دهستان اسفندقه یكی از دهستان های بخش مركزی شهرستان جیرفت است.مركز این دهستان روستای دولت آباد است.این روستا در فاصله ۷۵ كیلومتری غرب شهر جیرفت قرار دارد.و در ۵۶.۵۴ تا ۵۷.۳۲ طول جغرافیایی و ۲۷.۱۷ تا ۲۹.۲ عرض جغرافیایی قرار دارد.در محدوده این دهستان ۲۳ روستا و ۷۷ مزرعه و مكان قرار دارند و دارای ۳۴۷۲ كیلومتر مربع مساحت است كه حدود ۵۰ درصد از بخش مركزی جیرفت است.این دهستان از شمال به دهستان ساردوئیهو از شمال شرق به دلفارد،از شرق به دهستان های هلیل،خاتون آباد و گنج آباد.از جنوب شرق به دهستان اسماعیلی و از جنوب به دهستان هور و از غرب به دهستان دشتاب شهرستان بافت متصل است.
ارتفاع متوسط آبادی های این دهستان ۱۸۳۸ متر است كه مرتفع ترین آن روستای باغ برج با ۲۴۲۰ متر ارتفاع است و پایین ترین آن روستای چاه افغان با ۱۴۲۰ متر ارتفاع است.موقعیت اكثر روستاهای این دهستان دشتی و تپه است و آب و هوای غالب این دهستان خشك نیمه گرم و معتدل است.منابع آب آن شامل آبهای سطحی و آبهای زیر زمینی است.آبهای سطحی آن:یك رودخانه دائمی است كه یكی از منابع تعیین كننده ی آب سد جیرفت است.این رودخانه از كوههای بهر آسمان در شمال اسفندقه س رچشمه میگیرد و به هلیل رود میریزد و در طول مسیر از آب ان برای كشاورزی و آشامیدن استفاده میشود.آبهای زیر زمینی اسفندقه شامل ۲۰ رشته قنات و ۴۰ دهنه چشمه است كه آب مورد نیاز ساكنان را تامین میكند.به طور كلبی دهستان اسفندقه بیشتر موقعیت كوهستانی دارد و دارای ارتفاعات زیادی است.كه از آن جمله:
۱-كوه گدار با ارتفاع ۲۹۳۱ متر در ۱۸ كیلومتری جنوب غرب دولت آباد.
۲-كوه باغ برج با ارتفاع ۲۹۰۰ متر در ۱۶ كیلومتری جنوب غرب دولت آباد
۳-كوه دولت آباد با ارتفاع ۲۲۷۵ متر در ۳ كیلومتری شمال غرب دولت آباد
۴-كوه بدان یا بدام با ارتفاع ۲۱۹۰ متر در ۱۸ كیلومتری جنوب دولت آباد
۵-كوه زبر با ارتفاع ۲۱۹۰ متر در ۲۰ كیلومتری جنوب دولت آباد
۶-كوه زهرایی با ارتفاع ۱۹۶۸ متر در ۳ كیلومتری شمال شرق دولت آباد
پوشش گیاهی:
پوشش گیاهی در دهستان اسفندقه دارای توع زیادی است.و این به علت وسعت اسفندقه و تنوع آب و هواست.گیاهان دارویی اسفندقه:
درمنه،كلپوره،شیرین بیان،آویشن،زیره،آغلاله و درونه تركی است.
گیاهان صنعتی:
گیاه صنعتی این دهستان گون است.كه از صمغ آن برای گرفتن كتیرا استفاده میشود.و كتیرا در صنایع بهداشتی به كار میرود.
گیاهان علوفه ای اسفندقه:
علوفه های بهاری،درمنه،قیچ،شلغم برگ و گلدر
گونه های درختی و درخت چه ای:
بادام وحشی،پسته وحشی،چنار،اورس،كسیر،كنار،قنس،تمبر و كهكم هستند. كه درخت كسیر و كنار خاص نواحی گرمسیری هستند و باقی آن خاص نواحی گرم سیری هستند.
وضعیت جمعیتی:
در سرشماری سال ۱۳۸۰ جمعیت این دهستان ۸۳۱۶ نفر بوده.كه حدود ۱۰ درصد از كل جمعیت روستایی بخش مركزی جیرفت است.در این سرشماری جمعیت روستای دولت آباد مركز این دهستان ۲۶۵۵ نفر بوده و روستای صولوئیه با ۲۰ نفر جمعیت كم جمعیت ترین روستای این دهستان است.جمعیت در سرشماری آذر ماه سال ۱۳۹۰ برابر با ۱۳۱۵۰ نفر بوده است و دارای ۲۱۰۰ خانوار است.از این تعداد جمعیت ۵۵۰۰ نفر سهم روستای دولت آباد مركز دهستان است و ۷۶۵۰ نفر سهم باقی روستاها است.كه از این تعداد جمعیت ۷۲ درصد آن باسواد است.زبان رسمی آن فارسی با گویش عامیانه است.
مشاغل عمده دهستان:زراعت،باغداری،دامداری و كار در معادن است.
محصولات زراعی ان شامل غلات(گندم جو ارزن ذرت)|نباتات علوفه ای(یونجه) حبوبات(نخود و لوبیا سبز) سبزیجات غده ای (سیر و پیاز) و نباتات صنعتی مثل آفتاب گردان و كنجد است.نوع كشت این دهستان آبی و به روش غرقابی است ولی در چند سال گذشته استقبال خوبی از روش های آبیاری تحت فشار شده كه بیشتر به صورت قطره ای بوده و چندین روستا به این سیستم مجهز شده اند.
