شب یلدا (چله)
مردم استان قزوین نیز همچون دیگر هموطنان ایرانی، این آیین كهن را با رفتن به خانه بزرگ ترها می گذرانند. به عقیده بزرگ ترها صرف میوه های مختلف خشك و تر و میوه های سرخ فام كه به «شب چره» معروف است، همراه با خوراكی های دیگر شگون داشته و زمستان پر بركتی را نوید می دهد. در بعضی مواقع كه مادربزرگ ها در آوردن تنقلات تاخیر می كنند، كوچك ترها شعر «هركه نیارد شب چره- انبارش موش بچره» سر می دهند، كه مادربزرگ در آوردن «شب چره» تعجیل می كند. در این شب اغلب مردم قزوین با خوردن سبزی پلو با ماهی دودی و سپس هندوانه، انار، انواع تنقلات از جمله كشمش، گردو، تخمه، آجیل مشكل گشا و انجیرخشك، شب نشینی خود را به اولین صبح زمستانی گره می زنند. به عقیده مادربزرگ های قزوینی اگر در این شب ننه سرما گریه كند باران می بارد، اگر پنبه های لحاف بیرون بریزد برف می آید و اگر گردنبند مرواریدش پاره شود تگرگ می آید. یكی دیگر از آداب و رسوم «شب یلدا» فرستادن «خونچه چله» از سوی داماد به عنوان هدیه زمستانی برای عروس است. در این خونچه برای عروس پارچه، جواهر، كله قند و ۷ نوع میوه مثل گلابی، هندوانه، خربزه، سیب و به با تزئینات خاصی فرستاده می شود.
جشن انار
مردم بخش «طارم» اواخر شهریور یا اوایل مهر ماه در یك روز معین، دسته جمعی به مزارع انار می روند و با نواختن دایره یا سرنا و دهل، شروع به چیدن انار می كنند. تا پیش از این روز كسی حق چیدن انار را ندارد.
جشن فندق
«الموت» از مناطقی است كه بیشتر به كشت فندق اختصاص دارد. در بسیاری از روستاهای این ناحیه، در اواسط مرداد ماه جشن فندق برپا می شود. اهالی روستا در روز معینی با هم به مزارع می روند. در ابتدا شخصی به خواندن اشعاری بیشتر به صورت بداهه می پردازد و دیگران تكرار می كنند. سپس همه شروع به چیدن فندق می كنند. دوشیزگانی كه نامزد شده اند، برای همسران خود از هسته فندق گردنبند درست می كنند و به آن «گلوانه» می گویند. آن ها این گردنبند را در فصل زمستان به شوهران خود هدیه می دهند.
جشن تیرگان
این جشن همان جشن تیرگان ایران باستان است، كه در روز سیزدهم تیرماه برگزار می شود. به این ترتیب شخص خوش قدم، صبح زود به خانه دعوت می شود تا با تكه چوبی از درخت «داغ داغان» به كیسه های گندم، آرد ، حبوبات و… بزند تا به آن ها بركت بدهد. او هم چنین با چوب به اعضای خانواده می زند تا سلامت بمانند. در حین انجام مراسم كسی نباید صحبت كند. در شب سیزده تیر ماه مراسم شال اندازی انجام می شود. در این روز پاشیدن آب را به یكدیگر خوش یمن می دانند.
نوروز
مردم استان قزوین مانند مردم دیگر مناطق ایران، از اوایل اسفندماه خود را برای برگزاری مراسم سال نو آماده می كنند. آن ها همراه خانه تكانی و نظافت، به خانه تكانی دل های خود می پردازند و در روز عید با چیدن سفره های رنگین، پذیرای میهمانان خود می شوند. آن ها در سفره های پارچه ای قلمكار و ظروف رنگارنگ بلوری، انواع شیرینی های خانگی، انجیر، آلبالوی خیس شده، نخود، كشمش و نقل و نوعی توت را كه با خمیر پودر پسته و بادام درست می كنند، می چینند و به میهمانان تخم مرغ رنگ شده (با پوست پیاز) عیدی می دهند. امروزه از روز اول عید، دید و بازدیدهای خانوادگی آغاز می شود و تا قبل از ۱۳ به در پایان می گیرد.
