پوشاك عرب‌های خوزستان
۱- پوشاك مردان
دشداشه: پوششی بلند و یكسره تا مچ پا است و معمولاً به رنگ سفید می‌باشد. دشداشه در دو نوع عراقی (یقه‌دار) و خلیجی یا اماراتی (بدون یقه) وجود دارد.
بشت یا خاچیه: از دیگر لباس‌های مردم عرب خوزستان است كه روی دشداشه پوشیده می‌شود و جنس آن از نخ پشمی نازك است. برخی برای زیبایی سرشانه‌ها و آستین‌ها را با ابریشم زیبا كه به رنگ بشت باشد گلدوزی می‌كنند. نوع دیگر بشت به نام «مزویه» معروف است و جنس آن از پشم ضخیم است و مخصوص زمستان می‌باشد و معمولاً به رنگ قهوه‌ای، سیاه و یا سورمه‌ای است و روی آستین و دور آن با استفاده از تورهای طلایی رنگ حاشیه‌دوزی می‌شود. امروزه بیشتر مردان مسن از مزویه استفاده می‌كنند.
چفیه یا كوفیه: نوعی سربند و نام پارچه‌ای است كه روی سر گذاشته می‌شود تا از سر، چشم و دهان افراد در برابر آفتاب و شن محافظت كند. سادات از رنگ‌های سیاه یا سبز و دیگر افراد از رنگ‌های سفید خالی یا سفید و سیاه استفاده می‌كنند. ممكن است چفیه یا كوفیه را روی سر نبندند و دور گردن بسته شود یا روی شانه قرار گیرد. منشأ اصطلاح كوفیه را شهر كوفه در عراق می‌دانند.
عقال: حلقه‌ای است سیاه رنگ از نخ‌های بافته شده به هم كه روی سر گذاشته می‌شود و چفیه را نگه می‌دارد .
۲- پوشاك زنان
عبایه یا عبا (چادر عربی): چادر سیاهرنگی است كه زنان عرب می‌پوشند و برخلاف چادرهای رایج
در ایران، در طرفین شانه‌های عبا بریدگی‌هایی وجود دارد كه دست به راحتی از آن بیرون می‌آید تا در صورت وزش باد عبا به آسانی از بدن جدا نشود.
شیلّه: نوعی روسری است كه زنان عرب از آن برای پوشش سر و سینه به شكل مقنعه استفاده می‌كنند. رنگ این روسری سیاه است و جنس آن از ابریشم یا نخ خالص است و در دو نوع تابستانی كه پارچه آن نازك است و زمستانی كه به صورت ضخیم بافته شده، وجود دارند. زنان ثروتمندی كه برای تزئین سر و گردن خویش از مهره‌ای به نام «قابچی» استفاده می‌كنند، از روسری‌های نازك‌تر استفاده می‌كنند تا از زیر آن مهره تزئینی دیده شود. معروف‌ترین نوع شیله، «فوطه» نام دارد. شیله‌ای كه از الیاف كتان بافته می‌شود و بلبول نامیده می‌شود، ویژه استفاده در فصل تابستان است. شیله‌ای به نام «جز» از نوع مرغوب روسری زنان عرب خوزستان است.
چِلّاب: وسیله‌ای گیره مانند از جنس طلا یا نقره است كه به وسیله آن شیلّه روی سر محكم بسته می‌شود و برای زیبایی بیشتر در آن نگینی معمولاً فیروزه‌ای به كار می‌برند.
