این مسجد همه ساله در ایام محرم پذیرای خیل عظیمی از عاشقان اباعبدالله الحسین (ع) از سراسر كشور و حتی خارج از كشور می شود و حاضرین در این مكان مقدس به صورت خالصانه ارادت خود را به خاندان عصمت و طهارت (ع) اعلام می كنند.
عزاداران حسینی با شركت گسترده در دسته عزاداری عظیم زینبیه زنجان، وحدت و یكپارچگی شیعیان و عاشقان خط سرخ امام حسین (ع) را به تصویر كشیده و جلوه ای از عشق و دلدادگی خود را به سرور و سالار شهیدان به نمایش می گذارند.
در مسیر حركت دسته عزاداری زینبیه اعظم زنجان ، نذورات نقدی و غیرنقدی زیادی به زینبیه اعظم زنجان اهدا و همچنین هزاران راس گوسفند ، گاو و گوساله به صورت زنده اهدا و یا در مسیر حركت دسته ی عزاداری ذبح می شوند.
قدمت این مكان مقدس، به بیش از ۴۰۰ سال رسیده و از جمله مساجد باستانی در استان زنجان محسوب می‌شود و بنا به گفته برخی پیشكسوتان و همسایگان محل مسجد زینبیه زنجان، قبلا به صورت باغی سرشار از گل‌های محمدی بوده است و صاحب این ملك كه اغلب اوقات متوجه صدای ‘یازینب یازینب’ توام با گریه و شیون می‌شده، تصمیم می‌گیرد بخشی‌از باغ را بصورت ‘تكیه’ كه در آن سال‌ها متداول و معمول بوده درآورد و نام آن را نیز ‘زینبیه’ بگذارد.
از زمان احداث تكیه در این باغ سرشار از گل‌های محمدی، همه ساله مردم متدین و دردمند زنجان در ماههای محرم و صفر درآن جمع می‌شدند و به عزاداری و نوحه سرایی می‌پرداختند و این درحالی بود كه تمامی هزینه‌های تكیه نیز تا زمان حیات صاحب باغ، توسط وی تامین و پرداخت می‌شد.
این مكان مقدس تا سال ۱۰۸۵ هجری قمری همچنان بصورت تكیه در داخل باغ مورد استفاده مومنان قرار می گرفت، ولی با توسعه شهر زنجان، واحدهای مسكونی اطراف آن را فراگرفت
به گفته مسوول حوزه فرهنگی زینبیه اعظم زنجان ، این مكان مقدس تاكنون سه بار تجدید بنا شده است كه یك مرحله آن باهزینه فرد خیری بنام ‘جمیله خانم’ و مراحل دیگر نیز به همت و یاری شهروندان متدین زنجان، صورت گرفته است.
تاریخچه مسجد زینبیه اعظم
از تاریخچه زینبیه زنجان اسناد مكتوب زیادی در دسترس نیست. اما نقل قول‌های فراوانی سینه به سینه درباره این مسجد گفته شده است. یكی از این موارد این است كه در روزگار گذشته باغچه‌ای درون كهن دژ زنجان قرار داشته است.
صاحب باغچه هر روز از گوشه‌ای از باغچه كه در آن گل‌های محمدی روئیده بود صدای ناله و «یا زینب» می‌شنود، حتی گاهی گویی چراغی زیر گل‌ها روشن می شود.
بدین ترتیب صاحب باغچه تصمیم می‌گیرد آن قسمت را به تكیه‌ای تبدیل كرده و نام آن را زینبیه بگذارد. از این رو محلی كه باغچه در آن قرار داشت از آن زمان تا كنون به محله زینبیه معروف می شود.
به گفته حاج سجاد احمدپور، رئیس هیات امنای مسجد زینبیه، این اتفاق بین سال‌های ۱۰۲۰ تا۱۰۲۲ هجری قمری رخ داده است.
