این حالات و احساسات لطیف گاه با سرپنجه سفالگری در گل و گاه بر پاره سنگی ثبت شده است. گلیم و گبه ای را خوش نقش ساخته و در میان نقوش زری های گلابتون و یا پارچه ای قلمكار ، آرام و قرار یافته و با استفاده از رمز و راز و اشاره ، هم صحبتی با ما را آغاز كرده است.
روایت كهن صنایع دستی و دیرینگی آن به ایران باستان می رسد كه در پیوستگی تاریخ از دوران گذشته تا حال از روزگار شوكت كاخ ها و ازدحام در كوی برزن ها و بازار ها تا به امروز در هر دوره ای به نوعی نمایان شده است.
هنرمند با دم های غنیمت عمر و لحظات گذرای زندگی خویش همواره خاطرات لذتبخش را زنده ساخته ، آن را آراسته ، پیراسته و در پایان اثری به جای نهاده كه یادآور تاثرات او از نمایش های هستی است.
این حالات و احساسات لطیف گاه با سرپنجه سفالگری در گل و گاه بر پاره سنگی ثبت شده است. گلیم و گبه ای را خوش نقش ساخته و در میان نقوش زری های گلابتون و یا پارچه ای قلمكار ، آرام و قرار یافته و با استفاده از رمز و راز و اشاره ، هم صحبتی با ما را آغاز كرده است. صنایع دستی حاصل سخت كوشی بشر اولیه در استفاده مستقیم از ننعمت های فراوان به منظور رفع نیازهای زندگی بوده است.
ویژگی ارزنده این هنر صنعت اصیل همچون ارزش افزوده بسیار بالا نیاز اندك به سرمایه گذاری برای ایجاد شغل ،دسترسی سریع به مواد اولیه و ابزار كار داخلی ، قابلیت توسعه در كلیه مناطق كشوری ، نداشتن آثار مخرب زیست محیطی ،ایجاد درآمد مكمل جاذبه جهانگردی و مبادلات فرهنگی مسئولان و برنامه ریزان ممالك مختلف را بر آن داشته است كه در برنامه های توسعه اقتصادی و اجتماعی جایگاه ویژه ای را برای آن قائل شوند.
استان هرمزگان هم با توجه به بافت سنتی ،آداب و رسوم خاص و فرهنگی غنی و ریشه دار ،از قدیم الایام بخش مهمی از انواع صنایع دستس را در خود جای داده و به همین جهت همواره در طول تاریخ مورد توجه محققان و تاریخ شناسان گوناگون قرار گرفته است.
با در نظر گرفتن این مهم و در راستای اهداف برنامه سوم توسعه مدیریت صنایع دستی استان هرمزگان ، برنامه ها و سیاست هایی را تعیین و اجرا نموده است.
هر چند كه اجرای طرح های مصوب به همراه تنوع ارگان ها و سازمان هایی كه به صورت موازی در امر صنایع دستی عمل می كنند اشكالات مهم و بعضا جبران ناپذیری را به همراه داشته است لیكن بحمدالله با تصویب تغییر شركت سهامی صنایع دستی به سازمان صنایع دستی ، یكپارچگی بیشتر و نتایج بس مفیدتری را در آینده شاهد خواهیم بود.
در هر صورت در برنامه پنج ساله سوم توسعه ،این مدیریت اقدامات بسیاری را در بخش های مختلف آموزش ،تحقیق و توسعه رشته -های رو به زوال ،توسعه مراكز آموزشی ،توسعه رشته های آموزشی ، اعطای مجوزهایلازم و تسهیلات و بسیاری اقدامات جدی و زیربنایی دیگر به انجام رسانیده است كه به صورت مدون در گزارش پیوست مراتب طرح شده و دلایل عدم و عدم تحقق اهداف پیش بینی شده مورد بررسی قرار گرفته است.
امید است كه اعضای محترم كارگروه صنعت و معدن استان ،مانند همیشه با ارائه نقطه نظرات ارزشمندشان ما را در ادامه هر چه بهتر این مسیر،یاری فرمایند. ۱. در استان هرمزگان صنایع دستی بومی از جایگاهی ویژه در فرهنگ و سنتهای مردم برخوردار میباشد.