عُصّابه یا چرغدیه: پارچه سیاه رنگی است از جنس ابریشم یا كتان كه زنان میانسال و مسن عرب دور سر خود می‌پیچند. در این حالت شیلّه در بالای سر و زیر عصابه قرار می‌گیرد. در مراسم عزاداری نیز اغلب زنان از آن استفاده می‌كنند و برای نشان دادن تألم روحی خود روی عصابه مقداری گِل می‌مالند. بزرگی یا كوچكی عصابه به چند عامل بستگی دارد. این عوامل عبارتند از سن، طبقه اجتماعی و علویه (سیده) بودن زن. بدین معنا كه هر چه سن زن بیشتر باشد یا متعلق به طبقه اجتماعی بالاتری (شیوخ یا سادات) باشد به دورهای عصابه افزوده می‌شود و در حقیقت بزرگی عصابه نمایانگر منزلت اجتماعی صاحب آن است. از این رو زنان شیوخ به ویژه زنان طایفه بنی‌طرف از عصابه‌های بزرگی كه از جنس ابریشم است استفاده می‌كنند. این پوشش در عراق، كویت، اردن، سوریه، جنوب فلسطین در نوار غزه و عرب‌های شهر و روستاهای خوزستان متداول و مرسوم است. در فرهنگ عامه عرب خوزستان اقوال مختلفی درباره بستن عُصّابه وجود دارد. داستانی در خصوص این پوشش به این شرح وجود دارد كه در زمان‌های گذشته یكی از ملوك عرب زنی خوش سیما داشت كه روی پیشانی او خال بد شكلی قرار گرفته بود. زن ملك با بستن پارچه‌ای به دور پیشانی مانع از دیده شدن این خال می‌شد كه اتفاقاً این سبك بستن پارچه نیز به چهره این بانو می‌آمد. از آن زمان به بعد زنان عرب با دیدن این نوع بستن پارچه آن را مرسوم كردند. چه بسا منشأ بستن عُصّابه همان داستان باشد.
نِفنوف: لباس بلندی است كه زنان عرب می‌پوشند. معمولاً زنان جوان بیشتر از رنگ‌های تند مانند قرمز، زرد و نارنجی و زنان میانسال و مسن از رنگ‌های قهوه‌ای، سورمه‌ای و سیاه استفاده می‌كنند.
لباس: شلوار زنان عرب «الباس» نام دارد كه فرقی با شلوارهای معمولی دیگر اقوام ایرانی ندارد جز این كه در برخی مناطق پاچه شلوار تنگ و در بعضی مناطق گشاد دوخته می‌شود.
ثوب: لباس توری شكل و بلند و پهنی است كه اغلب به رنگ سیاه و روی نفنوف پوشیده می‌شود كه تا نیمه ساق پا و تا مچ دست را می‌پوشاند و از پشت گردن گره می‌خورد.
بوشیه: نام روگیر زنان عرب در گذشته بوده است كه اكنون به ندرت به كار می‌رود. جنس آن از حریر و به صورت توری بافته می‌شود. زنانی كه از باورهای مذهبی محكم‌تری برخوردارند، بوشیه به صورت می‌زنند تا چهره از نامحرم برگیرند.
یكی از زینت‌های زنان عرب خالكوبی می‌باشد. نقوش خالكوبی از جمله نقوش تزئینی هنرهای قومی مردم عرب خوزستان و برگرفته از عقاید و آرایی است كه به نظر می‌رسد متفاوت با دیگر نقاط كشور بوده و خاص بومیان آن منطقه است. نقوش خالكوبی زنان عرب ریشه در نقوش سفالینه‌ها و نقاشی دیواری غارهای دوشه و میرمندی از دوران پیش از تاریخ در لرستان دارند كه شامل نقوش انتزاعی، ابزار و وسایل روزمره زندگی گیاهی، حیوانی و انسانی است. این خالكوبی‌ها كه از دیرباز در میان مردم عرب خوزستان مرسوم بوده با دو هدف درمانی و تزئینی صورت می‌گیرد و معمولاً بین زنان و مردان مسن و میانسال مشاهده می‌شود. بنا به گفته زنان و پیرزنان محلی، پیشینه خالكوبی در میان مردم عرب خوزستان به بیش از ۳۰۰ سال می‌رسد و سابقه آن در جهان به مائوری‌ها، زلاندنو، ساكنان اولیه جزایر نیوزلند و سایر