او می‌گوید:«تا زمانی كه صاحب باغ زنده بود هر ساله در ایام محرم و صفر به مدت دو ماه محل مذكور را سیاه پوش می‌كرده و مراسم عزاداری و سوگواری سالار شهیدان و سرور آزادگان جهان در آن محل برگزار می گردیده است.او در زمان حیات خود وصیت می‌كند پس از وفاتش، مراسم عزاداری را همه ساله برگزار و هزینه آن را از عایدی باغچه تامین كنند.»
به گفته احمدپور این محل سه بار تجدید بنا شده است، بار اول در سال ۱۰۹۲ هجری قمری زینبیه با تیر چوبی تجدید بنا می‌شود، بار دوم در سال ۱۲۹۲ بانویی به نام «زینب خانم» هزینه تبدیل آن را به مسجد متقبل می‌شود و برای سومین بار در سال ۱۳۹۵ هجری قمری مطابق با سال ۱۳۵۴ شمسی به همت مردم زنجان و عاشقان اهل بیت این مسجد تجدید بنا شده است.
در چند سال اخیر نیز برای رفع كمبود فضا چهار باب از ساختمان‌های همجوار مسجد خریداری شده و در توسعه مسجد زینبیه اعظم زنجان از آن استفاده شده است.
دكتر هوشنگ ثبوتی، پژوهشگر و مدرس دانشگاه، در خصوص تاریخچه و میزان قدمت مسجد زینبیه اعظم زنجان می گوید كه این مسجد داخل كهن دژ اصلی خاستگاه شهر زنجان است و در قلب مركزی شهر قرار دارد.
دكتر ثبوتی تاكید می كند : «متاسفانه وقف‌نامه و یا كتیبه‌ای در خصوص مسجد زینبیه اعظم زنجان در دست نیست.»
او در مورد معماری این مسجد می‌گوید: «بنای مسجد فعلی، قدمتی ۱۳۰ ساله دارد و به عبارتی در سال ۱۳۰۰ هجری قمری احداث شده است. این مسجد یكی از مساجد شبستان شهر زنجان است با قوس‌های یك مركزی است و سبك معماری اسلامی بوده و با پوسته سنتی از سازه مدرن ساخته شده است.»
ورود دومین مسجد بزرگ زنجان به فهرست میراث ملی
مسجد زینبیه زنجان در تاریخ ۲۰ تیرماه سال ۹۰ با شماره ۲۹۹۶۱ در فهرست آثار ملی كشور به ثبت رسید.
معاون میراث فرهنگی استان زنجان در گفتگو با میراث آریا (chtn)، با اعلام این مطلب اظهار داشت: پرونده ثبتی این اثر ارزشمند در شورای سیاستگذاری بهمنماه ۸۹ تأیید شد و اكنون شماره ثبت آن ابلاغ شده است.
«مهرداد عسگریان» با اشاره به اینكه از تاریخ ثبت این پرونده، ضمن رعایت حقوق مالكانه مسجد زینبیه تحت نظارت، مراقبت و حمایت سازمان میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری است، افزود: هرگونه اقدام و عملیاتی كه منجر به تخریب یا تغییر هویت این بنا شود، ممنوع است.
او با بیان اینكه مرمت و بازسازی مسجد زینبیه تنها با تأیید و نظارت سازمان میراثفرهنگی ممكن است، تأكید كرد: تخلف از آن‌ها برابر مواد ۵۵۸ تا ۵۶۹ از كتاب پنجم قانون مجازاتهای اسلامی تعزیرات و مجازاتهای بازدارنده، جرم محسوب می‌شود و مرتكب، مشمول مجازاتهای قانونی خواهد شد.
معاون میراث فرهنگی استان زنجان اضافه كرد: این مسجد یكی از اماكن متبركه و مورد احترام خاص مردم زنجان، شهرستانهای همجوار و حتی سایر استانهای كشور است.