بعنوان مثال رودوزیهای سنتی كه از جمله مهمترین رشته های صنایع دستی این منطقه است. جز لاینفك پوشش بومی زنان و دختران منطقه میباشد و یا نوعی حصیر به نام «تك» در نواحی روستایی هم بعنوان زیرانداز و هم بعنوان بخشی از پوشش سقف خانه ها مورد استفاده قرار میگیرد.
نكته دیگر اینكه با درنظر داشتن موقعیت مرزی استان و رویارویی ساكنان مدرسه با فرهنگهای بیگانه، محفوظ ماندن این جایگاه و استفاده از صنایع دستی بویژه در پوشش خانمها بسیار ارزشمند است و حاكی از توجه و عنایت مردم استان به اینگونه صنایع و حفظ نمادهای سنتی و بومی منطقه میباشد.
تولیدات صنعتگران این منطقه بسته به نوع محصول مصارف ویژهای دارند كه به اختصار به آنها اشاره میشود: محصولات سفالی: تولیدات سفالگران مینابی عمدتاً ظروف سفالی میباشد كه از آن جمله اند: نوعی كوزه آب به نام «جهله» انواع گلدان، قلیان، سرقلیان، اسفندسوز درباز و قفسی «گشتهسوز» این ظروف سفالی بیشتر توسط ساكنین نواحی روستایی مورد استفاده قرار میگیرد.
محصولات حصیری مشتمل بر: سجاده حصیری، بادبزن، نوعی سبد حصیری گرد و دردار بلند جهت نگهداری البسه، نوعی زیرانداز به نام «تك» كه در نواحی روستایی به منظور پوشاندن سقف خانه ها نیز مورد استفاده قرار میگیرد، درپوش كوزه، نوعی سینی گرد و بزرگ به نام «سپ»، «دمكش»، گلدان حصیری، ظرف میوه، ظرف نگهداری نان «كفه».
بافته های داری سنتی شامل: قالی افشار، انواع گلیم، خورجین، نوعی روانداز با پرزهای بلند به نام «خرسك» كه گاهی به عنوان زیرانداز مورد استفاده قرار میگیرد، جاجیم، گبه.
صنایع دستی دریایی (محصولات صدفی) شامل: انواع مجسمه، تابلو نقش برجسته، آویز، پرده و زیورآلات كه بیشتر كاربرد صنعتی دارند.
صنایع دستی استان هرمزگان از جمله صنایعی است كه بیش تر جنبه مصرف محلی داشته و شامل: سفال گری، گلابتون دوزی، شك دوزی، شیریكی پیچ، خوس دوزی، بادوله دوزی، چادرشب بافی، قالی بافی، سبدبافی، حصیربافی، سوزن دوزی، صنایع صدفی، عبادوزی، درب و پنچره چوبی، كرچاب، خورجین، ملیله دوزی دور لباس، كوزه سازی و صنایع دستی دریایی هم چون لنج سازی است. صنایع دستی موجود در استان هرمزگان عمدتاً فصلی بوده و ۹۰ درصد تولیدكنندگان را زنان تشكیل می دهند.
گلابتون دوزی
زردوزی كه در نقاط مختلف ایران به «كم دوزی»، «گلدوزی»، «برودری دوزی» و «كمان دوزی» شهرت دارد، در اكثر نقاط ایران رواج دارد و در استان هرمزگان بویژه شهرهای بندر لنگه، بندر عباس و میناب رونق بسیار دارد.
از گلابتون دوزی برای تولیداتی نظیر دمپایی، شلوار های زنانه، سر آستین، پیش سینه، دور یقه، لبه پرده، دیواركوب، پشتی، كوسن، سجاده، جلد قرآن و تابلو استفاده می كنند و در صنعت دوخت طرح های زیبا و منقش بر روی پارچه با نوارهای طلایی، گلابتون دوزی نام دارد و در تزیین لباس های محلی زنان به كار می رود.