نوروزی خوانی
نوروزی خوانی یكی از مراسم مربوط به روزهای پایانی سال است و جزئی از مراسم استقبال نوروز به شمار می رود. نوروزی خوان ها بیشتر از اهالی روستاهای منطقه «الموت» و «طالقان» هستند؛ آن ها در دسته های ۲ تا ۴ نفره، در كوچه و خیابان به راه می افتند و با خواندن اشعار كوتاه و بلند، طلیعه سال نو را به مردم مژده می دهند و بیت یا ۲ بیت دیگر را، ۲ نفر دیگر پاسخ می دهند. ساكنان منازل با شنیدن صدای نوروزی خوان ها، به استقبال آن ها رفته و با دادن پول و شیرینی از آن ها پذیرایی می كنند.
سیزده بدر
در روز ۱۳ فروردین، مردم به طبیعت می روند و دور هم جمع می شوند و به شادی می پردازند و نیز رسم است كه هر كس كنار رود برود و ۷ سنگ كوچك را به نیت رفع و دفع بلا و بیماری به داخل آب پرتاب كند و دختران دم بخت سبزه گره بزنند. در پایان نیز سبزه ها را به آب انداخته و به خانه های خود بازمی گردند.
پنجاه بدر
مراسم سنتی پنجاه بدر چیزی شبیه همان سیزده به در است كه البته به آن اندازه شناخته شده نیست اما در میان مردم قزوین هنوز هم پابرجاست. قزوینی ها در این روز كه به عبارتی پنجاهمین روز از سال جدید است، از خانه بیرون می زنند و به دامان طبیعت می روند تا از خداوند به خاطر نعمت هایش تشكر كنند.
آنها در نوزدهمین روز از ماه اردیبهشت هر سال ابتدا به مصلای شهر می‌روند و دعا می كنند، بعد از آن به دل كوه و دشت می زنند و چند ساعتی را با اطرافیان خود می گذرانند. بنابراین، پنجاه بدر یك رسم دینی- آیینی است كه هم با باورهای مذهبی مردم سر و كار دارد و هم با اعتقادات آیینی و سنتی شان.
اگر تا آن روز از سال باران خوبی آمده باشد مردم در مصلی نماز شكر هم بجا می‌آورند و از خداوند به خاطر نزول باران رحمت سپاسگزاری می‌كنند اما اگر سال كم بارانی باشد نماز استسقاء به جای می‌آورند و طلب باران رحمت می‌كنند.این مراسم در بهترین روز فصل بهار از لحاظ آب و هوایی برگزار می‌شود و در واقع تجدید پیوندی دوباره با طبیعت است اما بیش از هر چیز به نظر می رسد ریشه ای تاریخی داشته باشد كه عمر آن به دوران پیش از اسلام هم می رسد.
بیشتر قزوینی‌های اصیل در این مراسم غذای ساده و محلی به نام دُیماج درست می‌كنند كه تركیبی از نان محلی خشك شده، سبزی، گردو و پیازداغ و خیار است. علاوه بر این، قزوینی ها خوردن هندوانه، آجیل مشگل گشا و میوه را هم در این روز ضروری می دانند و بسیاری از كسانی كه به پنجاه بدر می‌روند آش رشته را هم در برنامه عصرانه خود جای می دهند.
خواستگاری
در این مراسم مادر و چند تن از خانم های خانواده داماد به دیدن دختر می روند. اگر پسندیدند در جلسه بعد داماد را با خود می برند. چنان چه داماد هم دختر را پسندید مادر او هدیه ای را كه به آن نشانه می گویند، به خانواده دختر می دهد.
چمچه خاتون
چمچه خاتون از دیگر رسوم باران خواهی است. در این مراسم درون یك قدح آب ریخته به پشت بام می برند و به وسیله یك چمچه، كم كم آب را از قدح به طرف آسمان می پاشند.
مناسبت‌های رمضان در فرهنگ مردم قزوین
واژه رمضان از ریشه «رمض» به معنای شدت تابش خورشید بر سنگریزه است .
ماه رمضان نهمین ماه از ماه های قمری و بهترین ماه سال است . می گویند چون به هنگام نامگذاری ماه های عربی ، این ماه در فصل گرمای تابستان قرار داشت، ماه «رمضان» نامیده شد، ولی از سوی دیگر ، « رمضان » از اسماء الهی است . این ماه ، ماه نزول قرآن و ماه خداوند است و شب های قدر در آن قرار دارد. در این ماه درهای آسمان و بهشت گشوده و در های جهنم بسته می شود. و به عبادت در یكی از شب های آن ( شب قدر) بهتر از عبادت هزار ماه است.
