داخل ساختمان از پوشش پلاستیكی استفاده شده است.
▪ آلاچیق ها
علاوه بر مسجد، كتابخانه و رستوران ، بازدیدكنندگان می توانند از آلاچیق هایی كه در میان باغ میوه ساخته شده استفاده كنند. باغ میوه از بخش عمومی مجتمع جدا و متمایز شده است. آلاچیق ها كه در میان انواع درختان میوه قرار دارند فضایی رویایی ، خیره كننده و لذتبخش را برای بازدیدكنندگان فراهم كرده اند.
با آن كه در ساخت آنها از چوب استفاده شده است ، اما مانند رستوران در فصل زمستان نیز بازدیدكنندگان می توانند از این مكان ها استفاده كنند زیرا برای جلوگیری از ریزش باران و برف به داخل این محوطه ، پوشش پلاستیكی در سقف به كار رفته است.
