فضای شستشو به ابعاد ۷/۱۳*۶۳ متر از ساخت و طراحی جالبی برخوردار است. پوشش طاق و تویزه این بنا در میانه بر روی یك ردیف ستون سنگی ۱۱ تایی و در كناره ها بر روی جرزها و دیوارها قرار گرفته است. ستون ها از یكدیگر ۷۰/۵ متر فاصله دارند و ارتفاع قابل مشاهده آنها ۷۰/۲ متر است. بر روی این ستون ها پایه ای مربع از آجر ساخته شده و پاطاق پوشش بنا بر آن قرار گرفته است. در فضای میانی طاق های بالای ستون ها، گنبدهای عرقچینی نهاده و در هر كدام از آنها ۵ روزنه نورگیر تعبیه كرده اند . نورگیرهای دیگری در دیوارها تعبیه شده است. در این فضا برای شستشوی رخت ها و دیگر وسایل حوضچه های سنگی متعددی ساخته شده كه از طریق مجاری آب از مخزن اصلی تغذیه می شوند و فاضلاب حاصل نیز از طریق كانالی كه در زیر پاشویه ها قرار دارد (به عرض و ارتفاع ۱۱۰*۶۰ سانتی متر)، به بیرون بنا منتقل می شود. مجاری آب، حوضچه ها و پاشویه ها از سنگ های تراشیده ساخته شده است .
مصالح مورد استفاده در بنا آجر و سنگ است. سنگ استفاده شده در این جا از معادن سنگ روستای اژدهاتو استخراج شده و پس از حجاری به این محل منتقل شده است. آب مورد نیاز رختشویخانه نیز از قنات قلعچه حاجی میربهاءالدین تامین می شده است . این بنا در دوره اخیر تعمیر و مرمت شده و به شماره ۱۷۴۷ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است و به عنوان موزه مردم شناسی مورد استفاده قرار می گیرد .
منابع : ثبوتی. ۱۳۷۱، ص ۴۲-۱۳۸
اشیاء موزه مردم شناسی شامل :
– انواع طلسم های فلزی قدیمی
– زیور آلات و قفل های فلزی قدیمی
– انواع چپق چوبی
– انواع ظروف مسی قلمزنی
– تبرزین فولادی و كشكول
– انواع خنجر و تپانچه
نام بنا : رختشویخانه
دوره تاریخی : اواخر قاجار – پهلوی
تلفن : ۳۲۲۶۰۲۰-۰۲۴۱
آدرس : زنجان – سعدی وسط – كوچه رختشویخانه – موزه رختشویخانه
این بنا در بافت قدیمی شهر زنجان، حد فاصل خیابان سعدی و داوود قلی، در كوچك فرهنگ واقع گردیده است و یكی از بناهای جالب توجه و عام المنفعه زنجان به شمار می آید كه در سال ۱۳۴۵ ه . ق توسط دو برادر به نام های مشهدی اكبر (معمار) و مشهدی اسماعیل (بنا) ساخته شده است . این بنا جنبه عام المنفعه داشته و بدون دریافت پولی در تمام مدت شب و روز در اختیار شهروندان بوده است (البته مبلغ كمی توسط سرایدار به عنوان حق سرایداری گرفته می شده است). سرپرست رختشویخانه توسط رئیس بلدیه گمارده می شد. بنای رختشویخانه زنجان شامل قسمت های محل سكونت سرایدار، حیاط، مخزن آب و فضای شستشو می باشد.حیاط بنا به ابعاد ۲۳*۱۲ متر درخت كاری شده و در جبهه شمالی آن واحد مسكونی كوچكی به مساحت حدود ۶۰ متر، جهت اقامت سرایدار ساخته شده است . نقشه و نمای این واحد به سبك سنتی است. مخزن آب در منتهی الیه سمت شمالی مجموعه و مشرف به سالن شستشو قرار دارد. این بخش فضایی است به طول۱۷، عرض ۵/۱۱ و ارتفاع ۸ متر كه با سه واحد پوشش طاق و تویزه برروی جرزها و دیوارها سقف شده است. سطوح داخلی بنا تا ارتفاع ۴ متری، دارای اندود ساروجی است و به نظر می رسد بنا می توانسته تا این ارتفاع با آب پر شود كه در آن صورت مخزن گنجایش حدود۷۴۰ متر مكعب. قسمتی از این مخزن به فضایی شبیه تراس كه مشرف به محل شستشو (جهت اشراف كامل مدیریت بر اعمال استفاده كنندگان ) می باشد، اختصاص یافته است.