سوغات هرمزگان و صنایع دستی هرمزگان
طرح اصلی آن از لباس های محلی زنان هند و بنگال اقتباس شده است. لباس های گلابتون دوزی بیش تر جنبه ی مصرف محلی دارند اما در حال حاضر به خاطر زیبایی نقوش و راحتی این لباس مورد توجه زنان دیگر نیز قرار گرفته اند. ابزار كار گلابتون دوزی عبارت اند از: قلاب، مداد، كپیه، چهار پایه یا هاون چوبی.
قالیبافی
مناطق تولید قالیبافی در استان هرمزگان عبارتند از: بندرعباس, روستای درتوجان و بخش حاجی آباد. اغلب تولیدكنندگان را عشایر اسكان یافته ایلهای افشاریه ورائینی تشكیل داده كه به تولید و تهیه انواع قالی و قالیچه, رویه پشتی و چنته مشغول هستند.
تولیدكنندگان معمولاً پشم مورد نیاز خود را از سیرجان خریداری كرده و خود به ریسیدن و رنگرزی آن اقدام می كنند. نوع گره رایج “گره فارسی” است و نقشه هایی كه در بخش حاجی آباد و روستای “درتوجان” بافته می شود نقشه های افشاریه است كه به نامهای بوته شاهی، ماه و ستاره ای, سه كله, خشتی, گنبدی, شكارگاه, بچه بغل, سماوری و … معروف هستند.
حصیربافی
حصیرهای بافته شده برای فرش زیرپا، پوشش سقف خانه ولوازم خانگی مورد استفاده قرار می گیرد. از حصیر بافی باید به عنوان رایج ترین و معمول ترین صنعت دستی استان هرمزگان نام برد، چرا كه ماده اولیه مورد نیاز حصیر بافی برگ درخت خرما بوده اما در بعضی از آبادی های كرانه ای از نی هم حصیر می بافند و به حد وفور در اختیار صنعتگران است و تولید انواع فرآورده های حصیری كه كاملاً جنبه مصرفی دارد در استان شایع است.
سوغات هرمزگان و صنایع دستی هرمزگان
روستاهای میناب، یشاگرد، بندر لنگه و اطراف آن از مناطق مهم بافت حصیر است كه اكثر كار آن توسط زنان و دختران منطقه صورت می گیرد. مواد اولیه مورد مصرف عبارت است از برگ درخت خرما(پیش مُغ) و ضایعات درخت خرما و گیاهی به نام “مور”. حصیر بافان میناب در روستاهای بهمنی، چلو، نصیرابی، محمودی و قاسم آباد ساكن هستند.
خوس دوزی
این هنر به كمك نوارهای نقره ای باریك و برروی پارچه توری ریز بافت تجلی یافته و گاه ستاره هایی فلزی برروی پارچه می نشانند، و ازآن برای تزئین مقنعه، دستار(چادر زنانه) استفاده می شود. پارچه مصرفی معمولاً به رنگ های سیاه، سفید، سبز و زرشكی است كه هر دو روی پارچه شكل یكسان دارند.
شك دوزی
نواری است كه با نخ های طلایی و نقره ای فلزی بافته می شود و بیش تر برای آستین، لبه و دور یقه پیراهن زنانه مورد استفاده قرار می گیرد. ابزار كار شامل: هاون چوبی، قرقره، نوار فلزی طلایی و نقره ای است.
كم دوزی
نوعی هنر دستی مخصوص استان هرمزگان است كه در شلوار زنانه، پشتی، پارچه های گل دار و روكش لباس استفاده می كنند و به جای نخ معمولی از نخ ابریشم و از زری كه بهترین آن نقره است، بهره می برند.
كلاه دوزی
این هنر بیش تر بین ساكنان عرب زبان هرمزگان رواج دارد. بدین ترتیب كه به وسیله قالبی ویژه پارچه را با نشاسته آغشته ساخته تا شكل بگیرد.