محصولات باغی این دهستان شامل:بادام،گردو،زرد آلو،انا ر،سیب،انجیر و پسته و سایر میوه های سردسیری است.منابع آب آن برای كشاورزی رودخانه،چشمه قنات و چاههای آب است.
آثار فرهنگی و تاریخی:
مشهور ترین اثر تاریخی این دهستان مقبره ی میر حیدر یا گور خانه است.كه یادگار دوره ی صفویه است.این بنا در باغی سرسبز و زیبا در روستای دولت آباد قرار دارد.شكل این بنا از داخل شش ظلعی است و از خشت و گل است.از دیگر آثار آن میتوان به بادگیر های قلعه ی محمد باقر ابو سعیدی و چندین قلعه ی دیگر است.كه قدمت چند صد ساله دارد.همچنین قدیمی ترین روستای این دهستان آب شور است.از آثار كشف شده در منطقه فتح آباد تخمین زده شده كه تمدن آن همزمان با تمدن شهر دقیانوس جیرفت است.
فعالیت های تولیدی:
این دهستان دارای چند واحد آرد سازی و كارگاه آهنگری،نجاری،كارگاه موزاییك سازی و كوره ی آجر پزی و چندین كارگاه بلوك زنی است.
صنایع دستی:
مهمترین صنعت دستی اسفندقه قالی بافی است و بهترین نوع قالی آن قالی گل سرخ است كه دارای شهرت زیادی است و بیشتر مردم،اسفندقه را با نام قالی گل سرخ آن میشناسند.و این دهستان دارای یك كارگاه قالی بافی بزرگ است.از صنایع دستی دیگر اسفندقه گلیم بافی است كه به صوری پراكنده در برخی از روستاها انجام میشود.و همچنین جاجیم بافی نیز وجود دار د.
معادن:
بیشتر معادن اسفندقه از نوع كرومیت است كه در روستاهای باغ برج،انگرچاله و صولوئیه این نوع معادن وجود دارد همچنین در روستای باغ برج یك معدن سنگ قیمتی نیز وجود دارد كه مهمترین عامل درامد این روستا معادن است.از دیگر معادن اسفندقه یك معدن در تنگ سرگز است كه دارای درصدی مس و طلاست كه در حال بهره برداری است.
راههای ارتباطی:
مهمترین محور ارتباطی این دهستان محور ارتباطی جیرفت دولت آباد است به طول ۷۲ كیلومتر و از نوع آسفالته است و دارای جهت شرق و غرب است.محور ارتباطی آن محور اسفندقه-بافت-رابر است كه زیر سازی آن انجام شده و از طرف اسفندقه تا بهر آسمان به بهره برداری رسیده و مابقی آن در دست بهره برداری است.
معرفی چند روستای دهستان:
۱-آبشور:دارای ارتفاع متوسط ۱۶۴۰ متر و در ۸ كیلومتری دولت آباد قرار دارد.موقعیت طبیعی آن دشتی و میان كوهی است.رودخانه آبشور در فاصله ۲ كیلومتری این آبادی قرار دارد كه منبع تامین آب كشاورزی این روستا است.آبشور محصور بین ۳ كوه،قرقطوئیه،كوه قلعه رستم و كوه دولت آباد است.این روستا كهن ترین روستای اسفندقه است كه دارای ۴۰۰ سال قدمت است.
۲-باغ برج:دارای ۲۴۲۰ متر ارتفاع و در فاصله ۳۰ كیلومتری دولت آباد قرار دارد.موقعیت طبیعی آن سر كوهی است.كوه باغ برج با ارتفاع ۲۹۰۰ متر در غرب و كوه گدار با ارتفاع ۲۸۷۰ متر در جنوب غرب این روستا قرار دارد.شغل اكثر مردم دامداری و باغداری است.محصولات زراعی آن،غلات و نباتات علوفه ای است.محصولات باغی آن گردو آلو و زرد آلو است.منبع آب كشاورزی و آب آشامیدنی آن چشمه است.این روستا دارای بیشترین معادن كرومیت اسفندقه است و بیشتر یك روستای معدنی است.
۳-تاج آباد(فردوس)روستای تاج آباد كه نام محلی آن فردوس است دارای ارتفاع ۱۳۲۷ متر است.كه در فاصله ۶۷ كیلومتری غرب شهر جیرفت قرار دارد و دارای موقعیت دشتی و پای كوهی است.كوه فردوس با ارتفاع ۱۹۵۰ متر در شرق كوه ماری با ارتفاع۱۹۴۰ متر در ۳۰ كیلومتر ی شرق و كوه زهرایی با ارتفاع ۱۹۶۸ متر در ۶ كیلومتری شمال این آبادی واقع شده است.شغل مردم آن زراعت،باغداری و دامداری است.محصولات عمده زراعی آن غلات و دانه های روغنی و محصولات باغی آن پسته،زرد آلو و انار است.نوع كشت آبی است و منبع اب آن قنات و چاههای نیمه عمیق است.منبع آب آشامیدنی آن آب لوله كشی است.قالی بافی صنعت دستی این روستاست.
۴-سرخو پایین:این روستا دارای ارتفاع متوسط ۲۰۲۰ متر كه در فاصله ۱۳۲ كیلومتری دولت آباد قرار دارد و دارای موقعیت طبیعی دشتی است.تپه های سرخو در جنوب این روستا قرار دارد.مشاغل عمده آن زراعت،باغداری . دامداری است.محصولات زراعی آن شامل غلات و حبوبات(نخود و لوبیا سبز) و محصولات عمده باغی آن گردو بادام،زرد آلو،و توت است.منابع آب كشاورزی و آشامیدنی آن چشمه و قنات هستند.و متعلق به ۲ قرن پیش است.
