كرمان به عنوان پهناورترین استان ایران از چنان تنوع فرهنگی و اجتماعی برخوردار است كه محققان را به شگفتی وا می‌دارد در این میان موسیقی نیز به عنوان جزئی اساسی و جدایی ناپذیر از زندگی مردم این استان از تنوع و گوناگونی غریبی برخوردار است. موسیقی در استان كرمان به گروههای عمده‌ای چون موسیقی بومی و عشایری، موسیقی قلندری و خانقاهی، موسیقی مذهبی، موسیقی ساربانی، موسیقی قالیبافخانه ، موسیقی روزانه، لالایی، ترانه‌های كودكان و ترانه‌های رایج در شهر كرمان تقسیم می‌شود.
استان كرمان بعد از استان فارس دومین استان عشایری كشور است. عشایر استان هر كدام به نوعی دارای ملودی و رقص‌های منحصر به فرد خود هستند مناطق عشایری جیرفت، كهنوج، بم، سیرجان، زرند، بافت، شهربابك و بردسیر را می‌توان مشاهده كرد. موسیقی این نواحی چه از لحاظ ریتم و چه ملودی بسیار فنی و پر محتوا است. رابطه نزدیك و تنگاتنگ موسیقی بومی و عشایری استان تفكیك این دو موسیقی را بسیار دشوار كرده است و به كمتر تفاوتهایی بین این دو نوع موسیقی بر می‌خوریم. یكی از بزرگترین ایل‌های عشایری استان، ایل سلیمانی است كه از منطقه رابر تا بعد از كهنوج یعنی خط سیری با بیش از ۳۰۰ كیلومتر پراكنده‌اند.
در اصطلاح عشایر كرمان و موسیقیدانان بومی این خطه به اساس الحان و آهنگ‌های مرسوم، بداهه نوازی و بدیهه سرایی مقامهای مهمی در آن بكار گرفته می‌شوند كه مهمترین آنها را می‌توان بیان كرد. آوادون در عروسی‌ها و جشن‌های روستایی توسط زنان و اكثراً به همراهی ساز محلی و دهل اجرا می‌شود كردی خوانی كه معمولاً توسط مردان و با همراهی نی اجرا می‌شود و نمونه بارز آن اسب كرنگ است، رقص چوچاپ كه حال و هوای حماسی دارد و با ریتم دو ضربی تركیبی اجرا می‌شود و انواع دیگری به نام‌های چوچاپ دستمالی، چوچاپ دستی، دست به كمر و سه پا دارد.
مقام حنابندان در مراسم حنابندان عروسی كاربرد دارد در بعضی مناطق همراه دهل و سرنا و در بعضی از مناطق از جمله میمند با نوعی دف اجرا می‌شود. در موسیقی حنابندان كهنوج ، شهربابك و میمند چیزی كه بیشتر از همه چیز توجه می‌كند مبادله محتوایی میان خوانندگان و تبادل ریتمی میان نوازندگان است كه فضای بسیار جالب توجهی را بوجود می‌آورد.
رقص چوب بازی با آهنگی دو ضرب تركیبی اجرا می‌شود و به همراهی حركات بسیار زیبایی حماسی كه توسط چوب بازان حرفه‌ایی مناطق سیرجان، جیرفت، بم، و بافت اجرا می‌شود. از مقامهای دیگر محلی می‌توان فارغونی، چهاربیتو، سركوهی،كوچه فارسی، پیشواز، گودی، و… نام برد.
محمدرضا زرویی، دكتر محمود روح الامینی و منوچهر آتشی روستاهای كرمان را از خاستگاههای اصلی و ناشناخته شده بدیهه خوانی مناطق جنوب و به خصوصی بوشهر می‌دانند به گفته اینان شواهد زنده‌ای در دست است كه شروه ابتدا در كرمان و مناطق دیگر كه پارسیان اصلی می‌زیسته‌اند رواج داشته دارد به این سروده‌ها و آوازها در گویش محلی و بومی كرمان غریبی یا غربتی گفته می‌شود در كهنوج آوازهایی متداول است كه آوازی معروف به بیابانی در این میان از ویژگی‌های خاصی برخوردار است.
از میان سازهای نواحی استان كرمان می‌توان به سرنا، دهل، دایره، دف، نقاره، نی محلی، نی مشكی، چنگ، رباب، تمپو، تمبك، تمبك كولیان و… نام برد. جوغ نوعی ظرف سنگی سیاه رنگ است كه فقط در استان كرمان استفاده می‌شود كه دهانه آن را با پوست بره یا بز می‌پوشانند و آن را روی شتر می‌بندند و در مواقعی كه كاروان با توفان شن روبرو می‌شوند و صدای زنگ شتر دیگر شنیده نمی‌شود از این ساز به عنوان ساز راهنما برای هدایت كاروان استفاده می‌شود این ساز توسط رهبر كاروان و روی شتر راه بلد كه اصطلاحاً آن را شتر سه آهنگ می‌گویند نواخته می‌شود این ساز تنها كوبه‌ی سنگی در ایران است كه دارای پوست می‌باشد و ترك نیز سازی است كه دارای دو دهانه پوستی می‌باشد كه با تسمه چرمی به گردن آویخته می‌شود پوستی كه بالاست دارای صدایی زیر و پوستی كه پایین است دارای صدایی بم است و به دو صورت انگشتی یا با تمام دست نواخته می‌شود از این ساز در جشن‌های عروسی و در داخل سیاه چادرها و به همراهی ترانه‌های شاد محلی استفاده می‌شود.
