مردم ایلام به فراخور نوع زندگی و معشیت از گذشته‌های دور تا كنون از انواع شیوه‌های سرگرمی، ورزش و بازیهای مختلف در موقع فراغت و مراسم شاد استفاده می‌كرده‌اند.
برخی از بازی‌ها و ورزش‌های سنتی و محلی مردم استان ایلان به شرح زیر است:
كِلاورِوان: در این بازی بازیكنان به دوسته مساوی تقسیم شده و سپس روی زمین دایره‌ای به شعاع مناسب مشخص می‌نمایند و یك گروه به قید قرعه در درون دایره به حالت ۴ دست و پا قرار می‌گیرند و هر كدام كلاهی به سر دارند و دسته دوم بایستی بدون آنكه ضربه پای تیم مقابل را خورده باشند، یكی از كلاه‌ها را برداشته و به سرعت به نقطه‌ای كه در فاصله دورتر از قبل مشخص شده برساند.
در حین فرار صاحبان كلاه (تیم درون دایره) بایستی سعی كنند او را بگیرند و همبازی‌های وی به او كمك كرده و ممكن است كلاه دست به دست گردد تا به مقصد برسد و اگر رسید یك امتیاز و اگر كلاه را پیش از رسیدن به محل باز پس گرفتند تیم مقابل بایستی در درون دایره قرار گیرد و بازی از نو شروع كند. ممكن است از قبل سقف امتیازی بازی مشخص شده باشد و هر تیمی زود به آن سقف امتیاز رسید برنده نهایی باشد. این بازی مختص مردان است.
پَلان: در این بازی افراد به دو گروه تقسیم و هر گروه سه قطعه سنگ باریك و بلند (حدود ۴۰ سانتیمتری) را در یك ردیف و به فاصله یك تا ۵/۱ متری از همدیگر قرار داده و بایستی فاصله هر دو گروه مناسب پرتاب سنگ اعضا باشد.
سپس به قید قرعه یكی از گروه‌ها شروع نموده و هر فرد یك سنگ به طرف سنگ‌های تیم مقابل پرتاب می‌نماید و اگر یكی از آنها را انداخت سنگ دیگری پرتاب می‌كند، و همینطور تا آخر همه تیم سنگ‌های خود را به سمت هدف پرتاب می‌كنند.
پس از آن تیم مقابل به همین روال شروع می‌كند. هر تیمی كه زودتر از دیگری هر سه عدد سنگ كاشته شده را هدف قرار داد، یك امتیاز می‌گیرد و سپس جای تیم‌ها عوض و بازی از نو آغاز می‌گردد.
اگر سنگ‌های یك گروه سالم ماند و هیچكدام زده نشدند و گروه دیگر هر سه سنگ (نشانه‌اش) افتاد، دو امتیاز محسوب و زمین هم جابجا نمی‌شود.
سقف امتیاز از قبل مشخص و هر گروهی زودتر به آن سقف برسد، برنده است. این بازی بیشتر توسط مردان اجرا می‌شود ولی گاهی زنان نیز مشاركت دارند.
بازی قلان: از جمله بازیهای سنتی، جذاب و دلپذیر است. این بازی اغلب در هنگام رفتن به طبیعت خصوصاً در فصل بهار انجام می‌شود و با انتخاب یك نفر سرپرست یا مربی در محدوده زمینی كه آن را خط كشی كرده‌اند صورت می‌گیرد. این بازی به دو صورت انجام می‌گیرد؛ نخست به صورت دو نفره و مبارزه تن به تن و دیگری به صورت جمعی.
حال اگر تن به تن باشد دو نفر از هر دو گروه وارد دایره میدان بازی می‌شوند و هر كدام از پای درآید بازنده است و آن كه برنده باشد اگر توان لازم را داشته باشد می‌تواند مجدداً با حریف دیگری مسابقه دهد. این مبارزه تا آخرین نفر هر گروه ادامه دارد.
دو بازیگر با شانه‌های خود سر و كار دارند. دو شانه راست یا دو شانه چپ، ضربات از مرفق تا انتهای بالایی دست است و در حین بازی هر ضربه‌ای به غیر از شانه به شانه انجام بگیرد خطاست و انجام دهنده از بازی خارج می‌شود.
تمام بازیگران در حالت بازی با یك پا، پای دیگر خود را از پشت تنه با دست محكم می‌گیرند و در حالت بازی یكی رو به پشت، یكی رو به جلو مبارزه می‌كنند تا خطرات ضربات پیش نیاید.
چُوزَر (چوب طلایی): این بازی منحصراً در شب انجام می‌شود و بیشتر بوسیله نوجوانان (پسر و دختر) به اجرا درمی‌آید. در این بازی افراد به دو گروه تقسیم و سپس قطعه چوبی كوچك كه دارای نشانه مشخص باشد و یا آن را مثلاً با بستن پارچه‌ای مشخص نموده باشند را تهیه نموده و سپس هر دو گروه رو به یك طرف نموده و یك نفر قطعه چوب را بدون آنكه خود نگاه كند به طرف پُشت پرتاب می‌كند.
پس از چند ثانیه مكث همه به آن طرف هجوم برده و به دنبال یافتن چوب برمی‌آیند و ضمن آن بایستی مراقب گروه دیگر باشند كه اگر آن را یافتند فوراً آن فرد را گرفته و چوب را پس بگیرند.
هر گاه فردی آن را پیدا نمود بایستی به شدت پنهان‌كاری نموده و به نحوی اعضای گروه خود را با خبر كند و كم كم به كناری كشیده و آماده فرار به سوی محل نشانه‌ای كه از قبل تعیین شده بشود.