سپس به وسیله نخ سفید ابریشمی به فاصله معین و با طرح گل های گوناگون، پارچه را به وسیله خار مانند كه از نقره نوك تیز است یا خار درخت خرما سوراخ می كردند و پیرامون آن را با ظرافت می دوختند و برای هر طرح و نقشه ای كه روی پارچه می دوختند، نامی انتخاب می كردند مانند:كلا ملباری، بوشهری، جلد ساعتی و مرغ شاه. بهترین گونه آن ها، كلاه مرغ شاه بود همه گونه های كلاه را «كلاه نجومی» می گفتند.
سوزن دوزی
سوزن دوزی كه در ناحیه بشاگرد رایج است. نوع دیگر از رودوزی است كه فقط در بخش “بشاگرد” و توسط زنان و دختران روستایی به شیوه زنان بلوچ انجام می گیرد و دلیل آن نزدیكی منطقه به استان سیستان و بلوچستان است.
چادرشب بافی
چادرشب بافی یا “كاربافی” از دیگر صنایع دستی استان هرمزگان است كه در روستاهای كلیبی و سرریگان از توابع میناب و روستاهای سیروئیه, احمدیه و فارقان رواج دارد و صنعتگران این رشته در تمام طول سال به فعالیت اشتغال دارند.
توربافی
از آنجا كه تور ابزار اصلی صیدماهی است. مردم محل به ویژه كسانی كه از راه ماهی گیری زیست می كنند؛ به بافتن تور می پردازند. توربافی هنری ارثی و نیاكانی است كه به گونه دستی و ابتدایی رواج یافته است. در حال حاضر تور مورد نیاز صیادان توسط شیلات جنوب تامین می شود اما هنوز در برخی از آبادی ها و بندرهای هرمزگان توربافی رواج دارد.
گرگورسازی
گرگور، تله سیمی به شكل نیم دایره است كه به عنوان وسیله اصلی صید ماهیان كف زنی از آن ها استفاده می شود. گرگور سازی در حال حاضر به جهت كمبود و گرانی سیم ویژه آن كه وارداتی است رونق گذشته را ندارد ولی در صورت تهیه سیم آن در آبادی های صیادی، جزیره ها و بندرهای هرمزگان كم و بیش رواج دارد.
سوغات هرمزگان و صنایع دستی هرمزگان
بادله دوزی
بادله دوزی یا “تلی بافی” عبارت است از بهم پیوستن چند نوع زری با یكدیگر به صورتی كه زری بزرگ دروسط و زری های كوچك در اطراف قرار می گیرند. بادله به شكل نوارهایی با پهنای ۱۵ سانتیمتر تولید می شود كه معمولاً برای لبه شلوارهای زنانه مورد استفاده قرار می گیرد.در این صنعت دستی، چند نوع زری دوزی را به هم می دوزند و از این راه پارچه ای به دست می آید كه بادوله نام می گیرد.
خرسك بافی
خرسك عبارت است از بافت نوعی فرش با پرزهای بلند و درشت بافت كه بافت آن با رنگ های بسیار محدود انجام می شود. در بافت سنتی آن از رنگ طبیعی پشم استفاده می شده است. پرز, تار و پود كلفت آن از پشم است و از پود رو استفاده نمی شود.
در قدیم از آن به عنوان روانداز استفاده می كرده اند. امروزه از این نوع بافت برای تولید پادری و كناره در اندازه های مختلف استفاده می كنند. نقوش خرسك معمولاً هندسی بوده و بافت آن در روستای “درتوجان” رواج دارد.
شیریكی پیچ
از دیگر تولیدات استان هرمزگان شیریكی پیچ را می توان نام برد كه مركز تولید آن روستاهای بخش حاجی آباد بوده و دلیل رونق آن همسایگی منطقه با استان كرمان است.
چنته بافی
چنته بافی در منطقه وشاگرد به وسیله دارهای زمینی و توسط زنان انجام می شود. نقش ها اغلب به صورت هندسی و ذهنی بافت است. اطراف چنته را به وسیله صدف های دریایی و منگوله های رنگی تزئین می كنند. از چنته بیشتر برای تزئین كپرها استفاده می شود.
سفال گری
سفال گری بیش تر در شهرستان های بندرعباس و میناب رواج دارد. بیش تر سفال گران این استان؛ خاك مورد نیاز خود را از درون روستاهای پیرامون تامین می كنند