دف كه عده‌یی از زرتشتیان كرمان به نوازندگی آن اشتغال دارند و اشعاری كه همراه دف نواخته می‌شود بیشتر به زبان فارسی دری است علاوه بر زرتشتیان دراویش نعمت اللهی كرمان نیز از دف استفاده می‌كنند البته زردشتیان با انگشت دف می‌زنند اما دراویش با یك دست دف را گرفته و با دست دیگر به صورت آزاد در تمام نواحی آن به پوست ضربه می‌زنند و صداهای متفاوتی ایجاد می‌كنند حتی از لانه‌های چوبی نیز برای تولید صدا استفاده می‌شود.
در مورد موسیقی خانقاهی و قلندری استان هم باید گفت كه این استان به دلیل پیشینه غنی عرفانی خود و وجوه عرفانی بزرگ از جمله شاه نعمت ا… ولی، عماد فقیه، مظفر علیشاه، حیاتی، صدقی كرمانی، شاه شجاع، مشتاقعلیشاه، اوحدالدین كرمانی و سایر عرفا همواره میعادگاه صوفیان و قلندران ایران و سایر كشورها به خصوص هندوستان بوده است. به همین دلیل نوعی موسیقی صوفیانه در این خطه بوجود آمده است كه هنوز هم در خانقاه‌های این منطقه اجرا می‌شود . مراسمی كه هر سال و به مناسبت میلاد امام علی(ع) در آستانه شاه نعمت ا… ولی در كرمان و در فوادیه كرمان و توسط دراویش نعمت الهی برگزار می‌شود مشتاقان زیادی را از سراسر ایران و حتی خارج از كشور به این دیار دیرپا می‌كشاند. سازهایی مورد استفاده در این مراسم دف، هوار و سه تار است. در مراسم در گذشت بزرگان و مشایخ نعمت اللهی كرمان نیز از همین سازها استفاده می‌شود البته با ملودهایی شاد و عارفانه به جای موسیقی سوگ و عزا، زیرا آنان معتقدند وصال به حق را شادمانه باید جشن گرفت. اضافه كردن سیم سوم سه تار و به روایتی تبدیل دو تار به سه تار مشتاقعلیشاه در كرمان به عظمت بعد موسیقیایی این خطه كمك كرده است.
در مورد ساز چنگ كه به عنوان یكی از سازهای نواحی كرمان نام برده شد باید گفت كه این ساز نوعی قیچك است این ساز بیشتر در مناطق كهنوج، جیرفت و بردسیر نواخته می‌شود محمد احمدی كه یكی از بزرگترین نوازندگان قیچك در ایران است در بردسیر زندگی می‌كند او یكی از نوابغ بزرگ موسیقی نواحی است كه دارای استعداد فوق‌العاده‌ای در بداهه نوازی و بیشترین نوازی است در بردسیر دو كارگاه سازسازی برای ساخت چنگ وجود دارد كه از جمله سازندگان مشهور در آن می‌توان عزیزا… نارویی اشاره كرد.
موسیقی مذهبی و تعزیه‌خوانی نیز در استان كرمان به صورت بكر و شاخص استفاده می‌شود دكتر مسعودیه و جابر عناصری ضمن مشاهده نمونه‌های خطی نسخه‌های تعزیه كه اكثراً مربوط به نیم قرن گذشته است و توسط مرحوم محمد تقی ارجمند فرهنگی و تعزیه گردان مشهور كرمان و با خطی خوش نوشته شده اذعان داشتند كه یكی از بكرترین و دست نخورده‌ترین نمونه‌های نسخه خطی در ایران است.
مهمترین مناطق تعزیه در استان كرمان نیز در بخش رابر، هوتك، چترود و خوانندگان با صدای بسیار رسا و دلنشین و با تسلطی كامل بر ردیف موسیقی ایران اشعار خود را می‌خوانند سازهای تعزیه سرنا و دهل است و بیش از ۱۵۰۰ سال است كه دست نخورده باقیمانده است. ریتم دهل‌ها دو ضربی و گاهی سه ضربی ساده و حماسی است. موسیقی قالیبافخانه كرمان یشكی دو شكی است كه به علت زیبایی اكثر كرمانیان آن را حفظ دارند با توجه به مقبولیت هنر موسیقی در نزد كرمانیان و استقبال خارج از وصف آنها از جشنواره‌ها و رویدادها این هنر و الا پیش بینی می‌شود كه در آینده شاهد پیشرفت چشمگیر كرمانیان در این هنر می‌باشیم.كرمان سهم بزرگی در موسیقی ایران دارد وجود موسیقیدانان و خوانندگان بزرگی چون داریوش رفیعی، ایرج بسطامی، عباس بهزاد پور، كورس سرهنگ زاده، علی اصغر بهاری و دیگران موید این نظریه است هنوز در جای جای استان پهناور كرمان موسیقی جریان دارد. هنوز در شهر كرمان موسیقیدانان عظمت هنر استان را پاس می دارند ،هنوز استان كرمان در بسیاری زمینه‌های فرهنگ و هنر پیشتاز است.
از اینجا تا به كرمان سه گذره/ گداره اولی نقش و نگاره/ گدار دومش مخمل بپوشم/ گدار سوی دیدار یاره/ شب شنبه ز كرمون بار كردم/ چه بد كردم كه پشت ور یار كردم/ رسیدم بر لب جوی سپاهان/ نشستم گریه بسیار كردم/ول ما ای ول ما ای ول ما / به كرمون می‌برن آب و گل ما / به كرمان می‌برن قلیون بسازن/ كه تا دلبر كشته دود ازدل ما/ می‌خوام بار سفر بندم به سیر جون/ دلم در پیش تو هسته گروگون/ از آن روزی كه از پیش تو رفتم/ به جای اشك میاد از دیده‌ام خون.
