قره‌ضیاءالدین شهری است در شهرستان چایپاره استان آذربایجان غربی
وجه تسمیه ی قره ضیاء الدین
۱-چایپاره : نام اولیه این منطقه ، چورس بوده كه بعداً به چایپاره تغییر نام یافته است در مورد وجه چایپاره دو نظر وجود دارد:عده‌ای بر آنند كه نام اصلی بخش چایپاره همان « چهار » « پاره » است ، و آن به این دلیل است كه در قدیم این منطقه از چهارقسمت تشكیل یافته بود ، ولی عده‌ای نیز بر این عقیده هستند كه همان چایپاره درست است و دلیل آن این كه رودخانه ( آغچای ) با مسیر حركت غرب به شرق ، این بخش را به دو قسمت مساوی تقسیم می‌كند ( چای ، به معنای رودخانه و پاره به معنای تكه و قسمت می‌باشد )
۲- قره ضیاءالدین : این وجه از دو قسمت مجزا تشكیل یافته است ، یك قسمت آن « قره » كه در اصل « قرا » بوده است و معنای لغوی « قرا ء » روستا های می‌باشد كه كلمه قرا با گذشت زمان و به جهت سهولت تلفظ به قره تبدیل شده است و بخش دوم آن بوده است . حال عده‌ای نیز بر این عقیده اند كه همان « قره ضیاءالدین » صحیح است . قسمت های قره ضیاءالدین امروزی تركیبی از روستا های « میرز ا كندی » « آوك » و « حاچا » می‌باشد كه در حال حاضر اراضی مربوطه به آوك به « آوك یرلری » و مزارع مربوط به حاچا به « حاچا یرلری » معروف هستند .
مناطق گردشگری منطقه چایپاره
قلعه اوراتوئی روستاهای بسطام:
قلعه مذكور متعلق به تمدن اوراتویی سده ۸۰۰ ق . م واقع در غرب شهر قره ضیاءالدین به مسافت ۷ كیلومتر از شهر قره ضیا ءالدین به مسافت ۷ كیلومتر از شهر فاصله دارد . برابر سنگ نوشته‌ای كه در بالای درب قلعه مخروجه دژ بسطام به طول ۷۲ و به عرض ۱۶ سانتی متر به خط میخی بدست آمده چگونگی احداث قلعه مذكور چنین توصیف شده است.« روسا پسر ارگشتی این معبد را برای خالدی خدا بر پا كرد به نیروی خدا روسا پسر ارگشتی سخن می‌گوید : این سرزمین خالی بود و چیزی در اینجا بر پا نشده بود و همانطوری كه خدای به من فرمان داده است من در اینجا بنا ساختم و این جا را شهر روسا نامیدم روسا پسر ارگشتی می‌گوید هر كس كه این نبشته را منهدم كند و به آن زیان رساند یا آن را بشكند خالدی خدای او را به وسیله خدای هوا و خدای آفتاب و خدایان دیگر بر خواهد انداخت و در زیر آفتاب نامی از خود نگاه نتواند داشت منم رو سا پسر ارگشتی شاه نیرومند شاه كشور ها سرور شهر توشیا . هر چند سنگ نوشته‌های دیگری از تمدن اوراتویی از منطقه بدست آمده اما از متن سنگ نوشته مذكور چنین بر می‌آید كه روسا پسر ارگشتی قلعه بسطام را معبدی برای خالدی بنا كرده است كه نام اولیه آن روزاهلنی بوده است ولی از آنجا كه زیر بنای این شهر را روسا پسر ارگشتی گذارده است در منابع ارمنی این قلعه بنام شهر روسا معروف گردیده است كه پروفسور هینتس هم برابر این اطلاعات شهر مزبور را روسا نامیده است .
علاوه بر موارد فوق در قلعه بسطام آثار مربوط به ارمنیان نیز موجود می‌باشد كه در نظر عام آنها بنام اوراتویی معروف است ولی واقعیت چنین نیست زیرا در حفاریهای محوطه قلعه قرون وسطی در ارتفاعات قلعهبسطام سنگی با لبه‌های نامنظم به دست آمده كه نقش صلیب ارمنی بر روی آن حك شده است . با انحلال و شكست اوراتوها از دولت های همسایه ، ارمنیان تازه وارد تمدن اوراتوی در منطقه شدند و در ول اقامت طولانی خود در منطقه آثار تاریخی چندی از خود بجا گذاشته اند كه نمونه‌هایی از آن تا بحال باقی است كه از جمله آنها یك قلعه و یك اطاق به نام بوزخانه در قسمت جنوبی شرقی روستای مذكور می‌باشد .قسمتی از روستای بسطام كه چینه‌های قلعه اوراتوی بسطام مشاهده می‌شود .
