تالاب كجی و دریاچه نمك در شمال غربی روستای چاه دراز و در ۷۵ كیلومتری شهرستان نهبندان و در حاشیه محور ارتباطی بیرجند به زاهدان قرار گرفته است. وسعت تالاب ۲۲۷۶۵ هكتار است. این تالاب یك پدیده منحصر بفرد در شرق كشور است. با توجه به آبگیری خوب تالاب در سال ۱۳۸۹، ۱۴ گونه پرنده آبزی و كنار آبزی از قبیل مرغابی سرسبز و فلامینگو به این تالاب مهاجرت كرده اند. از پرندگان بومی منطقه میتوان به زاغ بور، هوبره و عقاب طلایی، از خزندگان میتوان به مار قیطانی، مار شتری، مار پلنگی و تیر مار و بزمجه بیابانی اشاره كرد.
حاشیه تالاب زیستگاه ۱۴ گونه پستاندار از قبیل، خرگوش، روباه، كفتار، گرگ، پایكا، پامسواكی،زرده بر و تشی است. آب تالاب به واسطه املاح معدنی موجود در آن دارای خواص درمانی برای بیماریهایی نظیر آرتروز، رماتیسم و بیماریهای مفاصل است.
تالاب زیبای كجی نمكزار نهبندان با ۲۲ هزار هكتار وسعت یكی از مناطق گردشگری خراسان جنوبی است كه با وجود خشكسالی های پیاپی همچنان زنده است. تالاب كجی نمكزار، شوره زاری وسیع است كه به دلیل پایین بودن سطح ارتفاع آن نسبت به مناطق اطراف محل تجمع زهاب منطقه است. این پدیده با توجه به شوری بیش از حد خاك آن به دریاچه نمكی تبدیل شده و مامن زندگی پرندگان و حیوانات زیادی است. هر چند در سال های اخیر به دلیل خشكسالی از میزان آب تالاب كاسته شده ولی به طور كلی در فصول پاییز و زمستان همواره آب دارد و محل امنی برای پرندگان مهاجر آبزی محسوب می شود.
این قابلیت باعث شده است هر سال تعداد زیادی از پرندگان مهاجر چون اردك سرسبز، كشیم گردن سیاه، حواصیل خاكستری، سلیم طوقی و غیره به این پناهگاه مهاجرت كنند زیرا در آن پوشش گیاهی مناسب برای تخم گذاری پرندگان وجود دارد.
گز و تاغ نیز از گیاهان این تالاب است و زاغ بور، هوبره، عقاب طلایی، پرستو، كبك و كلاغ سیاه نیز از پرندگان بومی و روباه، خرگوش، پامسواكی كوچك و موش خانگی هم از پستانداران موجود در تالاب كجی نمكزار شهرستان نهبندان محسوب می شود. این تالاب تنها آبگیری است كه به روخانه و حتی آبراه ها وصل نمی شود و در تابستان خشك و در زمستان با جوشیدن آب آبگیری و پذیرای پرندگان و حیوانات مختلفی است.
طبق آمار بیش از پنج هزار پرنده مهاجر هر ساله به این منطقه مهاجرت میكنند. در این میان پرنده ای به نام زاغ بور كه گونه ای نادر در دنیا است را فقط در حاشیه كویرهای ایران در استان‌های سمنان، یزد و خراسان جنوبی می توان یافت كه البته بیشتر این نوع پرنده در خراسان جنوبی و آن هم در فقط در تالاب كجی نمكزار زندگی می كنند و محل اصلی زندگی آنان در قیچ زارها است. از آن جا كه در فصول پاییز و زمستان این تالاب دارای آب است محل امنی برای پرندگان مهاجر آبزی محسوب می شود و با داشتن برآمدگی ها خشكی و پوشش گیاهی، محل مناسبی برای تخم گذاری پرندگان است.
حیات وحش
منطقه كجی نمكزار نهبندان پرندگان متنوعی را در خود جای داده است و هر ساله خصوصاً در فصل مهاجرت پرندگان آبزی و كنار آبزی، گونه های مختلفی از پرندگان در آن به چشم می خورند. از حیات وحش موجود در منطقه به موارد زیر می توان اشاره كرد:
پرندگان: عقاب طلایی، دال، پیغوی كوچك، جغد كوچك، بلدرچین معمولی،كبوتر، زاغ بور، زاغ نوك قرمز، زاغی، گنجشك درختی، دم جنبانك ابلق، چكاوك كاكلی، چكاوك پنجه كوتاه، پرستو، هدهد، سبزه قبا، كفتار، هوبره، كوكر شكم سیاه، دودك، سلیم طوقی و …. . خزندگان: مار پلنگی، مار جعفری، لاك پشت مهمیزدار بالغ، بزمچه بیابانی خاكستری و…. . پستانداران: گرگ، روباه، تشی، خرگوش، خارپشت و ….
پوشش گیاهی
از گیاهان غالب در منطقه در حال حاضر در مناطق دشتی قیچ، گز و تاغ می باشد كه از پوشش نسبتاً خوبی برخوردار می باشد و در حاشیه تالاب بوته های گز، آتریپلكس، قلیا و نی به چشم می خورد. همچنین از دیگر گیاهان منطقه می توان به موارد ذیل اشاره كرد: درمنه، خارشتر، چرخه، كما، اشنان، هندوانه ابوجهل، سئودا و اسپند. نیزارها نیز سطح قابل توجهی از سطح منطقه را به خود اختصاص داده اند. بطور كلی چون منطقه در ناحیه خشك و نیمه خشك قرار گرفته است و از طرفی خشكسالی های چند ساله اخیر بر منطقه حكمفرماست، پوشش گیاهی آن فقیر می¬باشد. همچنین چرای بی¬رویه و بهره¬برداری بدون در نظر گرفتن ظرفیت مراتع بیش از پیش باعث تخریب مراتع موجود گردیده است.
منبع : كویرها و بیابانهای ایران
منبع : بیابانهای ایران