آداب و رسوم ماه مبارك رمضان یكی از مباحث مهم فرهنگ مردم است كه به واسطه قدمت خود، از قداست ویژه ای برخوردار است. متأسفانه در زندگی شهری و ماشینی، بسیاری از این سنت‌های زیبا به بوته فراموشی سپرده شده اند و بسیاری دیگر نیز كم رنگ تر شده اند و از آنجا كه این رسوم زمینه ساز همبستگی در جامعه به ویژه در میان مردم مسلمان استان قزوین است، اهمیت فراوانی دارد.
در هر گوشه ی از جهان كه مسلمانی هست ماه رمضان در ظرف فرهنگ بومی آن منطقه قرار می گیرد و آن چنان با سنت های محلی خو می گیرد كه به سختی می توان ماه رمضان را تنها یك مراسم دینی دانست.
سنت روزه داری در تلفیق با فرهنگ و سنت های اجتماعی در هر جامعه ی شكلی خاص به خود گرفته است
روزه‌داری در ایام معینی از سال به عنوان یك آموزه دینی، سنتی است كه در ادیان آسمانی و حتی در ایران باستان در طول تاریخ به چشم می‌خورد.
البته این فریضه به عنوان یكی از فروع دین، در بین مسلمانان از ویژگی‌های خاص و برجسته برخوردار بوده و در طول تاریخ بعد از ظهور اسلام نیز با حفظ اصالت و جوهره خود در نزد اقوام و شهرهای مختلف با آداب و رسوم و سنت‌های اجتماعی خاصی انجام می‌شده است.
به انگیزه حلول ماه مبارك رمضان و آغاز ماه تزكیه روح و جان،از نیمه شعبان جنب و جوش خاصی برای به پیشواز رفتن ماه رمضان در میان مردم مسلمان استان قزوین مشاهده می‌شود و مسلمانان برای انجام فرایض دینی این ماه آماده می‌شوند، از جمله می‌توان به این موارد اشاره داشت:
خانه تكانی
قبل از فرارسیدن این ماه، این خطه از میهن اسلامی، به زدودن آلودگی از چهره خانه و محله خویش می‌پردازند، درواقع با نظافت و خانه تكانی به پیشواز بهار قرآن می‌روند تا بتوانند با فراغت و آسودگی خیال به انجام تكالیف دینی خویش بپردازند.پاكیزگی تنها به محیط خانه محدود نگشته و پیر و جوان با طیب خاطر در نظافت اماكن عمومی محله خود مشاركت می‌كنند و مساجد و حرم امام زاده ها و تكایا را جهت برگزاری مراسم گوناگون ماه رمضان آماده می‌سازند..در امر نظافت شخصی نیز، همگان اهتمام می‌كنند
تهیه مایحتاج رمضان
در گذشته، تهیه مایحتاج ماه مبارك رمضان با جدیت تمام انجام می‌گرفت، زیرا در این ماه كسب و كار تقریباً متوقف می‌شود و مردم بیشتر از هر كاری به عبادت می‌پردازند و لازم بود كه مردم مایحتاج خود را قبل از ماه مبارك تهیه كنند تا بتوانند با آسودگی در مجالس ویژه این ماه شركت نمایند.
تشخیص وقت سحر
یكی از آداب و رسوم استحبابی قزوینی‌ها، “رویت هلال ماه” در آخرین غروب ماه شعبان و همزمان با شب اول ماه رمضان است كه دیدن هلال نازكی از ماه، ورود به ماه رمضان و ضیافت خدا را نوید می‌دهد.
از قدیم الایام، برای بیدار شدن در سحرهای ماه مبارك رمضان و تشخیص وقت دقیق سحر و انجام اعمال مخصوص از وسایل و روش‌های گوناگونی استفاده می‌كردند. بعضی از این روش‌ها امروزه نیز متداول و برخی منسوخ شده اند. از جمله شناختن ستارگان و محل و جای آنها در آسمان، بانگ خروس، روشن كردن چراغ‌هایی در نقاط مرتفع شهر و گلدسته مساجد، صدای طبل و ظروف فلزی ، صدای مناجات از گلدسته‌های مساجد، جار كشیدن در كوچه‌ها ، كوبیدن دیوار همسایه و غیره از روش‌های پیشین بوده و امروزه مردم به وسیله زنگ تلفن و ساعت شماطه دار و رادیو و تلویزیون متوجه زمان دقیق سحر می‌شوند.