به محض آماده شدن بایستی با صدای بلند بگوید: «یافتم» و سپس فرار كند و از این لحظه مثل بازی «كِلاوروِان» افراد هر دو گروه سعی در بردن چوب به محل نشانه و یا پس گرفتن آن هستند. امتیاز دهی این بازی نیز شبیه بازی كلاروروان است.
قاچان یا قَمچان: این بازی كه مشترك بین پسران و دختران انجام می‌شود، بسیار پیچیده است. این بازی به طور كلی عبارت از ۱۲ عدد ریگ (به اندازه حبه قند) می‌باشد و افراد شركت كننده (حداكثر ۴ نفر) به ترتیب آنها را در مُشت گرفته و سپس در یك حركت تند آنها را مقداری به هوا پرتاب می‌كند و سپس بایستی با پشت دست آنها را نگهدارد و تعدادی كه روی پُشت دست قرار می‌گیرند بایستی كمتر از ۴ عدد نباشند.
اگر كمتر از ۴ شد نوبت نفر بعدی است و اگر ۴ یا بیشتر شد بایستی با حركت دیگر آنها را به هوا انداخته و مجدداً در مُشت بگیرد و سپس با حركت دیگر ۳ عدد آنها را به دست دیگر پرتاب كند و یك عدد را نگه دارد.
در همه این حركات بایستی هیچكدام از ریگ‌ها به زمین نیافتند. وقتی این عمل انجام شد به غیر از یك ریگ باقی را به هوا پرتاب و همزمان یك ریگ از آنهایی كه در زمین هستند با همان دست برداشته و فوراً ریگ پرتاب شده به هوا را بدون رسیدن به زمین بگیرد.
این عمل تكرار می‌شود تا وقتی كه مجموع ریگ‌ها به عدد ۴ رسیده و مثل عمل قبل سه عدد آنها را با دست دیگر پرتاب می‌كند و همینطور تا همه ریگ‌ها را از زمین بردارد و عمل جدا سازی را به دسته‌های سه تایی انجام دهد.
اگر موفق شد، به همه طرف‌های دیگر بازی (به هر تعداد كه باشند) می‌گوید: «كِرر» به معنی (كِرج شدن مُرغ و خوابیدن روی تخم‌ها) و بازی را از اول مجدداً شروع می‌كند.
در هر مرحله كه شكست بخورد نوبت به نفر بعدی می‌رسد و اگر موفق شد با هر مرحله یك عدد از ریگ‌ها را به عنوان تخم زیر ران دیگر بازیكنان می‌گذارد و اگر تا آخر موفق شد و فقط سه عدد ریگ ماند بایستی هر سه عدد ریگ را به پُشت دست نگهدارد و مجدداً به داخل دست (با پرتاب كردن به هوا) برگرداند و گاهی برخی اعمال دیگر برای سنگ آخر انجام می‌گیرد و در نهایت پس از اتمام سنگ‌ها آن فرد برنده می‌شود.
ولی اگر در حین بازی نتوانست و دیگران موفق شدند بایستی ابتدا «كِرج» شدن خود و سپس تك تك ریگ‌ها را پَس بدهند و سپس طرف را «كِرج» نمایند.
بازیهای محلی و سنتی فراوان دیگری در استان ایلام رواج دارد، از جمله: هِشار هِشاره (قایم موشك)، اَكاوتی(اَلك دولَك)، هفت سنگ، جَوزان، تیله بازی، دالِگه دَخیل (گرگم به هوا، مخصوص دختران)، قُلان (لنگران) و … .
ورزش‌های بومی و محلی استان ایلام:
بررسی و پژوهش‌های باستانشناسی نشان می‌دهد كه توجه به ورزش‌ها و بسیاری بازی‌ها در غرب ایران خصوصاً میان ساكنان ایلام باستان رایج بوده است. تصاویر بر جای مانده از جام اژجان بهبهان نمونه بسیار ارزشمندی از الگوی‌های ورزشی بومی- محلی رایج در میان اقوام ایلامی بوده است.
در این اثر باستانی بازی «قلان» كه امروزه در میان مردم منطقه رایج است، نشان داده شده است. بازیهای متعدد و متنوع و جذابی در گذشته در میان مردم این خطه از ایران رواج داشته كه متاسفانه به دلیل شرایط زندگی اجتماعی امروزه بسیاری از این آنها منسوخ و به فراموشی سپرده شده است.
در منطقه ایلام بازیهای زیادی در گذشته معمول و مرسوم بوده كه نمونه‌هایی از آنها در گوشه و كنار شهرها و در بین اقوام و طوایف مختلف نسل به نسل حفظ شده است.
ورزش‌های باستانی:
شاخص‌ترین ورزش‌های سنتی رایج در استان ایلام مجموعه ورزش‌های باستانی در گود زورخانه است كه در اكثر شهرهای كشورمان رایج است.
این ورزش در استان ایلام نیز نسل به نسل با قداست خاصی برگزار شده و علاقه‌مندان زیادی را به خود جذب كرده است.
برخی از بازیهای سنتی كه در حال حاضر كما بیش در برخی از مناطق و روستاهای این استان رواج دارد و در فصولی از سال از جمله بهار كه مردم به طبیعت می‌روند، انجام می‌گیرد عبارتند از:
دال پلان، قلان در سه نوع:چنگ،پنجه گیر و آزاد، لنگران، كلاو روانه كی، كران، زوران، چوچزان در دو نوع:چز ،گوان، كل پر، حبل، كیشان، اشتره لوان، قطان، هفت سنگ، جلیه روان، مله جوره كی، جوزان، گلواز، شش خوان، زور مشتكی یا زر مشتكی، چو جنگ، هشارهشاركی.