جزایر اروپایی و آفریقایی می‌رسد. در واقع از زمان حضور بشر به كره خاكی خالكوبی وجود داشته است. برای خالكوبی سوزنی را به دوده ظروف روحی و یا فانونس آغشته و به صورت ضربات پشت سر هم در قسمت‌های مورد نظر پوست فرو می‌كنند. رنگ اولیه این خالكوبی‌ها به دلیل خون‌مردگی ایجاد شده از فرورفتگی‌های سوزن، در ابتدا مشكی است. معمولاً نقوش درمانی خالكوبی‌های مردم خوزستان در مكان‌های مختلف بدن و به منظور برطرف ساختن دردهای گوناگون صورت می‌گیرد. از جمله این خالكوبی‌ها می‌توان به خالكوبی خط‌های ممتد در امتداد ابروها و به منظور رفع سردرد و خالكوبی نقاطی بر چانه برای برطرف ساختن گریه نوزاد اشاره كرد كه كمترین خالكوبی رایج در میان زنان عرب خوزستان است. برخلاف نقوش درمانی، نقوش تزئینی در خالكوبی از تنوع بسیاری برخوردار است كه با استفاده از وسایلی همچون قیچی و سایر موارد بر بخش‌هایی از بدن طراحی و ایجاد می‌كنند. ناگفته نماند كه چنین طرح‌های تزئینی خاص دختران و زنان عرب بوده و مردان تنها از طرح حیوانات برای خالكوبی استفاده می‌كنند. طایفه چنانی تنها طایفه در میان طوایف عرب خوزستان است كه خالكوبی از ماه و ستاره مخصوص به خود دارد و در واقع می‌توان گفت نشانه خاص این طایفه است. بنا به گفته زنان عرب خوزستان خالكوبی زینت دختران فقیر است. به این معنا دخترانی كه پدران آن‌ها به دلیل فقر اقتصادی قادر به خرید زیورآلات و طلا برایشان نبوده‌اند به منظور جبران این كمبود، خالكوبی‌هایی برای زیبایی بیشتر در نقاط مختلف بدنشان همچون صورت، مچ پا، انگشتان، ساق دست و سایر نقاط بدن ایجاده كرده‌اند. در حال حاضر خالكوبی در میان نسل جوان به دلیل نداشتن قابلیت اصلاح‌پذیری و پاك‌شوندگی، كمتر به چشم می‌خورد و باید آن را بیشتر بین میانسالان و سالخوردگان عرب خوزستان جست‌وجو كرد.
پوشاك لر‌های خوزستان
۱- پوشاك سنتی مردان لر
شلوار دبیت: این شلوار از پوشاك‌های سنتی مردان بختیاری است و هنوز هم مورد استفاده قرار می‌گیرد. جنس شلوار از دبیت است و رنگ آن سیاه. در دوخت این شلوار ۵ متر پارچه استفاده می‌گردد. برای بند این شلوار ۳ الی ۴ كش استفاده می‌شود.
چوقا: نوعی بالاپوش است كه از نخ‌های پشمی خودرنگ بافته می‌شود. چوقا به رنگ سفید و گاهی سفید متمایل به زرد با خطوط راه راه بدون آستین و جلو باز است. بلندی چوقا تا بالای زانو می‌باشد.
كلاه نمدی: كلاه نمدی در بختیاری‌ها شامل شب‌كلاه و كلاه خسروی و كلاه خانی است. رنگ شب‌كلاه قهوه‌ای روشن است و گنبدی شكل است و كودكان و اقشار عادی در قدیم از آن استفاده می‌كردند. كلاه خسروی كلاه‌هایی هستند كه بالایشان صاف و دهانه آن‌ها اندكی تنگ و رنگ آن‌ها سیاه است. كلاه‌های بلندی كه بالایشان صاف و دهانه آن‌ها اندكی تنگ و به رنگ سفید می‌باشند؛ كلاه خانی نام دارند. در گذشته شیوه قرار گرفتن كلاه بر سر نمایانگر موقعیت اجتماعی افراد بوده است. مثلا كدخداها و افراد مسن، كلاه‌هایشان را مایل به جلوی سر و كمی كج قرار می‌دادند. جوانان كلاه را وسط سر و رو به عقب می‌گذاشتند.
نمدمال‌های شوشتر و دزفول، عمده‌ترین سازندگان كلاه‌های نمدی بودند كه متأسفانه امروزه به جز عده معدودی، كسی از آن‌ها باقی نمانده است.