قرمزی مسجد چورس :
در دوره صفویه شهر های مرزی ایران به دلیل حمله‌های مكرر نظامیان عثمانی ارزش و اعتبار خود را از دست دادند و از آنجا شهر خوی نیز در منطقه مرزی دو كشور واقع بود ویران و مركزیت آن به روستا ی چورس انتقال یافت .با رونق روستای چورسكه امنیت و آبادی آ ن از زمان سلطان خان سوء باشی آغاز و تا دوره ایوب خان و پسرش مرتضی قلی خان بزرگ ادامه یافت و با انعقاد معاهده قصر شیرین ( ذهاب ) در سال ۱۰۴۹ ه ق ، با صلح نسبی كه میان دو كشور ایجاد شد با رونق راههای تجاری قدیم ( جاده خوی ، طرابوزان شاخه‌ای از جاده ابریشم ) چورساز این رونق اقصادی بهره‌ها برده و بنا هایی در آن روستا ساخته شد كه از بنا های زیبای آن دوره می‌توان به مسجد اقعی ( قرمزی مسجد ) چورس اشاره نمود . تارونیه ، بازرگانی و جهانگرد مشهور فرانزوی در دوره صفویه با مشاهده چورس درباره عظمت آن می‌نویسد : ( از كوتیكار می‌رود به خلوت به كوجیا به داركاون به سلیمان سرا این چهار مكان آخری عبارت است از ۴ كاروانسرا كه بالنسبه راحت هزتند از سلمان سرا می‌روند به كورس و بیگ آن خراج گذار شاه ایران است و در قلعه‌ای كهنه در دو كیلومتری آن اقامت دارد و در آنجا باید برای هر مال التجاره ۹ عباسی حق گمرگ ادا كرد و بعلاوه سوغات برای بیگ عبارت است از چند كله قند و جعبه‌های شیرینی و كوزه‌های مربا ، زیرا كه تعارف نقدی خلاف احترام است و بشرافت بیگ بر می‌خورد در كورسشراب خوب یافت می‌شود و ازآنجا به دو هاقلی ( اوغلی ) …. ( ۲ ) ( ۳ ) صلح قصر شیرین با دولت عثمانی آرامش نسبی در ایران برقرار كرد و كاروانهای تجاری از راه عثمانی نوید رونق اقتصادی را برای چورس داده و باعث عمران و آبادی منطقه گردید.
مشخصات مسجد مرتضی قلی خان معروف به ( قرمزی مسجد ) در روستای چورس :
مسجد بنایی است به طول و عرض ۱۹ * ۹۱ متر و با زیر بنایی به مساحت تقریبی ۳۶۰ متر مربع دارای چهار ستون سنگی در داخل مسجد كه طاقها و گنبد های مسجد بر روی این ستونها استوار است تماماً سنگی و به صورت هشت بعدی و در بالای ستونها چهار بعدی و بزرگتر می‌باشد ارتفاع هر ستون ۲ متر و محیط ستونها در پایین ۶۰/۲ و در بالای ستون ۳۳/۳ متر می‌باشد ارتفاع سقف ازكف مسجد در محل قوس هر ستون و دیوار ۴ متر و در وسط گنبد ها حدود ۶ متر می‌باشد كنده كاری مختصری نیز كه به ستونها شكل یك گل را می‌دهد دیده می‌شود طاق مقرنس مسجد از آجر پخته ساخته شده و دیوار های ضخیم آن از درون مسجد از سنگ به « قرمزی مسجد » ناشی از همین قرمز رنگ بودن تمام آجرها می‌باشد .
زیارتگاه حضرت ابوالفضل العباس :
مهمترین زیارتگاه منطقه چایپاره ، زیارتگاه حضرت ابو الفضل واقع در روستای حمزیان می‌باشد . در مورد تاریخچه این زیارتگاه نقل است : دو نفر مالك ملك فعلی این مكان بودند كه در مورد چگونگی تقسیم آن با یكدیگر اختلاف پیدا كرده و به همین خاطر یكی از آن دو نفر سهم خود را وقف حضرت عباس می نماید ولی شریك دوم ، سهم خود را جدا نموده و شروع به به حصار كشی می‌كند در حین حصار كشی این شخص متوجه می‌شود سنگی كه قبلاً در دیوار نهاده رها نموده و به محل اصلیش برگشته است این واقعه سه روز متوالی اتفاق می افتد كه سر انجام این شخص از عمل سنگ متحیر گشته و سهم خود را وقف حضرت عباس می‌كند . در حال حاضر در این زیارتگاه تقدس یافته است.علاوه بر مناطق تاریخی فوق قسمت شمالی بزطام با مناظر زیبای طبیعی با جریان رودخانه آغ چای منظره بسیار دلربایی بوجود آورده است كه در نهایت منتهی به پروژه سد آغچای می‌گردد.
پل دوقوز گوز ( نه دهنه كسیان ) :
این پل مهمترین پل ارتباطی در محور جاده حمزیان بوده كه این جادهمنطقه چایپاره ، ماكو ، شوط و پلدشت را با شهرستان خوی و سایر شهرستانها در دوران پیشین بخصوص در زمان رضا شاه و اوایل دوره پهلوی دوم وصل می‌كرد این پل در دوره رضا شاه توسط مهندسین خارجی بطول ۵۰ متر و به ارتفاعغ ۷ متر بر روی رودخانه آغ چای احداث و در اوایل دوره محمد رضا شاه توسط احمد خان بیات ماكد مرمت گردید ولی با احداث جاده ترانزیتی ایران – اروپا ، جاده حمزیان و به تبع آن پل مزبور ارزش و اهمیت خود را از دست داد ولی بخاطر سبك معماری خاص خویش به یكی از آثار تاریخی منطقه تبدیل گردید . ( مطالبی برگرفته از كتالب چایپاره درگذر تاریخ نوشته عادل باقری )