كلوخ اندازان
در گذشته ، یك روز قبل از ماه رمضان، مراسم كلوخ اندازان در چند شهر ایران انجام می گرفت، كه در قزوین به « گل خندانی» معروف بود. در این روز مردم هر شهر یا روستا به گردشگاههای اطراف شهر یا روستای خویش می‌رفتند و انواع خوراك‌ها و غذاها به همراه خود می‌بردند و ضمن دور هم نشستن به تعریف قصه ، سرگذشت ، تفریح و انجام بازی می‌پرداختند و این روز را با خرمی و شادی به پایان می‌رساندند.در این مناسك به نوعی افراد روح و جسم خود را آماده می‌كردند، زیرا علاوه بر تفریح و شادمانی كه باعث تقویت روحیه افراد می‌شد، غذاهایی هم كه در این روز تناول می‌شد، از انرژی برخوردار بود
شب نشینی
یكی از مراسمی كه در گذشته رونق بیشتری داشت و امروزه كم و بیش اجرا می‌شود، دیدار از دوستان و آشنایان بعد از افطار است.
در این مجالس افراد فامیل و یا دوستان دور هم جمع می‌شوند و ضمن تناول شب چره با خواندن ابیاتی از دیوان سعدی یا حافظ و یا داستان گویی و اجرای بازی به شب نشینی می‌پردازند. از جمله در روستای لهران طالقان صاحبخانه با تنقلات یا شب چروز از مهمانان پذیرایی می‌كند و با بازی شبیه گل یا پوچ آنها را سرگرم می‌كند و اگر فصل زمستان باشد، همگی دور كرسی می‌نشینند و از گرمای مطبوع آن لذت می‌برند.
مردم قزوین در شب‌های قدر نیز با برپایی آیین‌های ویژه از قبیل شركت در محفل‌های معنوی نیایش و دعا فرج، جوشن صغیر و كبیر، ابوحمزه ثمالی، جامعه كبیره، اقامه نمازهای یكصد تا هزار ركعتی و نماز هفت قل هوالله، حضور در مساجد و تكیه‌ها و سرگرفتن قرآن در شب‌های قدر به راز و نیاز می‌پردازند. خواندن سوره‌های عنكبوت، روم، دخان بویژه قدر از باورهای دینی مردم این استان است كه در این شب‌ها انجام می‌شود.
یكی از سنتهایی كه هنوز نیز در گوشه وكنار شهر قزوین مشاهده می‌شود برپایی جشن و شادی در شب بیست و هفتم ماه رمضان و شب قتل ابن ملجم مرادی است. دراین شب پیرمردان و جوانان با برپایی محفل سرور تا هنگام سحر به خوردن تنقلات و شیرینی و شربت می‌پردازند. خوردن كله‌پاچه همراه با سیر پخته در سحر و نوشیدن چای زیاد پایان بخش این جشن است.
حلیم، شله زرد، آش دوغ، آش رشته، شیربرنج، قورمه سبزی، فرنی و رنگینك از جمله غذاهایی است كه بانوان این استان برای افطار و سحری خانواده طبخ می‌كنند. نان چایی، قاق، شیرمال، دیماج نیز از دیگر خوراكی‌هایی است كه در این ماه مبارك در قزوین صرف می‌شود.
دادن ولیمه و افطاری با نیت خیر برای مستمندان و بستگان و اقوام علاوه بر عمل به آموزه‌های دینی سفارش شده، كدورت و اختلاف‌ها را برطرف و محبت را بیشتر كرده، چون معتقدند لطف خدا بیشتر شامل حال كسانی می‌شود كه دل مومن روزه‌دار را شاد می‌كنند. توزیع جیره خشك از قبیل برنج، روغن، گوشت و آرد بین افراد و خانواده‌های نیازمند در ماه مبارك رمضان بخصوص شب‌های قدراز دیگر آدابی است كه‌ازسالیان دور بین قزوینی‌های اصیل رایج بوده‌است.
آنچه می‌توان در مجموع از این آداب و رسوم نتیجه گرفت و از آن به عنوان كاركردهای اجتماعی ماه رمضان نام برد، این موارد است:
* نظم بخشی به رفتار افراد
* تقویت روحیه همكاری و ایجاد زمینه‌های وحدت بخش
* رفع كدورت از میان افراد از طریق مراسم آشتی كنان كه توسط ریش سفیدان انجام می‌گیرد و به تحكیم اتحاد جمعی مدد می‌رساند.