كردین: پوشاك نمدین ضخیم و سیاه رنگ و بدون آستین می‌باشد. درازای آن تا زیر زانوست و از جلو باز است. این پوشاك ویژه چوپانان محلی است.
۲- پوشاك سنتی زنان لر
تنبان قری: برای دوخت آن ۱۰ متر پارچه نیاز است. پارچه مورد استفاده این نوع تنبان معمولاً ضخیم است. این نوع پارچه‌ها از تنوع رنگ برخوردارند. در بالای این نوع پوشاك، برای رد كردن بند تنبان قسمتی تعبیه شده است. هنگام بسته شدن بند شلوار قری، بر روی كمر، به علت پهنای زیاد پارچه، چین‌های متعددی بر روی آن ایجاد می‌شود. لبه شلوار قری به وسیله نوار رنگی كه به زبان محلی گِرز (gerz) گفته می‌شود، تزئین می‌شود.
زیر پیراهن: بالاپوشی است كه از حدود ۲/۵ متر پارچه تهیه می‌شود. پیراهن دارای آستین‌های ساده و آزاد و یقه گرد است. لبه‌های زیر پیراهن توسط نوار رنگی تزئین می‌شود.
پیراهن: بالاپوشی است كه از حدود ۳/۵ متر پارچه تهیه می‌شود. پیراهن دارای یقه هفت و چاكی است كه از دو طرف از كمر به پایین می‌باشد. پارچه پیراهن از بهترین جنس مخملی انتخاب می‌شود. لبه‌های پیراهن را با نوار رنگی و سكه تزئین می‌نمایند.
جلیقه: پوشاكی است بدون آستین كه از جلو باز می‌باشد و بر روی پیراهن پوشیده می‌شود. پارچه آن نیز از مخمل تهیه می‌شود و لبه‌های آن با نوارهای رنگی و سكه تزیین می‌شود. دو جیب نیز در قسمت پایین جلیقه تعبیه شده است.
لچك: روسری است كه عمدتاً از پارچه‌های سفید (تترون) تهیه می‌شود. برای دوخت آن، قاعده پارچه مستطیل شكلی به وسیله پارچه نیم دایره‌ای دوخته می‌شود. به لبه‌های آزاد لچك، بندهایی نیز دوخته می‌شود. این بند به وسیله مهره‌های رنگی با نام محلی بونا (buna) مزین شده و نوك هر مهره نیز توسط سكه، مهره و الماس‌های مصنوعی تزیین می‌شود تا آویزی زیبا، شكل گیرد. به پشت لچك، پارچه‌ای مربع شكل تزیین شده با منجوق و نوارهای رنگی آویخته می‌شود، به این زیور زنانه «پی سری» یا «زلزله» یا «مونجاق» می‌گویند. بندی به طول ۱ تا ۱/۵ متر مزین به مهره، سكه و الماس‌های مصنوعی با سنجاق قفلی به دو طرف لچك، وصل می‌گردد. این زیور از پشت به حالت آویزان می‌باشد و به «بند سیزن» معروف است. زنان بختیاری هنگام بستن لچك، دو قسمت از گیسوی خود را از طرفین جدا كرده و از دو طرف چهره خود و از زیر بند لچك می‌گذرانند كه این نوعی آرایش زنانه محسوب می‌شود. این نوع پوشاك بیشتر در آیین‌های شاد مورد استفاده قرار می‌گیرد.
مِی‌نا (=مینا): روسری بلندی كه از ۵ متر پارچه تهیه می‌شود و مستطیل شكل است. مینا را با سنجاق به پشت لچك وصل می‌كنند. یكی از گوشه‌های مینا از روی شانه رد شده و بر روی شانه دیگر با سنجاق قفلی مهار می‌شود.
تیگ بند: دستمال سیاهی است كه زنان عزادار به پیشانی می‌بندند.
در اصطلاح محلی لری و بختیاری به پاپوش، «پاوزار» (pawezar) می‌گویند. از معروف‌ترین پاپوش‌های زنان لر و بختیاری می‌توان از كفش‌های چرمی زنانه موسوم به «اُرسی» نام برد كه در قدیم به رنگ سفید بودند. اُرسی از جنس پلاستیك هم ساخته می‌شد.
